Of het resultaat van het Poolse referendum van 7 en 8 juni over de toetreding tot de EU geldig is of niet, Polen zál toetreden.

Op zaterdag 7 en zondag 8 juni kunnen de Polen zich vóór of tegen de toetreding tot de Europese Unie uitspreken. Maar hun stem doet er niet bijzonder veel toe. Niet dat de Polen zouden tegenstemmen. Opiniepeilingen verwachten dat 70 procent stemt vóór de toetreding. President Aleksander Kwasniewski vreest veeleer dat te veel landgenoten zullen thuisblijven. Sinds de val van de Muur in 1989 wist zo goed als geen enkel referendum meer dan de helft van de stemgerechtigden op de been te brengen.

Maar dit keer is de opkomst essentieel. Een deelname van minder dan 50 procent maakt het referendum ongeldig. Daarom voerde het Grondwettelijk Hof eind mei nog de volgende wijziging door: bij een te lage opkomst en een meerderheid aan ja-stemmen, kan het parlement de toetreding alsnog goedkeuren. Mits een kunstgreep kan Polen dan toch langs de grote poort in de Europese Unie binnentreden.

Europees geld, en steun aan de kwakkelende economie – voor heel wat Polen zijn dat de troeven van een toetreding. Het land kampt met een hoge werkloosheid van 18 procent. Een onvoldoende liberalisering en een gebrek aan flexibiliteit van de arbeidsmarkt zouden aan de basis liggen. Opleidingen zijn niet afgestemd op de vraag van de markt. En dus moet de Poolse overheid ingrijpen. Europa zou daartoe steun verlenen. Toch zou ook na de toetreding de hoge werkloosheid in Polen nog lang kunnen blijven aanslepen.

Zeker, hervormen doen de Polen al jaren. Maar er is nog een lange weg te gaan. De oude, zware industrie, met tal van arbeidskrachten, wacht nog grondige aanpassingen. Ook op de externe grenzenpolitiek van de Europese Unie en de douane-unie is het land nog lang niet voorbereid. Aan de nieuwe buitengrenzen zal Polen de goederen via een geïnformatiseerd systeem moeten controleren en belastingen heffen. De nu sterk bloeiende kleinhandel langs de Poolse oostgrens met Wit-Rusland en Oekraïne zal moeten worden geregulariseerd. ‘Nu al zijn het smokkelparadijzen’, meent Georg Michels van het Duitse Centrum voor Europees Integratie-onderzoek in Bonn (ZEI). En dat zal alleen maar toenemen wanneer er Europese normen voor de producten worden opgelegd.

ZELFVOORZIENING

Polen verwacht veel heil van de toetreding. Maar de Polen zijn ook bang voor de integratie die hen vanuit Brussel zal worden opgelegd. Ze vrezen voor een toenemend aantal faillissementen van kleine en middelgrote bedrijven die er niet in slagen om zich aan te passen. Hun grootste vrees is nog de herstructurering van de landbouw. Vandaag bestaat 20 procent van de actieve bevolking uit boeren. Maar hun landbouwbedrijfjes zijn minuscuul en zijn vaak bedoeld om in de eigen behoeften te voorzien. Ze dreigen te verdwijnen. Duizenden boeren worden dan werkloos. Grote Nederlandse en Deense ondernemers zouden trouwens plannen om er massaal hectares grond op te kopen en er grote boerderijen op te trekken. Die zouden zoveel produceren dat ze de Poolse landbouwers zouden wegconcurreren.

Inmiddels slagen de Polen er niet in de Europese middelen die hen worden toegestopt aan te wenden. De noodzakelijke administratieve systemen, die aan bepaalde Europese regels moeten voldoen, zijn niet klaar. Met als gevolg dat Polen mogelijk het jaarlijks miljard euro’s onderbenut.

Toch willen de meeste Polen naar verluidt het Europese project voortzetten. Twintig tot vijfentwintig procent van de bevolking wil dat kennelijk niet. De nationalistische Liga van Poolse Families (LPR) en de populistische Samoobrona, ook wel de Self-Defence Party genoemd, voeren zware anti-campagnes. Hun argumenten zijn vooral van politieke aard. Dat ‘Europa het einde betekent van de soevereiniteit van de lidstaten!’, schreeuwen ze uit. Dat ‘Brussel, gedomineerd door Duitsers en de regionale regeringen, ook de lokale problemen in onze landen zullen aanpakken! Met als resultaat: een nieuwe versie van een Groot-Duits land’, zo klinkt het.

Binnen de EU hebben Duitsland en Polen nochtans heel wat belangen gemeen: een Oost-Europa-politiek bijvoorbeeld. En de twee landen werken ook samen met Frankrijk in de ‘driehoek van Weimar’, die op 9 mei nog verzamelde in Wroclaw. Een trilateraal forum dat begin van de jaren ’90 is opgezet, met een evenwel beperkt enthousiasme van de Fransen maar een grote belangstelling vanwege de Duitsers. Al zijn de wonden van de Irak-crisis nog niet helemaal geheeld. De pro-Amerikaanse houding van de Polen steekt. Wat hun veiligheid betreft, lijkt Polen zich zelfs helemaal aan de VS te hebben vastgeklampt.

Toch willen ze ook een doorslaggevende stem in de Europese Unie? ‘De Polen denken na over hun positie en zoeken naar een evenwicht in hun relaties met de beide grootmachten’, zegt Lena Kolarska-Bobinska, directeur van de Poolse denktank IPA ( Institute of Public Affairs). ‘Ze voelen aan dat het er niet op aankomt om te kiezen tussen de twee. Allebei zijn het belangrijke westerse entiteiten.’ Polen wil van beide grootmachten meer dan een graantje meepikken. Tegelijk wil het, zonder zich te onderwerpen aan de ene of de andere macht, eindelijk uit de schaduw van de groten treden. ‘Ze kunnen uitgroeien tot de sterkste partner van de nieuwe lidstaten en op Europees vlak deel uitmaken van de kern van de politiek’, vindt Dieter Bingen van het Duits-Poolse Instituut in Darmstadt.

Die houding heeft Polen in elk geval geen windeieren gelegd. In Warschau wordt de rode loper uitgerold voor het ene staatshoofd na het andere. Op zijn weg naar Sint-Petersburg hield president George Bush vorige zaterdag halt om op te roepen tot een alliantie met Europa en vooral om zijn Poolse bondgenoten te bedanken. Hun rol tijdens de crisis in Irak leverde hen de controle op over een van de militaire zones in het Irak na Saddam. En een ongeziene plaats in de internationale politiek van Polen.

Polen zou deze week ook kanselier Gerhard Schröder en de Deense premier Anders Fogh Rasmussen op bezoek krijgen. Ook commissievoorzitter Romano Prodi en de Britse premier Tony Blair waren in Warschau. Net als president Bush toonde ook Blair zich dankbaar jegens de Polen. Terloops adviseerde hij hen niet te aarzelen om tot de Europese Unie toe te treden. ‘Wegblijven zou geen teken zijn van Poolse sterkte’, beweerde hij. ‘Het zou integendeel een verzwakking van Polen meebrengen.’ Of de Poolse kiezers er ook zo over denken, of liever voldoende Poolse kiezers, moet het referendum uitwijzen. Spannend. Voor de regering in Warschau wordt het mogelijk zelfs een kwestie van leven of dood.

Ingrid Van Daele

De Polen vrezen een toenemend aantal faillissementen van kleine en middelgrote bedrijven.