Mercury Rev klinkt anders dan wat vandaag in de Verenigde Staten wordt gemaakt. De beluisterbare kant van psychedelische muziek.

Het is altijd een beetje lachen wanneer de wetenschap zich het hoofd gaat breken over popmuziek. Onlangs verscheen “Generatiemix. Leeftijdsgroepen en cultuur”, een verzamelboek waarin de fine fleur van de Nederlandse menswetenschappen een gooi doet naar de invulling van het begrip generatie. Ze stellen vast dat generaties de zuilen in de samenleving hebben vervangen en dat onder impuls van de muziekindustrie in hoog tempo nieuwe voorhoedes worden aangemaakt. Popdocente Lutgard Mutsaers gaat in die wirwar op zoek naar een grotere dynamiek. Ze komt erop uit dat house na jazz en rock de derde grote muzikale wereld van deze eeuw is geworden. De grote generatiedynamiek van dansmuziek wordt volgens haar te vaak over het hoofd gezien. Net als de twistrage in 1960 heeft house voor een drastisch scharnierpunt gezorgd. “De rockgeneratie nam popmuziek zo serieus dat het bijna als beledigend voor de muziek werd gezien om erop te dansen. Zij vond de luisterfunctie het belangrijkst. In de jaren negentig liggen de zaken net omgekeerd. Juist in de dansmuziek worden de nieuwe ideeën en ideologieën van de housemuziek geformuleerd. Dat die boodschappen meer in de beat en de sound zitten dan in teksten, is een probleem waarvoor de popmuziek de wetenschappers, niet de feestvierders, stelt”, schrijft Mutsaers.

Over naar de echte wereld waar in 1997 “Dig your own hole” van The Chemical Brothers verschijnt. Het Britse duo wordt tot de belangrijkste architecten van de elektronische dansmuziek gerekend. Aan het einde van dat bewuste album staat het negen minuten durende “The private psychedelic reel”. Zoals de titel aangeeft, is het een chemische trip die even dicht bij de sofa als de dansvloer staat. De onderbouw werd geleverd door de Amerikaanse groep Mercury Rev, die platen maakt voor mensen die willen luisteren. “Mercury Rev heeft prachtige texturen in zijn muziek”, zegt Ed Simons van de Chemical Brothers. “We wilden in dat nummer verschillende lagen over elkaar leggen. Iets wat zij perfect kunnen met hun Tetix Wave, een machine die ze volledig zelf in elkaar hebben geknutseld.” Wat de heren onderzoekers dus altijd weer vergeten, is dat muziek een spel van combinaties is. Zogeheten nieuwe ideeën komen vaak uit een hoek die daar helemaal haaks op lijkt te staan. De luisterfunctie kan dus de dans leiden.

Binnenkort wordt dat weer een beetje duidelijker, wanneer de remix verschijnt die de Chemical Brothers hebben gemaakt van “Delta sun bottleneck stomp” van Mercury Rev. Het nummer sluit een album af, dat overal ontvangen wordt als het meesterwerk dat al zolang van de groep werd verwacht. “Deserter’s songs” zit aan de goede kant van de psychedelica en klinkt volledig anders dan wat vandaag in de Verenigde Staten wordt gemaakt. Het is een eiland dat is uitgevonden door eilandbewoners. In een bijna volledige afzondering hebben de leden van Mercury Rev symfonische muziek van zijn kokhalzend effect verlost en opnieuw beluisterbaar gemaakt.

Er is een heel parcours afgelegd om tot dat resultaat te komen. Een Brits journalist omschreef het geluid van hun tweede album “Boces” (1993), als een betoverende soundtrack van een Disneyfilm die door een stofzuiger wordt gejaagd. De groep die in de hoogdagen van Nirvana en Sonic Youth een inspirerende rol speelde als verbindingsstuk tussen gitaarnoise en West Coast-pop, stond op dat moment op ontploffen. “Als je in een huis vol lawaai woont, wordt dat uiteindelijk het enige wat je nog hoort”, zegt Jonathan Donahue. “Die plaat was helemaal niet voorbestemd om een soort van “Metal machine music” – de extreme noiseplaat van Lou Reed uit 1975 – te worden.”

Na het vertrek van toenmalig zanger David Baker bloeide het zestal onder impuls van Donahue en Grasshopper open en is het op “Deserter’s songs” naar zijn volle rendement gegroeid. Het is een betoverende botsing van harpen, zingende zagen, strijkers, hoge noten en mensen die filmische muziek willen maken. Denk eraan hoe u Pink Floyd als een verbeterd product zou willen reanimeren, laat dat nog enkele weken marineren in illegaal gestookte alcohol en maak er tot slot een 35-millimeterfilm van.

Men kan de titel van het album op ontzettend veel manieren interpreteren. Van folknummers die door deserteurs zijn geschreven tot het afscheid van een groep die ermee wil kappen.

Jonathan Donahue: Het is in de eerste plaats een verwijzing naar het feit dat we elkaar de jongste jaren wat kwijt waren geraakt. Maar de titel slaat zeker ook op het gevoel dat we almaar verder wegdrijven van de muziek die rondom ons wordt gemaakt. We zonderen ons bewust af van de rest en spelen graag eiland. Mercury Rev werkt met een geheel eigen tijdsrekening, vrees ik. De populaire groepen van vandaag trachten in te schatten wat jonge mensen binnen zes maanden goed zullen vinden. Het zijn modegroepen die vaak de makkelijkste weg kiezen. We nemen wat triphopbeats en wat vreemde geluiden en we zijn weer met onze tijd mee.

Wij kunnen en willen ons niet meten omdat we een halve eeuw achteruit denken. Er worden vandaag nog altijd goede dingen gemaakt. Maar wij voelen ons meer aangetrokken tot de muziek uit de jaren twintig en dertig. Delta blues, oude jazzspullen, folkmuziek, spirituals, muziek waar stof op ligt. Ik denk trouwens dat we qua invloeden niet voorbij het begin van de jaren tachtig raken. In “Deserter’s songs” zit alles waar we zovele jaren naar geluisterd hebben.

Die wij-vorm is misschien slecht gekozen. Want Mercury Rev is een onoverzichtelijk kruispunt waar verschillende muzikale vormen hun plaats willen afdwingen. Een brede stroom van Gil Evans tot Led Zeppelin probeert zijn weg naar onze muziek te vinden. Iedereen heeft zo wel zijn eigen niche waaraan hij of zij halsstarrig blijft vastklampen. Fluitiste Susie Thorpe is een toegewijde fan van klassieke muziek. Terwijl Grashopper een expert is in jazz en avant-garde uit de jaren vijftig.

Voor je het weet, zit je dan natuurlijk in het kamp van het maniërisme.

Donahue: Het is zeker niet zo dat we opzettelijk naar obscure of onvindbare platen zoeken. Het toeval wil gewoon dat er maar weinig mensen luisteren naar de muziek die wij goed vinden. De meeste artiesten houden zich ver weg van de geschiedenis. Als je in een rockgroep zit, heb je snel de neiging om wat voorafging te ontwijken en jezelf als een ontzettend origineel genie voor te stellen. Je voelt je bijgevolg ontzettend beledigd wanneer je met andere groepen wordt vergeleken. Naarmate je meer albums maakt, ga je beseffen wat je al die tijd hebt willen zeggen. En besef je dat je helemaal niet zo origineel bent. Dat wat je doet een persoonlijke – en daarom wel unieke – combinatie is van bestaande muziek.

Onze combinatie heet Mercury Rev en is een poging om verschillende passies en invloeden te lijmen. Wij zijn mensen die graag praten en discussiëren over muziek. Dat gesprek is eeuwigdurend. Wat ervoor zorgt dat de nummers eigenlijk nooit helemaal af zijn. We komen redelijk in de buurt als iedereen er iets voor zichzelf kan uithalen. Maar dan is het nog altijd niet perfect. Wat niet echt geeft, want we zijn mensen die graag fouten maken. En we proberen er ook altijd zoveel mogelijk te maken. Wat ons verplicht om weer verder te gaan zoeken.

Jullie wonen met zijn allen in een klein stadje in de Catskill Mountains ten noorden van New York. Is dat een gewild isolement?

Grashopper: We houden de as van onze wereld bewust heel klein. We wonen in Kingston, wat verder ligt het legendarische Woodstock en vandaaruit is het nog een paar uur rijden tot New York. De afgelopen drie jaar zijn we niet buiten de grenzen van de staat New York geweest. De hoogtepunten in ons leven zijn dan ook het jaarlijkse meikeverfestival en de vraag of het hooi op tijd zal binnenraken. Er valt veel te beleven, maar het is een kleine wereld. Hoewel de tijd er al langzaam kruipt, slagen we er toch nog in om hem te laten wegglippen.

Donahue: Heel wat mensen zijn er verbaasd over dat we drie jaar aan “Deserter’s songs” hebben gewerkt. Voor ons was die tijd zo om. Wij relaxen graag. We trekken de natuur in of gaan op stap. En Grashopper duikt regelmatig in een abdij onder om na te denken. We hebben er drie in Kingston dus we zien hem niet vaak.

Waarom worden die paters dan niet bedankt in de hoesteksten?

Donahue: Ze zouden ons waarschijnlijk een proces aandoen.

Wat zeggen jullie tegen de buren als ze naar jullie beroep vragen?

Donahue: We zeggen zelden dat we in een rockgroep zitten. Meestal pretenderen we aannemers of loodgieters te zijn.

En als ze jullie dan verder uitvragen?

Donahue: Dan zeggen we gewoon dat de zaken goed gaan. Niemand in de bergen geeft een moer om wat je doet.

Waarom ben je dan niet eerlijk?

Donahue: Omdat er altijd wel enkele gekken zijn die je in elkaar willen slaan. Want muziek is nog altijd des duivels in de bergen. Dan kan je maar beter verstoppertje spelen.

Wie “Endlessly” hoort, begrijpt meteen waarom men zegt dat muziek van Mercury Rev haar gelijke niet kent vandaag. Het nummer combineert Pink Floyd, stukjes uit “Silent night” en hoge vrouwenstemmen die rechtstreeks uit het Andesgebergte geïmporteerd lijken.

Donahue: Voor dat nummer hadden we de Star Trek-achtige stemmen in ons hoofd die ook Elvis Presley vaak heeft gebruikt. “Endlessly” is trouwens representatief voor het hele album. “Deserter’s songs” moest klinken als een mix van een wiegeliedje en muziek uit een Disneyfilm. Ik wou de melodieën reconstrueren van de liedjes die mijn moeder vroeger voor mij zong. Ze is afkomstig uit Transsylvanië. Wat maakt dat ik ben opgegroeid met grote lappen uit de Oost-Europese volksmuziek.

Tussen de pleiade van bizarre klanken neemt de zingende zaag een prominente plaats in.

Donahue: Het is altijd al mijn favoriete instrument geweest. Maar je vindt nauwelijks nog iemand die het ding deftig kan bespelen. Na lang zoeken hebben we Joel Eeckhouse gevonden. We zijn helemaal naar de staat Maine gereisd om die stukjes thuis bij de oude man te gaan opnemen. Een hoop moeite, maar nu is dat geluid tenminste voor de eeuwigheid bewaard.

Andere merkwaardige gasten zijn Levon Helm en Garth Hudson van wijlen The Band.

Donahue: Die wonen gewoon bij ons in de buurt. Vrienden hadden hen over ons verteld. Het klikte meteen. Ze trotseren tegenwoordig zelfs sneeuwstormen om onze muzikale praatgroep toch maar niet te missen.

Wat is eigenlijk de vreemdste invloed die in “Deserter’s songs” is geslopen?

Donahue: Het weer. De Verenigde Staten hebben het afgelopen jaar vreemde fenomenen over zich heen gekregen. Dingen als tornado’s, orkanen en overstromingen. Ook de Catskill Mountains hebben hun deel van de zondvloed gekregen. Je hoort het niet letterlijk, maar het weer heeft zeker zijn invloed gehad op de sfeer van dit album.

Op de hoes staat in het groot de mededeling dat jullie deze plaat hebben opgenomen op 35-millimeterfilm.

Donahue: Op die manier drijf je de geluidskwaliteit gevoelig op. Dat is natuurlijk mooi meegenomen als je filmische muziek wilt maken. Maar we willen uiteraard dat de luisteraar een eigen film in zijn hoofd maakt. En niet wacht tot Hollywood er iets mee aanvangt.

Het verhaal wil dat Mercury Rev de voortrekkersrol heeft gespeeld in het dichten van het schisma dat na Nirvana in de Amerikaanse alternatieve rock was ontstaan tussen psychedelische blues en orkestrale pop.

Donahue: Dat soort van beschouwingen laten we graag aan de pers over. Voor mijn part mag iedereen “Deserter’s songs” fantastisch vinden. Het zal echter nooit iets veranderen aan wie we zijn. Omdat we dat ook niet toelaten. Je moet je door het leven laten beïnvloeden als je muziek aan het maken bent. Je mag de muziekindustrie niet laten bepalen wat je met dat leven doet. Wij houden het leven graag eenvoudig en we hebben dat ook nodig om te rechtvaardigen dat we echt met muziek bezig zijn. We zouden dus ook nog muziek maken als niemand een letter aan ons zou besteden. Het is trouwens het enige wat we kunnen.

Hoe zijn de hippe Chemical Brothers op jullie eiland binnengeraakt?

Donahue: Het voordeel van muziek is dat ze in jouw plaats reist. Het is een ambassadeur die je een hoop loopwerk bespaart. De Chemical Brothers hebben ons gewoon opgebeld met de mededeling dat ze grote fans zijn en met de vraag of we iets wilden doen op “Dig your ownhole”. Als wederdienst hebben zij dan beloofd om een remix te maken van “Delta sun bottleneck stomp”. Die samenwerking is grotendeels via de post gelopen. We hebben wat bandjes heen en weer gestuurd en dat was dat.

Het moet toch even schrikken geweest zijn toen je dat bandje hoorde. Er zit een behoorlijk universum tussen beide groepen.

Donahue: Dat is ook zo. Maar het zijn natuurlijk net die verschillen die het zo spannend en grappig maken. Bovendien zijn The Chemical Brothers onvoorwaardelijke melomanen met een fantastisch inzicht in muziek. Ze kunnen beter met ruimte werken dan wie ook. Ze trachten hun muziek minimalistisch te houden in plaats van drie minuten te vullen met enorme hoeveelheden rommel. Meer hadden we natuurlijk niet nodig als aanknopingspunt.

Mercury Rev, “Deserter’s songs”, (VVR1002772/V2).

De remix van “Delta sun bottleneck stomp” door de Chemical Brothers is aangekondigd voor november.

Jan Delvaux