Kletsen, de verveling verdrijven, contact houden met verre vrienden, afspraken maken, flirten: jongeren doen het steeds vaker via hun gsm. Met sms-berichten lijkt sociaal contact makkelijker dan ooit.
‘Straks pintje?’ Terwijl Saar (17) met één oog naar haar favoriete tv-serie kijkt en met haar moeder over de buurvrouw roddelt, maakt ze via sms een afspraakje met haar nieuwe vriendje. Tien seconden nadat ze het berichtje heeft verstuurd, biept haar gsm. ‘Yep. 8 u’, antwoordt haar grote liefde van het moment. Zoals zoveel tieners ‘regelt’ Saar haar hele sociale leven met haar gsm. ‘Dat is makkelijk en goedkoop, en het valt niet op in de klas’, zegt ze.
Het is verbazend hoe snel en onverwacht sms populair geworden is bij jongeren. Dat verraste aanvankelijk zelfs de operatoren, maar ondertussen richten ze zich met allerlei campagnes en speciale sms-reducties op die doelgroep. De commerciële cijfers geven hen overschot van gelijk. Uit een onderzoek dat het magazine Netwerk in de zomer van 2001 uitvoerde bij 1095 gsm-gebruikers, blijkt dat tussen 92 en 100 procent van de gsm-gebruikers tussen 15 en 18 jaar de sms-service gebruiken. Voor jongeren tussen 19 en 25 jaar ligt dat tussen 94 en 97 procent. In tegenstelling tot internet ? wat vooral een mannenaangelegenheid is ? houden evenveel meisjes als jongens zich met sms bezig.
Veel jongeren verkiezen tekstberichtjes boven een telefoongesprek omdat die goedkoper zijn. ‘Ik gebruik mijn gsm in de eerste plaats voor sms’jes, en dan vooral om afspraken te maken’, zegt Celine (16). ‘Dat is goedkoper. Als je belt, begin je vanzelf een hele uitleg te doen en loopt je rekening op. Je moet al heel wat berichtjes versturen voor je aan hetzelfde bedrag komt.’ Uit een rondvraag van gsm-fabrikant Motorola bij 307 jongeren tussen 12 en 18 jaar blijkt echter dat geldbesparing niet de belangrijkste aantrekkingskracht van sms is. Meer dan de helft van de jongeren apprecieert het medium omdat je er geluidloos mee kan communiceren. Met andere woorden: het valt niet op.
Er is ook een belangrijk psychologisch aspect. ‘De adolescentie is een periode waarin jongeren nieuwe vrienden maken en zich van hun ouders los maken’, zegt Karla Van Leeuwen, assistente aan de vakgroep Ontwikkelingspsychologie van de Gentse universiteit. ‘Ze moeten leren sociale relaties uitbouwen, hun eigen vriendenkring opbouwen. Sms’en speelt daar wellicht een belangrijke rol in, omdat het zo gemakkelijk is. De eigen sms-taal en de symbolen die ze gebruiken, zijn een bevestiging van hun eigen identiteit.’
VERSIEREN MET DE GSM
Claire Lobet-Maris en Laurent Henin, respectievelijk codirecteur en onderzoeker bij de Cellule Interfacultaire de Technology Assesment (CITA) van de universiteit van Namen, stellen dat een gsm net als bijvoorbeeld een kapsel of kleding een sociaal statement is voor adolescenten, waarmee ze hun identiteit uiten. Ook sms’en speelt daarin een rol. ‘Door te sms’en proberen ze het tekort aan sociale en affectieve banden te compenseren’, zegt Claire Lobet-Maris. ‘Het is een zoektocht naar contact en communicatie, in een wereld die jongeren als steeds minder communicatief beschouwen. Het is daarom niet verwonderlijk dat ongeveer de helft van de adolescenten bereid is om publicitaire sms’jes te ontvangen.’
Naar aanleiding van een recent onderzoek zegt het Nederlandse Qrius dat jongeren sms’en (en chatten) omdat ze verbondenheid en bevestiging zoeken. Door sms wordt een vriendenkring hechter, want de contacten ‘in het echt’ verminderen er niet door.
Uit het onderzoek van Motorola blijkt ook dat afspraken op de eerste plaats komen en emotionele berichten op de tweede. Vincent (16): ‘Je legt sneller contact met iemand via sms. Een berichtje versturen ? al is het maar iets banaals ? naar iemand die je niet kent, is veel makkelijker dan zomaar op hem toestappen. Het ijs is vlugger gebroken.’ Dat sms’ers vlugger hun stoute schoenen durven aan te trekken ? om niet te zeggen dat sommigen ronduit grof kunnen zijn ?, wordt bevestigd door het onderzoek van Qrius. De onderzoekers spreken zelfs van een nieuw versierpatroon bij jongeren: het eerste contact wordt met een sms gelegd. Is de reactie positief, dan volgt er een telefoongesprek en daarna eventueel een afspraak.
‘Velen vinden het gemakkelijker om via sms duidelijk te maken dat ze iets voor de ander voelen’, aldus Celine (16). ‘Flirten gebeurt nogal vaak per sms. Soms krijg je wel eens een bericht van een anonieme aanbidder en dan voel je je natuurlijk vereerd.’ Door dat emotionele aspect is het volgens sommige onderzoekers verkeerd om sms-berichtjes bij voorbaat als inhoudloos af te doen. Maar toch. ‘Een groot aantal sms-berichten zijn woorden zonder echte boodschap’, zegt Lobet-Maris. Communiceren zonder te spreken en spreken zonder te communiceren, het lijkt voor jongere gsm-gebruikers de dagelijkse werkelijkheid te zijn.’
ONDER DE BANK
Er is nooit echt onderzocht hoeveel geld jongeren aan sms’en besteden. Voor sommigen loopt de rekening in elk geval op. Cliff (17) komt dikwijls aan honderd berichtjes per week. Goed voor een groot deel van zijn zakgeld, maar hij krijgt daarnaast toch nog geld van zijn ouders. Zijn medestudenten geven veel minder uit. ‘Ik spendeer per maand tussen 12,5 en 25 euro aan sms’jes, zowat eenvierde van mijn zakgeld’, zegt Vincent (16). ‘Mijn ouders betalen mijn sms’jes, maar er staat een limiet op. Toen ik net een gsm had, heb ik in een maand tijd voor 500 euro berichtjes verstuurd. Dat was schrikken. Maar nu kom ik nog maar aan 10 euro per maand’, zegt Katrien (16). De meeste jongeren gebruiken een prepaid-kaart, waardoor ze automatisch een limiet hebben en niet voor onaangename verrassingen komen te staan.
Desondanks zijn sommigen verslaafd aan sms’en, met alle psychische en financiële gevolgen van dien. ‘Sms’en is verslavend. Het gaat ook zo gemakkelijk. Iemand stuurt je een berichtje, je stuurt iets terug en voor je het weet, ben je een hele tijd bezig met het over en weer sturen van berichten’, zegt Stefanie (16).
Het enorme succes van gsm en sms bij jongeren stopt uiteraard niet bij de schoolpoort. Elke school heeft intussen het reglement aangepast. In de meeste scholen mag je een gsm op zak hebben, maar is het verboden die ook te gebruiken. ‘Binnen de schoolmuren mogen de leerlingen niet sms’en of bellen, ook niet tijdens de pauze’, zegt Wim Piryns, directeur van het Sint-Pietersinstituut in Gent. ‘Wie zich daar niet aan houdt, speelt zijn gsm voor twee weken kwijt. Het gebeurt niet veel dat we moeten ingrijpen. Hoogstens één of twee keer per maand.’ In het Gentse Koninklijk Technisch Atheneum Lindenlei is het reglement een stuk losser: de leerlingen mogen hun gsm tijdens de pauze gebruiken. Tijdens de les is het (uiteraard) streng verboden, maar velen doen het toch. Benny: ‘Het is niet moeilijk een sms’je te versturen zonder dat de leraar het ziet. Ik ken de toetsen van mijn gsm uit mijn hoofd, zodat ik mijn toestel alleen maar onder mijn bank hoef te houden. Berichten ontvangen, kan ongemerkt als ik de trilfunctie inschakel.’
De meeste jongeren ontkennen dat hun gsm- en sms-gewoontes veel invloed op hun studies hebben, maar dat durft directeur Piryns te betwijfelen. ‘Als ik zie en van ouders hoor hoeveel tijd ze in bellen en sms’en steken, kan dat bijna niet anders’, zegt hij. ‘Vooral als ze aan het studeren zijn en zich vervelen, zijn ze geneigd om te gsm’en en te sms’en.’ Over het reglement in het Sint-Pietersinstituut zijn de leerlingen het wel met hun directeur eens. ‘Mocht het minder streng zijn, zou de situatie uit de hand lopen’, zegt Celine. Zelfkennis, het is de sms’ende jongeren niet vreemd.
Dominique Soenens
‘Communiceren zonder te spreken en spreken zonder te communiceren, het lijkt voor jongere gsm-gebruikers de dagelijkse werkelijkheid te zijn.’
