Romantische fraude: door de coronacrisis trappen steeds meer Belgen in de val

Mij overkomt dat niet, dacht boekhouder Dirk V. uit Deurne bij berichten over cyberfraude. Toch verloor hij vorig jaar 30.000 euro aan een vrouw die hem weer in de liefde had doen geloven. Hij is niet de enige: de financiële schade van romantische of vriendschapsfraude bedraagt in ons land al bijna 24 miljoen euro. En door de groeiende corona-eenzaamheid wordt verwacht dat dat cijfer snel zal stijgen.

Liefde maakt blind en sommige mensen verliezen daarbij ook nog eens hun gezond verstand. Precies daar mikken digitale fraudeurs op bij vriendschapsfraude, een van de schier eindeloze reeks vormen van cybercrime. Criminelen proberen via het internet het vertrouwen te winnen van goedgelovige mensen en plukken hen vervolgens kaal.

Oplichters maken misbruik van de kwetsbaarheid van mensen die zich eenzaam voelen, zegt commissaris Olivier Bogaert van de Federal Computer Crime Unit. ‘Ze mikken vaak op mensen die net gescheiden zijn of hun partner verloren hebben, en die geen uitgebreid sociaal netwerk hebben.’

Topje van de ijsberg

De federale politie houdt geen aparte cijfers bij over vriendschapsfraude, wel over internetfraude in het algemeen: klassieke oplichting waarbij gebruik wordt gemaakt van het internet. Hieronder vallen onder meer fraude bij online kopen en verkopen, valse loterijen, identiteitsfraude en dus ook vriendschapsfraude. Het totale aantal geregistreerde gevallen steeg van 14.167 in 2017 tot 25.139 in 2019. Het eerste trimester van vorig jaar, de laatst beschikbare cijfers, werden 6105 zaken vastgesteld.

De federale overheidsdienst Economie startte enkele jaren geleden een meldpunt voor slachtoffers van vriendschapsfraude. In 2016 registreerde het meldpunt 119 gevallen. In 2020 was dat al vertienvoudigd tot 1.287 en de eerste weken van dit jaar ging het inmiddels al om 132 gevallen. De totale financiële schade wordt geraamd op bijna 24 miljoen euro. (zie tabel)

In 32 procent van de gevallen werd de fraude via datingsites gepleegd, weet Chantal De Pauw van de FOD Economie, 28 procent van de slachtoffers liet zich via sociale media in de luren leggen en 15 procent per mail. Die cijfers zijn slechts het topje van de ijsberg, denkt De Pauw, want de meeste slachtoffers dienen geen klacht in uit schaamte. Experts vermoeden dat jaarlijks minstens 10.000 Belgen het slachtoffer zijn van vriendschapsfraude.

Mary Ann Borgers startte enkele jaren geleden de vzw Neniu (Esperanto voor ‘niemand’) om slachtoffers van internetfraude te helpen. ‘Wij geven lezingen om potentiële slachtoffers te wijzen op de gevaren. Als ze opgelicht zijn, helpen wij hen om een dossier op te stellen voor een klacht bij de politie. Slachtoffers van romantische fraude komen uit alle lagen van de bevolking en zijn meestal iets ouder, tussen 45 en 80 jaar. Het zijn vaak mensen die niet zo vertrouwd zijn met het internet.’

Cybercrime is overigens een van de weinige vormen van criminaliteit die blijven stijgen – ook in ons land. Het is ondertussen wellicht de meest lucratieve vorm van misdaad, in 2018 goed voor 1500 miljard dollar, schrijft de Britse onderzoeker Michael McGuire in zijn boek Into the Web of Profit. Dat is drie keer meer dan het bruto binnenlands product van ons land.

Corona en Valentijn

Het aantal gevallen van romantische fraude kan de komende weken nog flink toenemen, vreest commissaris Bogaert. ‘Door de coronacrisis zijn alle sociale contacten beperkt, en daardoor zitten er jammer genoeg uitzonderlijk veel mensen in zo’n situatie van eenzaamheid.’ Straks is het bovendien Valentijn: de voorbije jaren was dat telkens een piekperiode voor klachten over romantische fraude.

Vaak zijn het mannen die zich in de luren laten leggen door een vrouw, of iemand die zich als vrouw uitgeeft. Net als Dirk V., een 71-jarige gepensioneerde boekhouder uit Deurne. ‘Ik dacht dat ik kritisch en achterdochtig in het leven stond. Als ik een artikel las over fraude en oplichting, zei ik meteen: mij zal dat nooit overkomen.’ Dirk is gescheiden en vader van twee kinderen, een heel gewone man. Rustig, maar ook beschaamd over zijn stommiteit legt hij uit hoe eenzaam hij was sinds zijn pensioen. ‘Veel contact heb ik niet meer met mijn kinderen. En de collega’s van vroeger zijn weg. Ik ben niet graag alleen.’

Daders van vriendschapsfraude zijn bijna altijd in het buitenland gevestigd, meestal buiten de Europese Unie, zegt commissaris Bogaert. Het gaat vaak om criminele organisaties met internationale vertakkingen. ‘Ze gebruiken een vals profiel, vaak met foto’s of gegevens die ze van een ander profiel geplukt hebben.’ Zodra de band sterk genoeg is, komen de vragen om geld. ‘Ze vragen dan bijvoorbeeld dat je geld voorschiet voor een visum of vliegtuigticket zodat jullie elkaar kunnen ontmoeten. Of er zijn bijvoorbeeld hoge ziekenhuisrekeningen of gezamenlijke investeringen. Als het slachtoffer beseft dat hij opgelicht is, kunnen die bedragen hoog opgelopen zijn.’

Uit eenzaamheid nam Dirk V. begin mei vorig jaar een kijkje op de website van InternationalCupid. Dat is een datingsite waar 4 miljoen vrouwelijke vrijgezellen ongeduldig op een date wachten, als we de verkooppraatjes mogen geloven. Een heel betrouwbare organisatie, verzekert Dirk. ‘Ze afficheren duidelijk dat ze elke vorm van fraude bestrijden en valse profielen laten verwijderen.’ Op de vraag of het niet naïef is om dat zomaar aan te nemen, schokschoudert Dirk. De vrouw die hem bedroog staat, zo blijkt, nog altijd geregistreerd bij InternationalCupid.

Mosterd uit Dijon

Vrij snel na zijn registratie kreeg Dirk op 13 mei een mail van Martine Gatter, een 35-jarige Française uit Dijon die op dat ogenblik in een hotel logeerde in Boussouma, een stad in Burkina Faso. ‘Het klikte meteen tussen ons. We wisselden onschuldige berichten uit, over van alles en nog wat. Ze vond me een leuke man, en zei dat ik er nog zo jong uitzag. Martine had het wel voor iets rijpere mannen. Ik herinner me nog dat we het een keer hadden over de beroemde mosterd uit haar stad en hoe we die samen gingen proeven. Daar keek ik naar uit.’

‘Nee, we hebben nooit naaktfoto’s gedeeld, ‘ antwoordt Dirk desgevraagd, ‘ze wilde alleen een foto in bikini tonen. Het leek me echt een mooie, heel normale vrouw. Ik had geen enkele argwaan. Straf wat de liefde met je kan doen.’ Dirk geeft toe dat hij slag om slinger verliefd werd op die jonge vrouw. ‘Dat ik dat nog mocht meemaken. Het leek wel een laat geschenk.’ Tot even later bleek dat Martine Gatter financiële problemen had. Ze wilde geld lenen. ‘Maar ze verzekerde me dat het slechts tijdelijk was. Ze zou 330.000 euro erven van haar moeder, want ze was in Burkina Faso om die erfenis te regelen.’

‘Toen ze voorstelde dat ik geld zou overschrijven naar haar, werd ik voor het eerst een beetje wantrouwig. Ik wist dat oplichters die smoes gebruikten om geld af te troggelen. Een beetje later begon ik zelfs te twijfelen of ze wel een echte Française was. Toen ze schreef dat we in Dijon lekker zouden gaan eten in een restaurant, had ze het over een “diné”. Mijn Frans is niet opperbest, maar ik wist wel dat het “diner” moet zijn. Toen ik haar daarop wees, gaf ze me resoluut ongelijk. Dat had een duidelijk signaal moeten zijn. Maar nee, ik zag het niet, want ik wilde haar niet verliezen.’

Ivoren armband

Dirk ging overstag toen Martine boos werd op hem. ‘Vertrouw je me dan niet? Ik zou geen vlieg kwaad doen, zei ze. Ik wist dat ik een enorm risico nam, maar heb haar dan toch de eerste duizenden euro’s overgemaakt via Western Union.’ Die Amerikaanse financiële instelling is wereldwijd erg populair om anoniem geld over te schrijven naar meer dan 200 landen.

Nadat Martine in Boussouma zijn spaargeld had opgepikt, was Dirk enigszins gerustgesteld. Hij wist dat Western Union verplicht is om te vragen naar een geldig paspoort. ‘Ze bestaat dus wel degelijk, dacht ik meteen. Naïef natuurlijk, want weken later, toen het onheil geschied was, vernam ik van de Belgische ambassade in Ouagadougou dat Martines paspoort vervalst was. Ik heb op die manier 10.000 euro betaald.’

En daar bleef het niet bij. ‘Martine liet op een bepaald ogenblik weten dat ik geen geld meer moest overmaken via Western Union, maar wel via PCS Coupons. Dat zijn prepaid betaalkaarten die je kunt kopen in Franse kranten- en tabakswinkels. Die coupons zijn niet te traceren. Ik reisde daarvoor speciaal naar Frankrijk en kocht er voor duizenden euro’s kaarten. Ik maakte foto’s van de codes op de coupons en daarmee kon Martine ze incasseren. Ze had dat geld dringend nodig voor een vliegtuigticket om naar mij te komen.’

Die terugkeer verliep blijkbaar niet zo vlot, want enkele dagen later werd Dirk plots via Skype benaderd door een zwarte man. Hij liet Dirk weten dat Martine gearresteerd was op de luchthaven op beschuldiging van ivoorsmokkel. ‘Of ik niet snel 2800 euro kon overschrijven om haar vrij te laten? Ik heb dat maar gedaan. Want kort daarvoor had ze me nog zo lief geschreven dat ze een verrassing voor me zou meebrengen: een armband in ivoor.’

Bitcoins

Om een lang en pijnlijk verhaal te beëindigen: Dirk verloor aan deze affaire 30.000 euro. ‘Hoe kon ik zo stom zijn? Ik schaam me. Mijn familie weet dat ik veel geld verloren heb op korte tijd, maar ik heb hen verteld dat ik bedrogen werd met bitcoins. Dat klinkt toch minder erg dan bedrogen worden door een vrouw die je nooit hebt ontmoet. Trouwens, was het wel een vrouw? Zelfs daar ben ik niet meer zeker van. Ik wil dit verhaal vertellen om anderen te waarschuwen. Want ik ken mannen die meer dan 100.000 euro kwijtraakten, of hun huis verkochten en de opbrengst verloren aan een wildvreemde.’ De Dienst Inspectie van Economische Zaken heeft zelfs weet van een Belg die op die manier 500.000 euro verloor.

Dirk diende half september een klacht in bij de politie. ‘Een inspecteur heeft een mooi dossier samengesteld en doorgestuurd naar het parket. Vier weken later kreeg ik bericht dat mijn zaak geseponeerd is. Ik vrees dat ik mijn geld niet zal terugkrijgen.’ Commissaris Bogaert: ‘Daders werken bijna altijd vanuit het buitenland. Als we genoeg gegevens hebben om hen te lokaliseren, kunnen internationale procedures worden opgestart. Maar ik heb geen zicht op concrete dossiers.’

Met andere woorden, de kans op vervolging van de daders is niet bijster groot. Deze criminelen zijn bijzonder inventief in het verbergen van hun echte identiteit. Ze veranderen bijvoorbeeld voortdurend van mailadressen die nauwelijks op te sporen zijn. Mary Ann Borgers van Neniu verzamelt op haar website honderden mailadressen van daders. ‘Daarbij zijn er opvallend veel uit West-Afrika, en tegenwoordig is er ook een bende actief vanuit Manchester. De politie slaagt er af en toe in iemand op te pakken, ook in België, maar de criminele organisatie blijft meestal intact. Er staan genoeg andere kandidaten klaar om het over te nemen.’

Chantal De Pauw raadt slachtoffers aan om bij onraad zo snel mogelijk alle contact met de persoon aan de andere kant te verbreken. ‘Reageer niet meer op berichten, telefoontjes of e-mails. En verzamel zo veel mogelijk bewijsmateriaal, zoals de profielnaam, foto’s, berichten en telefoonnummers. Met die informatie kun je als slachtoffer een melding indienen bij je lokale politiezone en bij ons meldpunt.’

Dan maar Hongarije

Dirk V. blijft ondertussen proberen om de 10.000 euro te recupereren die hij via Western Union heeft overgemaakt. Zijn argument is dat daarbij een vals paspoort is gebruikt, maar Western Union geeft niet thuis op zijn mails en telefoons.

Aan het einde van het gesprek zegt Dirk verrassend dat hij een huisje gekocht heeft in Hongarije. ‘Met mijn pensioen kan ik daar zeer comfortabel leven, maar liever niet alleen. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een Hongaarse vrouw op InternationalCupid. Maar deze keer zal ik wat voorzichtiger zijn.’