Het Forum : plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Senelle, de ruzies bij de Volksunie lijken voorlopig beslecht maar hebben diepe wonden geslagen.
Robert Senelle: Het is zonneklaar dat de broedertwist binnen de Volksunie over Lambermont niet los kan worden gezien van de ontwikkeling in de Vlaamse beweging in het algemeen. Die is niet bij machte de Vlaamse ontvoogdingsstrijd nog eigentijds uit te leggen. Er is de intellectuele verkramptheid rond het zogenaamde politiek correcte denken, er is bij sommigen de onwil om de evoluties in de wereld rondom te aanvaarden, en er is vooral op het Vlaamse politieke toneel de zichtbare onmacht om tot een eensgezind Vlaams standpunt te komen. SP en Agalev zijn de hele tijd bewust aan de zijlijn gebleven, de CVP bood niet echt verweer en het Vlaams Blok mag niet meedoen. Meer nog: het rechtstreeks verkozen Vlaams parlement is er de voorbije maanden niet aan te pas gekomen. Van de Vlaamse beweging zoals we die ooit gekend hebben, is niet veel overgebleven, ook al kende de recente betoging in Gent misschien een groter succes dan was verwacht.
Interim-voorzitter Fons Borginon lijkt de VU wel voor een tijdje weer op de rails te hebben gekregen.
Senelle: In de jongste tekst die de VU-partijraad heeft goedgekeurd, onderstreept Borginon opnieuw dat de politiek van stapsgewijze realisatie van het zelfbestuur verder moet worden gevolgd. Ik neem daar akte van en ik ben blij dat de VU blijft bestaan, want Vlaanderen heeft behoefte aan een radicaal Vlaamse partij. Daarin moet plaats zijn voor alle rechtgeaarde Vlamingen, zowel voor de ‘clan Bourgeois’ als voor de ijveraars van ID21 die naar de VU zouden willen terugkeren. Ik zou aan Borginon de raad willen geven verder te werken aan de verwezenlijking van de verklaring die zijn partij in november 2000 heeft uitgegeven. Alleen zie ikzelf Vlaanderen niet zozeer als een zelfstandige natie, maar wel als een deelstaat met grote autonomie in een federaal België.
Het parlement bespreekt deze week het Lambermontakkoord. Wellicht haalt premier Guy Verhofstadt (VLD) toch zijn tweederde meerderheid.
Senelle: Lambermont heeft eens te meer duidelijk gemaakt dat Vlaanderen, en dus de Vlaamse beweging, moeite heeft om met één stem te spreken, en om een duidelijk omlijnd programma voor te leggen en door de Vlaamse politici te laten invullen en uitvoeren. Men kan de Vlaamse opinie niet sensibiliseren voor het feit dat Lambermont geen ‘historische doorbraak’ is, maar dat er nog een hele weg blijft af te leggen vooraleer Vlaanderen echt over zijn eigen huis kan beschikken.
Wat mij treft, is dat er in alle talen gezwegen wordt over een van de voor Vlaanderen meest nefaste aspecten van de huidige staatshervorming: de financiële transfers naar Wallonië en Brussel. Volgens de jongste ramingen die door het Vlaams Economisch Verbond zijn gepubliceerd, gaat het om 199 miljard frank (5 miljard euro), waarvan 173 miljard frank (4,3 miljard euro) aan Wallonië en 26 miljard frank (650 miljoen euro) aan Brussel. Via de sociale zekerheid vloeit 110 miljard frank (2,75 miljard euro) weg, via de federale begroting 50 miljard frank (1,25 miljard euro), en via de financieringswet 39 miljard frank (975 miljoen euro). Die geldstroom wordt in het Lambermontakkoord licht ingedijkt, maar dan nog blijven de bedragen gigantisch. Het is evident dat hier een belangrijk deel van de Vlaamse welvaart op onaanvaardbare en cynische wijze aan de hardwerkende spaarzame Vlamingen wordt onttrokken. Ik vraag me af waarom de Vlaamse politici hierover zwijgen als vermoord.
En wat me ook blijft storen, is de dwaze opsplitsing van Vlaanderen en Wallonië in gemeenschappen en gewesten, een constitutioneel onding dat in geen enkele andere federale staat voorkomt. Het heeft tot gevolg dat Vlaanderen als zodanig nergens in de federale grondwet wordt vermeld. Dat geef ik graag ter overweging aan de onverbeterlijke optimisten die vinden dat de Vlaamse beweging geen zin meer heeft: na een kwarteeuw staatshervorming bestaat Vlaanderen constitutioneel nog altijd niet. Het spreekt vanzelf dat de Walen en francofonen de omvorming van Vlaanderen tot een volwaardige deelstaat te allen prijze willen vermijden. Vooral de Walen vrezen de onderhandelingen van gemeenschap tot gemeenschap en krijgen nachtmerries van een eendrachtig Vlaams front, zoals dat maanden geleden in het Vlaams parlement tot stand kwam bij het bepalen van een gemeenschappelijk eisenpakket.
Komen de Costa-besluiten tegemoet aan de Vlaamse eisen voor het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest?
Senelle: De Vlamingen vroegen een gewaarborgde vertegenwoordiging in het Brussels parlement, de negentien Brusselse gemeentebesturen en de lokale politieraden. Voor het parlement en de politieraden hebben ze die verkregen, voor de schepencolleges is er een slechte regeling uitgedokterd en voor OCMW’s en gemeenteraden is er niets. Het aantal Brusselse mandaten wordt zowel aan Vlaamse als Franstalige kant gevoelig verhoogd. Zo wordt de Vlaamse Gemeenschapscommissie met vijf toegevoegde leden uitgebreid. De opvolgers van ministers en staatssecretarissen worden volwaardige parlementsleden en de zes ‘Brusselse leden’ van het Vlaams parlement worden in de toekomst rechtstreeks verkozen.
Maar zeer gevaarlijk voor Vlaanderen blijft de uitholling van de dubbele meerderheid. De wijziging van de gemeentewet is toegevoegd aan de materies waarvoor een dubbele meerderheid is vereist, maar er is tegelijkertijd een beperking van een maand ingevoerd. Als bij een stemming over een of ander voorstel de vereiste dubbele meerderheid niet is bereikt na een maand, volgt een afkoelingsperiode van opnieuw een maand en daarna volstaat een derde van de stemmen in elke taalgroep. Dat kan vervelende gevolgen hebben.
Hoe zit het met advies van de Raad van State?
Senelle: Het verzoek daartoe is ingediend door de voorzitter van de Senaat, die binnen drie dagen een antwoord vroeg. Dat lijkt mij wel erg weinig tijd om over een zo belangrijke tekst advies te geven. De Raad van State heeft dan ook onderstreept dat hij de voorstellen enkel heeft kunnen toetsen op de verenigbaarheid met de normen van internationaal en grondwettelijk recht. De Raad formuleert een paar belangrijke bezwaren.
De gegarandeerde vertegenwoordiging van 17 Vlaamse gekozenen in het Brussels parlement zou het grondwettelijk principe van de evenredigheid bij verkiezingen in het gedrang kunnen brengen. Want aan Vlaamse kant zijn beduidend minder stemmen nodig voor één zetel dan aan Franstalige.
De Raad maakt ook voorbehoud bij de verkiezing van de ministers in de Brusselse regering. Als het Brussels parlement er niet in slaagt de ministers zonder stemming te verkiezen, dan worden de twee Vlaamse leden van de Brusselse regering niet meer verkozen door de meerderheid in hun taalgroep zoals nu, maar door de meerderheid in het volledige Brusselse parlement. Als ook dat niet lukt, worden ze na dertig dagen bezinning verkozen door de meerderheid van de uitgebreide raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie, dus ook door de vijf toegevoegde leden die zelf niet verkozen zijn. Dat is strijdig met het democratisch beginsel dat een regering de emanatie moet zijn van de politieke vergadering waarvoor ze verantwoordelijk is. De aanwijzing van die vijf toegevoegde leden, die komen uit de niet-verkozen kandidaten voor het Brussels parlement, zorgt voor een constitutioneel probleem en vereist een wijziging van artikel 136 van de grondwet.
Die opmerkingen van de Raad van State hangen als een zwaard van Damocles boven de Lambermontakkoorden. Als bijvoorbeeld het FDF hiermee naar het Arbitragehof stapt, is het niet ondenkbaar dat het hof de Brussel-regeling vernietigt, met als gevolg dat de Franstaligen hun geld binnen hebben en de Vlamingen in de kou blijven staan. Ik hoop uit de grond van mijn hart dat dat niet zal gebeuren.
Een vorige keer heeft u er al op gehamerd dat de Duitstalige Gemeenschap in de Lambermontakkoorden niet of nauwelijks aan bod komt.
Senelle: Onze Duitstalige landgenoten verdienen meer aandacht van de politiek. Zij willen in overgrote meerderheid losgemaakt worden uit de eentalige provincie Luik en een eigen provincie vormen, waarvan de bevoegdheden worden uitgeoefend door de nu bestaande Duitstalige instellingen, zoals dat ook het geval is in het Brusselse Gewest. Het is verkeerd te denken dat de Duitstalige Gemeenschap alleen Waalse politici aanbelangt. De grondwet deelt België in vier taalgebieden in en die staan alle op hetzelfde niveau.
Voor het Brusselse assisenhof loopt het Rwandaproces op zijn einde. Was dat proces een gelukkig initiatief?
Senelle: Het dossier ken ik niet, maar in het algemeen kan ik zeggen dat de Belgische grondwet aan eenieder het recht geeft om door zijn natuurlijke rechter te worden beoordeeld. Dat principe geldt in bijna alle democratische staten. De natuurlijke rechter is de rechter van de plaats waar het misdrijf is gepleegd. Er is echter één uitzondering, vastgelegd in de Conventies van Genève uit 1949: oorlogsmisdaden. Alle staten zijn bevoegd voor vervolgingen op hun grondgebied van oorlogsmisdaden die zich elders hebben voorgedaan. Slachtoffers van de genocide in Rwanda hebben een klacht met burgerlijke-partijstelling ingediend bij onderzoeksrechter Damien Vandermeersch, en van dan af kon die niet anders dan het onderzoek opstarten. Je kan er lang over discussiëren of een Belgisch assisenhof de meest geschikte rechtbank is om over een drama als in Rwanda te oordelen, maar juridisch is er geen speld tussen te krijgen. Eens er een klacht is, moet het gerecht zijn werk doen, al is de politieke overheid daar niet altijd mee gediend. Andere landen hebben hetzelfde meegemaakt. De Britse regering zal ook niet erg tevreden geweest zijn met de Spaanse vraag om uitlevering van Pinochet. De Belgische staat loopt met dit proces het risico dat als de beschuldigden worden vrijgesproken, de internationale publieke opinie België in het kamp van de genocideplegers zal zetten. Dat we Rwanda in het verleden als mandaatgebied hebben bestuurd, maakt het nog delicater.
VLD-voorzitter Karel De Gucht pleit ervoor om de zonevreemde woningen in Vlaanderen allemaal te regulariseren.
Senelle: Daarover ben ik kort : ik kan die verklaring van de heer De Gucht alleen betreuren. Hij gedraagt zich als de schoonmoeder van de regering en dat is verkeerd. Ik ben gewonnen voor het plan van minister Dirk Van Mechelen (VLD), die naar mijn gevoelen een bijzonder goed Vlaams minister is, en die rekening houdt met een fundamenteel principe in onze rechtstaat, namelijk de gemeentelijke autonomie. In het plan-De Gucht komt die niet meer aan bod.
Minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel (PRL) heeft het nu aan de stok met de Italianen, omdat hij zware kritiek had op een mogelijke deelname van de Lega Nord aan de nieuwe Italiaanse regering.
Senelle: Michel is een kleurrijke figuur die de Belgische buitenlandse politiek zichtbaarder maakt dan sommigen van zijn recente voorgangers. Niettemin moet hij ophouden met buitenlandse regeringen de levieten te lezen. Mocht de Italiaanse regering racistische maatregelen nemen, dan bestaan er voldoende politieke en juridische instrumenten om daartegen op te treden. We moeten ons hoeden voor de rol van de morele betweters van Europa, want die kan je toch niet consequent volhouden en op de duur maak je je belachelijk. Michel gaat wel op officieel bezoek in China, waar de mensenrechten veel meer worden geschonden dan in Oostenrijk of Italië. Ik ben het ook oneens met parlementsleden die vinden dat we de Israëlische premier Ariel Sharon niet zouden mogen ontvangen. Men vergeet al te zeer dat de Israëli’s zich moeten verdedigen tegen een enorme Arabische overmacht, en tegen de constante dreiging van terreuraanslagen. Daarmee praat ik niet alles goed wat het Israëlische leger doet, maar ik heb wel begrip voor de weinig comfortabele positie waarin Israël zich bevindt.
Robert Senelle is emeritus hoogleraar constitutioneel recht van de Universiteit Gent.
ROBERT SENELLE
Koen Meulenaere
