In de peilingen is de extreemrechtse partij Gouden Dageraad aan een opmars bezig in Griekenland. Journalist Dimitris Psarras schreef een boek over wat hij een klassiek-nazistische beweging noemt. ‘Hun politici bewonderen het Derde Rijk en kopiëren Hitlers ideeën waar mogelijk.’
Een jaar geleden besloot Gouden Dageraad-woordvoerder Ilias Kasidiaris om tijdens een rechtstreeks tv-debat een glas water in het gezicht van de vrouw tegenover hem te gooien en de politica naast hem drie klappen in haar gezicht te geven. Kasidiaris werd weggebracht en opgesloten in een zijkamertje van de studio. Al snel trapte hij de deur in, vluchtte en dook een tijdlang onder.
De dagen na de uitzending steeg Gouden Dageraad 1 procent in de peilingen; een maand later behaalde ze 18 zetels in het Griekse parlement. Intussen is er bijna een jaar vol berichten over het ‘fascistoïde gedachtegoed’ van de partij en klopjachten op immigranten gepasseerd, en schommelt Gouden Dageraad in de peilingen rond de 40 zetels. ‘Dat geweld is niet erg’, zegt journalist Dimitris Psarras, ‘dat zien de kiezers als een vorm van oprecht protest. Zo wanhopig zijn ze.’
Nu Gouden Dageraad in het Griekse parlement zit, schrijft de wereldpers met regelmaat over de niet aflatende incidenten. Maar een anderhalf jaar geleden was de partij een obscure, onbeduidende beweging met radicale ideeën – niemand die ernaar omkeek. Psarras volgde als een van de weinigen de groep vanaf de vroege jaren negentig, en is ervan overtuigd dat – ondanks al het protest tegen bezuinigingen – maar één zaak de partij interesseert: de Derde Rijksideologie van Adolf Hitler.
‘Iedereen spreekt van neofascisme of neonazisme,’ vertelt Psarras in een koffiebar in Athene, ‘maar als je Gouden Dageraad grondiger bestudeert, kopieert ze alle doctrines van Alfred Rosenberg, Heinrich Himmler en Hans Günther zo letterlijk mogelijk, probeert ze de NSDAP te imiteren. Sinds de jaren tachtig grijpt Gouden Dageraad heel nauwgezet terug naar de idealen van het klassieke nationaalsocialisme. En dat ideaal is heilig, het electorale succes stemt de toon niet milder.’
Onlangs portretteerde Psarras de partij in het boek De Zwarte Bijbel van de Gouden Dageraad, een bestseller in Griekenland. Het maakte van Psarras, een vooraanstaand verslaggever bij de jonge kwaliteitskrant Efimerida twn Suntaktwn, een vaak gevraagd commentator bij The Guardian, Time en New Statesman. Hij citeert in zijn boek uitgebreid uit publicaties van Gouden Dageraad, vaak van drie decennia geleden, om de ziel en intenties bloot te leggen. Hij kreeg bijstand van een onderzoeksteam van drie man, onder wie Dimitris Trimis, voorzitter van de grootste Griekse journalistenvakbond. Psarras’ analyses en onthullingen zijn vernieuwend, soms lastig te verifiëren, maar ze worden niet tegengesproken – al vindt Gouden Dageraad de aanklacht ‘onzinnig’.
Psarras begint aan een opsomming: ‘De groep streeft naar Volksgemeinschaft, één ras, alleen de Griekse etniciteit telt. “Ein Volk, ein Reich“, zei partijleider Nikolaos Michaloliakos eens.’ Geregeld delen groepen Gouden Dageraad-leden eten uit op straat, pakken melk en broden, waarbij ze eerst de paspoorten inspecteren van wie in de rij staat – onder het motto: ‘Griekenland voor de Grieken’. En Michaloliakos droomt van Lebensraum, zo gaat Psarras verder, van een Groot-Griekenland, van de bevrijding van Istanbul en een herovering van het noorden. ‘Gouden Dageraad beschikt over milities van imposante, met wapens uitgeruste motorrijders. De charges die ze uitvoeren tegen immigrantengroepen zijn geïnspireerd op de NSDAP-tactiek van Sturmabteilung, het vuile werk in de wijken opknappen. Daar zijn ze heel bewust mee bezig.’ Afgelopen zomer marcheerde een eenheid zwarthemden over een nachtmarkt, zwaaiend met Griekse vlaggen, onder aanvoering van Gouden Dageraad-Kamerlid Giorgos Germenis. ‘We zagen een paar illegale immigranten spullen verkopen,’ zei Germenis op videobeeld, ‘dus we deden wat Gouden Dageraad hoort te doen.’ Binnen de tien seconden werd de marktkraam met de grond gelijk gemaakt. Begin mei verklaarde de Atheense burgemeester Giorgos Kaminis een nieuwe voedselactie illegaal. Germenis was woedend, sloeg naar Kaminis en miste hem, maar raakte een twaalfjarig meisje. Getuigen zeiden dat Germenis naar een pistool greep. Germenis werkt ook aan een muziekcarrière: als bassist in een black metal-band staat hij witgeverfd, omhangen met kogelbanden en besmeurd met nepbloed op het podium. Fractiegenoot Artemis Matthaiopoulos speelt bas bij de punkgroep Pogrom, dat Auschwitz bejubelt en teksten laat horen als ‘fuck Anne Frank’ en ‘spreek Grieks of sterf’.
Ontslagen bij de commando’s
De geschiedenis van Gouden Dageraad is de geschiedenis van Michaloliakos, de leider. In december 1976 molesteerde die jonge wiskundige een aantal journalisten. De voorgaande jaren radicaliseerde hij al, maar toen Michaloliakos voor de tweede keer in de gevangenis belandde, ontmoette hij de leiders van het kolonelsregime, die in 1974 na zeven jaren van wreedheden waren afgezet. Niet veel later sloot Michaloliakos zich aan bij de commando’s, maar hij werd gearresteerd en oneervol ontslagen uit het leger, nadat hij wapens en explosieven meesleepte voor een extreemrechts gezelschap.
Na zijn derde vrijlating in 1980 begon hij een tijdschrift: Gouden Dageraad. Vier jaar lang schreef Michaloliakos over zijn fascinatie voor het nationaalsocialisme, tot voormalig juntaleider Georgios Papadopoulos hem vanuit de gevangenis aanstelde als aanvoerder van de jeugdbeweging van de Nationale Politieke Unie, waarmee de oud-kolonel een doorstart wilde maken. Binnen het jaar legde Michaloliakos die taak naast zich neer (later zei hij daarover: ‘Bij Papadopoulos ontbrak het aan antisemitisme’), en richtte zijn eigen partij op: Gouden Dageraad. ‘Michaloliakos mist weliswaar het charisma van een Führer,’ vindt Psarras, ‘maar de jonge Kasidiaris vult dat aan.’ Bijna clichématig draagt Kasidiaris zijn toespraken schreeuwend voor, ongeacht het onderwerp.
‘Tot voor kort waren academici en journalisten niet geïnteresseerd in extreemrechts’, zegt Psarras. ‘Na jarenlange mishandeling door de militaire junta en de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog dachten ze dat Griekenland immuun was tegen nazisme en fascisme. Dat klopt dus helemaal niet.’ In de vroege jaren negentig trok Gouden Dageraad de aandacht van Psarras. Joegoslavië viel uit elkaar, wat aanleiding gaf tot de eerste gewelddadige manifestaties van Michaloliakos’ groepje, ’tot dat moment niet meer dan een besloten kring van Hitlerbewonderaars’. Macedonië waagde het namelijk om zijn nieuwe naam te ontlenen aan het vroegere koninkrijk van Macedon, dat grotendeels binnen de huidige Griekse grenzen viel. Een historische schoffering, vond Michaloliakos. Psarras: ‘Sindsdien stelt Gouden Dageraad zich ultranationalistisch op. Het groeide en ontspoorde. Enkele leden namen als vrijwilliger deel aan de massamoord in Srebrenica.’
Niet alleen de naamgeving van Macedonië gaf Gouden Dageraad de kans om zieltjes te winnen. In dezelfde periode kwamen voor het eerst tienduizenden Albanezen naar Griekenland. ‘Daar waren de overheid en de samenleving niet op voorbereid’, meent Psarras. ‘Daarnaast kwamen toen de commerciële televisieomroepen op, die uitvoerig berichtten over immigrantencriminaliteit – soms terecht, maar meestal was het populistische hetzevoering. Die drie elementen hebben de maatschappij ingrijpend veranderd, ze maakten vreemdelingenhaat langzaamaan salonfähig. Die haat is er al die jaren geweest, maar nu krijgt ze ineens een politieke stem. De meeste analisten denken dat deze xenofobie verdampt zodra de eurocrisis overwaait, maar daar geloof ik niet in.’
Leve Merkel
‘Wanneer Gouden Dageraad in het openbaar spreekt, gebruikt ze omfloerste taal’, zegt Psarras. ‘Dan is het logo een hoekige “meander”, een traditioneel symbool. Maar in het partijtijdschrift houden ze zich niet in. Daar staat: een dubbele meander betekent een swastika. Geloof me, deze politici zijn fundamentalisten van de nazitheorie, ze dwepen met Mein Kampf.’ Openlijk ontkent de partij met klem elke inmenging van nazistische ideeën – al noemde Michaloliakos zijn krant ‘een nationaalsocialistische periodiek’.
Drie jaar geleden trad de Gouden Dageraad uiteindelijk toe tot de politiek; Michaloliakos kreeg de ene zetel in de gemeenteraad van Athene die de partij won. Op een dag raakten de gemoederen tijdens een raadsvergadering verhit, en bracht Michaloliakos viermaal de Hitlergroet, voordat hij wegglipte uit de zaal. Vorig jaar, op een bijeenkomst in Thessaloniki, prees hij Hitler als ‘een grootse sociale hervormer en een militair genie’. In de Holocaust gelooft Michaloliakos niet: ‘De historie is geschreven door de winnaars’, merkte hij eerder op. Psarras: ‘De Joden zijn de echte vijanden van Gouden Dageraad, ook in Griekenland. In mijn boek heb ik enkele recente opiniestukken van partijleden opgenomen, waarin iemand stelt: “Immigranten zijn niet het werkelijke probleem, maar we moeten de nadruk op hen leggen, gewoon als verkiezingsretoriek.” De Joden besturen volgens Gouden Dageraad alles wat Griekenland nu tot de bedelstaf dwingt. Het memorandum dat bezuinigingen verlangt zou door de Joden zijn opgesteld, ze zijn geïnfiltreerd in de Europese trojka. Alleen publiekelijk spreekt Gouden Dageraad zich uit tegen Angela Merkel, om kiezers te winnen. Partij-ideologen brachten onlangs een boek uit over globalisering, waarin ze Duitsland de hoop voor het nieuwe Europa noemen, en dat we Duitsland als ware bondgenoot moeten omarmen. Het zijn de Amerikaanse Joden die tegen ons samenzweren en de Duitsers en Grieken uit elkaar drijven…’
En dan is er nog de openbare orde. ‘Jarenlang gebruikte de politie de politieke partij om de straten schoon te vegen en anarchisten te bestrijden’, claimt Psarras. Gouden Dageraad-parlementslid Ilias Panagiotaros vertelde de BBC dat ‘meer dan 50 à 60 procent van de agenten op onze hand is’. Hij heeft een winkel met camouflage- en vechtkleding, en meende dat ‘er een burgeroorlog heerst’. Volgens Psarras kloppen die percentages. Hij wijst daarbij op talloze videoreportages en rapporten waarin het ministerie van Binnenlandse Zaken de nauwe banden een ‘probleem voor de democratie’ noemt. In de wijk waar het partijhoofdkwartier ligt en waar de meeste agenten gingen stemmen, bleek het electoraat van Gouden Dageraad bijna viermaal zo groot als elders. Psarras ziet daar twee oorzaken voor: ‘Sommigen radicaliseren binnen de politie, anderen gaan in dienst om legitiemgeweld te mogen gebruiken. Gouden Dageraadvechters en agenten ontmoeten elkaar in fitnesscentra en in nachtclubs. Vooral het politiekantoor in de wijk Agios Panteleimonas wordt platgelopen door partijleden, die zijn nauw verweven. Verhalen over mishandelingen in die politiecellen druppelen naar buiten; in elkaar geslagen linkse studenten en immigranten klagen de politie aan, leveren bewijzen en verklaringen. Maar de rechters kijken gewoon toe. Iedereen is bang.’
DOOR EDWARD GEELHOED IN ATHENE
‘Leden van Gouden Dageraad namen deel aan de massamoord in Srebrenica.’
