SPEAKERS’ CORNER

Eiji Toyoda’s dood ging aan deze kant van de wereld vrij ongemerkt voorbij. De man werd 100 jaar en was de neef van de stichter van autobouwer Toyota, Sakichi Toyoda. Die had in 1937 Toyota Motors opgericht, nadat hij industriële en technische ervaring had opgedaan in de weefgetouwenfabriek van zijn ouders. Maar het is neef Eiji Toyoda die van Toyota een wereldmerk maakte, modellen als de Corolla uitdacht en de luxueuze Lexus-lijn lanceerde die met Mercedes en BMW moest concurreren. Eiji Toyoda was vanaf 1967 opeenvolgend manager, president en adviseur van de firma. Hij is de vader van wat men het toyotisme is gaan noemen: een productiemethode die verkwisting en inefficiëntie uitroeide en de arbeiders betrok bij het reilen en zeilen van de onderneming. Het is geen toeval dat hij overleed in het ziekenhuis van Toyota, dat hij had opgericht voor zijn werknemers.

Gerontocratie

Het bericht van zijn overlijden trof mij omdat ik in het begin van de jaren tachtig, met een zending met de toenmalige prins Albert, de Toyotafabrieken in Nagoya mocht bezoeken. Tijdens de reis van Tokio naar het Japanse Detroit, aan boord van de beroemde hogesnelheidstrein, scheerden we met 300 kilometer per uur langs talloze ondernemingen, keurig gebouwd in opeenvolgende industriezones. Op veel plekken zagen we de arbeiders in quasi militaire houding de groet brengen aan de Japanse vlag – niet echt denkbaar in Europa. Eens aangekomen werden we een sober salon binnengeleid en kregen we een traditionele kop thee. Na een paar minuten schoof een grote deur open, en werd een zeer oude heer in een rolstoel binnengeduwd, omringd door een paar andere heren. De man die het woord nam was Eiji Toyoda, die toen al de pensioenleeftijd had bereikt. Hij stelde ons met veel eerbiedige buigingen de man in de rolstoel voor. Het bleek zijn oom te zijn: de vereerde stichter-baas Sakichi Toyoda, die ons met doffe stem maar in vloeiend Engels welkom heette. Daarna nam Eiji het woord, om ons uitvoerig in te lichten over het reilen en zeilen van Toyota.

Als econoom kreeg ik een cultuurschok: dit was een voorbeeld van een echte gerontocratie die, hoewel heel succesvol, haaks stond op de moderne managementopvattingen. Na de vergadering werden we naar de automontagehal gebracht, die opviel door haar kolossale uitgestrektheid en gedisciplineerde drukte. Honderden arbeiders waren aan het werk langs de assemblagelijnen.

In de rouw?

Eén zaak viel mij onmiddellijk op: heel veel arbeiders droegen een zwarte armband – in die tijd in onze contreien een teken van rouw en eerbetuiging voor de dierbare overledene. Ik vroeg dan ook, enigszins vertwijfeld, aan de directeur of er zo veel sterfgevallen waren in de gezinnen van de werknemers. Hij antwoordde ironiserend dat mijn vraag typisch westers en Europees was. De zwarte armband betekende gewoon dat al die arbeiders staakten, en met het textielstuk wilden tonen dat ze het niet eens waren met één of andere beslissing die door de bedrijfsleiding was genomen. Dat belette hen kennelijk niet om stevig door te werken. De productie ging boven alles. Bij mijn terugkeer in België suggereerde ik links en rechts dat de Belgische vakbonden ook weleens dat Japanse voorbeeld konden volgen, maar ik had heel weinig succes.

Intussen werkt Japan zich op tot de derde belangrijkste economie ter wereld. Het Japanse model van hoge economische groei en enorme dynamiek werd overal bestudeerd. Maar vanaf 1990 kwam het land terecht in een diepe crisis met een perfecte combinatie van stagnerende groei en hoge inflatie (stagflatie). Dankzij het gedurfde beleid van premier Shinzo Abe lijkt het land uit het dal te kruipen.

Veel arbeiders bij Toyota droegen tijdens het werk een zwarte armband: het was hun manier om te staken. Misschien kunnen onze vakbonden dat voorbeeld volgen?

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content