Tropische ziektes kunnen gedeeltelijk voorkomen worden. Maar tegen de meeste bestaat geen vaccin. Over dodelijke en geneeslijke tropenziekten.

Het aantal mensen dat naar exotische landen reist, neemt alsmaar toe. Alfons Van Gompel, verbonden aan het instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen, leidt artsen op die naar de tropen vertrekken, en behandelt reizigers die ziek terugkeren uit exotische vakantieoorden. Een gesprek over malariamuggen, amoeben en ander ongedierte.

Kun je mensen verplichten zich tegen sommige ziektes te laten vaccineren?

Alfons Van Gompel: Slechts voor één geval bestaat er een potentiële verplichting: gele koorts. Heel wat landen in Afrika bezuiden de Sahara en een aantal landen rondom het Amazonegebied verplichten toeristen zich er tegen te laten inenten.

Hoe wordt een reisadvies verstrekt?

Van Gompel: Het hangt af van het type reis. Voor een langere, avontuurlijke reis geven we de reiziger informatie mee over reizigersdiarree en malaria, omdat hij zich ook uit de slag moet kunnen trekken als er geen betrouwbare medische hulp voorhanden is. Wie tien dagen naar de Dominicaanse Republiek trekt, hoeft zulke informatie niet.

Je kan je wellicht niet tegen alle tropische ziektes laten immuniseren?

Van Gompel: Tegen de meest voorkomende tropische ziektes bestaat zelfs helemaal geen vaccin. Malaria bijvoorbeeld, de voornaamste killer onder de infectieziektes, is een verraderlijke infectie die, als men ze niet behandelt, in meer dan de helft van de gevallen op een paar weken tijd leidt tot de dood. Er is ook geen vaccin tegen darminfecties, seksueel overdraagbare aandoeningen, tenzij dan het Hepatitis B-virus, en de huidinfecties.

Hoe groot is de kans dat je ernstig ziek wordt tijdens een verre reis?

Van Gompel: We werken met een bekende tabel, opgesteld door professor Steffen uit Zürich, een pionier in de reizigersgeneeskunde. Die heeft berekend wat de kans is op gezondheidsproblemen als honderdduizend reizigers een maand onderweg zijn in een (sub-)tropisch land. De resultaten zijn betekenisvol, ze vormen de basis voor het professionele reizigersadvies.

Op honderdduizend mensen krijgt de helft tijdens die maand te kampen met het een of ander medisch probleem: een ordinaire verkoudheid, rugpijn door te zware koffers… Een goede reisapotheek is dan geen overbodige luxe.

Bij de specifieke infecties is de reizigersdiarree de onbetwiste koploper: tussen 30 en 80 procent van de tropenjagers heeft er last van. Na een paar dagen gaat die aandoening meestal vanzelf over. Een klein aantal reizigers, tussen 1,5 en 4 procent, loopt malaria op. Maar dat cijfer moet gerelativeerd worden, het is een gemiddelde. In Afrika ligt het risico op malaria honderdmaal hoger dan in Azië of Zuid-Amerika. Bij sommige groepsreizen was zelfs zeventig procent van de mensen met malaria besmet.

Hoe staat het met de ziektes waartegen wel vaccins bestaan?

Van Gompel: Die bevinden zich bij Steffen onderaan. De kans op een ongeval, in het verkeer of tijdens het zwemmen, is groter dan dat iemand door Hepatitis B besmet geraakt. Het belang van een goede reisverzekering kan dan ook niet sterk genoeg benadrukt worden. De eerste infectieziekte die door vaccinatie kan worden voorkomen, is Hepatitis A, waarvan men vroeger dacht dat het onschuldig was. Een volwassene die Hepatitis A doormaakt, is echter gemiddeld een maand buiten strijd. Bovendien krijgen twintig gevallen op duizend een ‘fulminante’ Hepatitis A, met een overlijdenskans van één op drie.

De kans Hepatitis B te krijgen ligt een stuk lager, maar is in grote mate afhankelijk van de seksuele risico’s die iemand in een tropisch land neemt. Een Hepatitis B-vaccin beschermt natuurlijk niet tegen de andere seksueel overdraagbare infecties als druiper, syfilis, of HIV.

De tabel van Steffen geeft duidelijk de prioriteiten aan. Helemaal aan het einde van de lijst bengelen buiktyfus en cholera. Precies de vaccinaties waarbij men vroeger met de vlakke hand op tafel sloeg: ze moesten in je boekje staan, of je kon niet op reis.

Met welke tropische ziektes wordt u in uw praktijk het meest geconfronteerd?

Van Gompel: We zien natuurlijk maar het topje van de ijsberg. De voornaamste medische problemen waarvoor wij geraadpleegd worden zijn koorts, maag- en darmproblemen, huidinfecties, en enkele seksueel overdraagbare aandoeningen. Met bepaalde koortsige aandoeningen is een gewone huisarts niet vertrouwd. Het is van cruciaal belang op korte termijn drie potentieel dodelijke aandoeningen, uit te sluiten. Te beginnen bij malaria. Onze stelregel luidt: bij wie terugkeert uit de tropen, is elke koorts boven de 38 graden die langer dan een etmaal duurt, per definitie verdacht.

Toch is malaria perfect te genezen, als je snel reageert. Een groot deel van de sterfgevallen is te wijten aan de patient of de doctor’s delay. De patiënt of dokter denkt dat het maar een griepje is, en laat kostbare dagen voorbijgaan voordat hij begrepen heeft dat er meer aan de hand is.

Als het geen malaria is, is het mogelijk buiktyfus. Buiktyfus roept vaak de associatie op met hevige diarree, maar dat klopt niet. Ook buiktyfus geeft in de eerste weken hoge koorts, vaak zelfs met verstopping in plaats van diarree. Zodra de bloedkweek de diagnose bevestigt, krijgt de patiënt aangepaste antibiotica. Meestal kunnen we dan het tij nog keren. Een andere aandoening die zelden voorkomt maar op korte tijd een drama kan veroorzaken, is het beruchte amoebenabces.

Amoeben?

Van Gompel: Dat zijn parasietjes, die via besmet voedsel en drank in de darm terechtkomen en aan de binnenwand knagen. Meestal leidt dit tot een soort van dysenterie. Bij een aantal mensen worden die parasietjes via de bloedsomloop meegesleurd tot in de lever, waar ze doorknagen en geleidelijk een abces vormen. Het resultaat is koorts en toenemende pijn in de leverstreek.

Worden de meeste mensen meteen na hun terugkeer ziek?

Van Gompel: Nee, daarmee moet je uitkijken. Koortsaandoeningen manifesteren zich soms pas maanden, uitzonderlijk een jaar nadat iemand terugkeert. Maar toch, 95 procent heeft zich binnen de zes maanden al aangediend.

Kunnen geïmporteerde ziektes hier ook andere mensen besmetten?

Van Gompel: Malaria in elk geval niet: in België komen de juiste muggen niet voor. Een enkele keer heeft men airport– en bagagemalaria beschreven. Dat malariamuggen het tot in België schoppen, kan, maar je hoort het haast nooit. De enige manier waarop een individu hier besmettelijk zou kunnen zijn, is bij een ‘prikaccident’ tijdens een bloedafname. Vroeger was buiktyfus bij ons ook zeer besmettelijk, maar met een minimum aan hygiëne maakte de ziekte geen schijn van kans meer. Voor amoeben geldt hetzelfde. Wie na de stoelgang op normale wijze zijn handen wast, vormt geen gevaar voor de omgeving.

Is de groep die de tropische ziektes meebrengt, ook de groep die goede voorzorgen had genomen?

Van Gompel: Dat kan sterk variëren. Van de mensen die met malaria terugkomen, heeft een meerderheid de preventievoorschriften niet of slordig nageleefd. Maar zelfs wie alles heeft gedaan om malaria te voorkomen, staat niet volledig buiten schot.

Het zal best moeilijk zijn om je nauwgezet aan al die voorzorgsmaatregelen te houden.

Van Gompel: Reizigersdiarree is daarvan een uitstekend voorbeeld. Een Zwitserse studie heeft aangetoond dat na drie dagen, 98 procent van de mensen al gezondigd had tegen de regels van de hygiëne.

Ongeveer een jaar geleden stond Duitsland in rep en roer. Een man had ebolakoorts ‘binnengesmokkeld.’

Van Gompel: Een Duitse cameraman was gaan filmen in de wouden van Ivoorkust en keerde terug met hoge koorts. Eerst dacht men aan malaria. Hij ontwikkelde ook geelzucht en bloedde gemakkelijk, maar ook dat kunnen symptomen zijn van malaria. Plotseling brak in heel Duitsland paniek uit, alle televisiecamera’s waren op de man gericht, de krantenkoppen schreeuwden ‘ebola’. Wat bleek hij te hebben? Gele koorts.

Gele koorts is een zeer zeldzame tropische ziekte?

Van Gompel: Ons advies aan de reizigers is: wacht niet tot ergens in het oerwoud een epidemie ontstaat, die daarna door de Wereldgezondheidsorganisatie netjes wordt geregistreerd. Ga je naar een land waar gele koorts kan voorkomen, laat je dan vaccineren. Kenia en Brazilië eisen bijvoorbeeld geen vaccinatie. Jarenlang viel daar ook geen gele koorts te bespeuren. Tot epidemieën in 1992 en 1995 ons eraan herinnerden dat het virus in Kenia nog steeds aanwezig is. En twee jaar geleden zijn een Amerikaan en een Zwitser in Brazilië, hartje Amazonegebied, tijdens een partijtje vissen met gele koorts besmet. Sommige reisbureaus spelen hierin een kwalijke rol. Zij houden hun klanten onterecht voor dat Brazilië en Kenia geen specifieke vaccins vereisen. Vertrek maar gewoon, luidt het. Wat u, na het lezen van dit artikel, hopelijk niet meer zult doen.

Praktische info: website van het Instituut voor Tropische Geneeskunde: http://www.itg.be/

Han Renard