Grafgiften uit Mexico.

De oude culturen van West-Mexico (ca. 200 vóór Chr.- 300 na Chr.) zijn veel minder bekend dan bijvoorbeeld die van de Azteken en de Maya’s. Een belangrijke reden is het ontbreken in die streken van steden of grote tempelcomplexen. Pas in 1946 werd met een tentoonstelling in Mexico-City de aandacht getrokken op het krachtige aardewerk van deze culturen. De meeste getoonde beelden kwamen uit de collectie van het artistieke duo Diego Rivera en Frieda Kahlo, die in totaal naar schatting zo’n 60.000 objecten bezaten. In Antwerpen is nu ook een tentoonstelling met voorwerpen uit steen en terracotta uit West-Mexico te zien.

Er is wel een probleem met deze stukken. De meeste zijn immers via illegale opgravingen op de markt gekomen. Iedereen weet dat al lang, maar pas de laatste jaren is er enige echte reactie tegen deze toestanden gekomen. Daarom wordt in de catalogus terecht gesteld dat “de keuze” in 1993 van dit onderwerp “vandaag de dag vanuit ethisch en deontologisch standpunt in vraag kan worden gesteld”. Maar anderzijds moet men ook niet de puritein spelen en een tentoonstelling als deze voorgoed naar het verleden verwijzen.

De voorwerpen zijn er nu eenmaal en ze zitten meestal in private collecties. Een expositie waar ook het grote publiek kan van genieten, is dan ook een buitenkans. En als zo’n expositie dan nog de kennis over de betreffende culturen vooruithelpt, kan de ethische pil wel enigszins verguld worden. De beelden en beeldjes waren oorspronkelijk grafgiften die in diepe schachtgraven bij de stoffelijke resten waren neergelegd. Ze stellen meestal mensen en dieren voor in op het eerste gezicht dagelijkse situaties. Daarom heeft de wetenschap deze “kunst” lange tijd als anekdotische volkskunst afgedaan.

Daar komen de archeologen en antropologen nu enigszins van terug. Verschillende elementen wijzen erop dat deze culturen een sjamanistische basis hadden. Vooral de Amerikaanse onderzoeker Peter Furst gaat die weg op. Hij confronteert graag de oude voorwerpen met de huidige bewoners van West-Mexico, de Huichol-indianen. En dat leidt tot verrassende resultaten. Een hedendaagse sjamaan bijvoorbeeld herkende in de figuur van een zittende man met gesloten ogen, de houding die hijzelf aanneemt tijdens een trance. En dat is wel wat anders dan gewoon een “slapende Mexicaan”. Zij het zonder sombrero.

Offers voor nieuw leven. Grafgiften uit pre-Columbiaans West-Mexico. In het Etnografisch Museum Antwerpen. Tot 6.9.

Paul Dossche