Het anti-semitisme neemt almaar nieuwe vormen aan. Vandaag is het weer opgestaan, in een vorm eigen aan deze tijd, de globalisering.

Daniel Jonah Goldhagen is verbonden aan het Center for European Studies van Harvard University. Hij maakte naam met zijn boek ‘Hitlers gewillige beulen’ en publiceerde vorig jaar ‘Een morele afrekening’, over de verantwoordelijkheid van de katholieke kerk in het anti-semitisme tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het anti-semitisme evolueert. Na de luwte als gevolg van de gruwel van de holocaust, kreeg het oude vooroordeel opnieuw de wind in de zeilen in het verlengde van het Arabisch-Israëlisch conflict. Het kwam in een nieuwe fase waarbij de focus verschoof van het binnenlandse naar het internationale vlak. In al zijn veelvormigheid en veranderlijkheid, naar gelang van het moment, raakte het anti-semitisme geglobaliseerd.

Het anti-semitisme omvatte altijd al zowel binnenlandse als internationale aspecten. In de lange periode van het christelijke anti-semitisme verspreidde het transnationale instituut dat de katholieke kerk is, de overtuiging dat de joden, als moordenaars van Christus, een kosmische kracht van het kwaad waren. Maar het anti-joodse vooroordeel richtte zich vooral tegen een lokaal doel, de joden in eigen stad of land, die hun eigen christelijke buren kwaad zouden berokkenen.

In een tweede fase, in de negentiende en twintigste eeuw, nam het anti-semitisme een werelds en meer racistisch karakter aan, als een internationaal complot van de joden tegen de mensheid. Maar nog altijd richtte het anti-semitisme zich vooral op lokale doelen – van Duitsers tegen Duitse joden, van Fransen tegen Franse joden – wegens het kwaad dat zij hun landgenoten zouden aandoen. Het ‘joodse probleem’ – een van de meest prangende kwesties van de dag – ging er in de eerste plaats om wat Duitsers, Fransen, Polen of anderen dienden aan te vangen met de joden in hun eigen land.

In het geglobaliseerde anti-semitisme voegen nieuwe kenmerken zich bij de al bestaande. Het is gevarieerd en complex en gericht op een globaal forum. In Europa, zeker in het westen, is het lokale ‘joodse probleem’ zo goed als helemaal ver- dwenen. Alleen marginale groepen in Duitsland, Frankrijk of elders geloven nog dat de plaatselijke joden financieel, professioneel of moreel onheil in petto hebben voor hun niet-joodse buren en dat daarop een radicaal antwoord nodig is.

HET VUILE WERK

De focus van de jodenhaat is in overweldigende mate verschoven naar de joden in andere landen, in Israël en de Verenigde Staten, als de vermeende morele en materiële boosdoeners op internationaal vlak. Voor velen groeide het zionisme uit tot een mythische entiteit, een des- tructief element in de wereld, waarbij het anti-zionisme zozeer verstrikt raakte met het anti-amerikanisme, dat Russische nationalistische politici vandaag hun angst voor een Amerikaanse dominantie kunnen omschrijven als zou Rusland het gevaar lopen om ‘gezioniseerd’ te worden.

Nieuw zijn evenzeer het centrum van het anti-semitisme en de richting waarin het wordt uitgedragen. Tevoren waaierde de demonisering van de joden uit vanuit het christelijke en later het Europese centrum naar de periferie. Vandaag bestaan talrijke centra van anti-semitisme en vloeit het in verschillende richtingen van Europa naar het Midden-Oosten en elders, en weer terug. In feite heeft Europa zijn klassieke racistische en nazistische anti-semitisme geëxporteerd naar Arabische landen, die het gebruikten tegen Israël en de joden in het algemeen, waarbij het werd aangevuld met de echte of vermeende eigenschappen van het intense lokale conflict. Vervolgens voerden de Arabische landen de nieuwe, hybride demonologie terug uit naar Europa en, via de Verenigde Naties en andere internationale instellingen, naar andere landen in de wereld. In Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en elders maakt de hedendaagse vorm van het anti-semitisme in zijn uitdrukking en agitatie gebruik van de tropen die eens van toepassing waren op de plaatselijke joden – de aantijging om wanorde te stichten of anderen te willen onderwerpen – maar met een nieuwe inhoud, vooral gericht op joden buiten hun land en buiten hun continent.

De beeldvorming rond dit geglobaliseerde anti-semitisme is nieuw. Daarin heeft Shylock de plaats moeten ruimen voor de Rambo-jood. De geniepige en corrumperende jood van de eerste twee fasen van het anti-semitisme bewapende zich militair en politiek en ontpopte zich tot een onderwerpende, brutale en moordende jood, die ofwel zelf het vuile werk verricht, zoals in Israël, ofwel daar anderen voor inschakelt, zoals de joden zouden doen met de regering-Bush en het zogeheten East Coast-establishment in de Verenigde Staten in het algemeen.

Een emblematisch beeld van het geglobaliseerde anti-semitisme is dat van de met een gele sheriffster opgetuigde Amerikaanse minister van Defensie Donald Rumsfeld, met in zijn spoor de Israëlische premier Ariel Sharon, die met een knuppel zwaait en wordt geflankeerd door een gouden kalf. Het is geen zuiver toeval dat dit beeld, dat uitdrukking geeft aan de vermeende geglobaliseerde strooptochten van de joden, werd meegedragen in de anti-globalistische demonstraties in Davos.

SUBSTRUCTUUR VAN VOOROORDELEN

Het geglobaliseerde anti-semitisme heeft nog andere belangrijke nieuwe kenmerken, zoals de ogenblikkelijke, wereldomspannende verspreiding ervan langs het internet en via bevooroordeelde tv-reportages en opzwepende beelden over het Palestijnse lijden, die een plaats kregen in het anti-semitische discours; de versmelting met elementen uit de Europese linkse en rechtse ideologie, en de mantel van het anti-zionisme.

Wat nog het meest opvalt, is dat het anti-semitisme ermee uit zijn oorspronkelijke bronnen is losgeweekt. Het heeft niets meer te maken met zijn negentiende-eeuwse Europese bronnen van natievorming, reacties tegen de moderniteit of pseudo-wetenschappelijke theorieën over rassen en het sociaal Darwinisme, zelfs al blijven van die demonologie nog altijd sporen bestaan in een of andere gewijzigde vorm.

Het geglobaliseerde anti-semitisme is een onderdeel geworden van de substructuur van vooroordelen in de wereld. Het drijft alle richtingen uit, vindt aanhang in vele landen, subculturen en verknopingen, is beschikbaar in meerdere varianten voor al wie een hekel heeft aan internationale invloeden, de globalisering of de Verenigde Staten. Het blijft wezenlijk internationaal doordat het zich richt tegen Israël, dat zich bevindt in de kern van het meest onrustige gebied ter wereld vandaag, en tegen de Verenigde Staten als ’s werelds alomtegenwoordige grootmacht. Het versterkt zichzelf in hersenspinsels over de joden en het zionisme – die niets meer te maken hebben met een faire kritiek op Israëls beleid – en doordat het geheel losstaat van wat mensen zelf in eigen land kunnen ervaren. En het is slechts enkele muisklikken ver.

Na de holocaust en na Vaticanum II zag het ernaar uit dat het anti-semitisme geheel kon verschrompelen. Het nam inderdaad af en in de meeste Europese landen, Duitsland inbegrepen, verdwenen bij de publieke opinie de kwalijke opvattingen over de plaatselijke joden. In Europa en elders verwerpen velen ook de nieuwe anti-semitische fantasieën.

Doordat het evenwel in zijn nieuwe geglobaliseerde vorm voet aan de grond kon krijgen, slaagde het anti-semitisme er opnieuw in om zich te metamorfoseren en zijn reikwijdte te vergroten, zelfs tot in Afrika en Azië. Tot nu toonde dit nieuwe geglobaliseerde anti-semitisme zich niet zo gevaarlijk als in zijn vroegere vormen, behalve in het Midden-Oosten, maar het heeft verontrustende eigenschappen waardoor het potentieel weer een bedreiging kan worden. Een echte oplossing van het Arabisch-Israëlische conflict kan het nieuwe anti-semitisme wind uit de zeilen nemen. Maar doordat het diep wortelt in een steeds meer geglobaliseerd bewustzijn en heeft bewezen hoe hardnekkig het is en hoe soepel het van vorm kan veranderen, is het niet waarschijnlijk dat het snel zal vervluchtigen.

Vertaling: Marc Reynebeau

Het anti-semitisme is altijd maar één muisklik weg.