Het Vlaams Minderhedencentrum trekt aan de alarmbel en stelt vragen bij de ‘spectaculaire stijging’ van schijnhuwelijken. In Antwerpen, waar ook al tientallen ‘schijnkinderen’ rondlopen, verdrinkt de politie in de dossiers. Het college van procureurs-generaal wil het Antwerpse draaiboek toepassen in het hele land.
Met een mp3-speler in haar decolleté slaagde de Nigeriaanse bruid Gloria erin om een verborgen opname te maken van haar verhoor. De Cel Schijnhuwelijken van de Antwerpse burgerlijke stand maakte er een echt kruisverhoor van dat bijna uitsluitend over haar verblijfssituatie ging en niet of nauwelijks over haar relatie. De ambtenaar werd steeds bozer en intimideerde haar met uithalen zoals ‘ don’t bullshit with me‘ en ‘ are you stupid?‘. Toen ze zei dat ze uit Benin City kwam, zei hij schamper: ‘ De hoofdstad van de prostitutie! Daar heeft elke familie een dochter in de prostitutie!‘ Na die beproeving werd Gloria onschuldig bevonden en kon zij zonder probleem trouwen. ‘Wat zouden ze geroepen hebben als het wél een schijnhuwelijk was geweest?’ vraagt Frank Cool zich af. ‘Dat zijn ondervragingstechnieken die zelfs bij de politie niet meer worden gedoogd.’
Sinds vorig jaar is Frank Cool coördinator van het Antwerpse burgercomité ‘Ik wil A wel’, waar zich al 68 koppels aangemeld hebben die er niet in slagen in het huwelijksbootje te stappen. Met het comité Basta! heeft Cool zelfs een petitie georganiseerd om een doorlichting van de Cel Schijnhuwelijken te vragen en een respectvolle en humane benadering te eisen. Zelf woont hij al drie jaar samen met de Nigeriaanse Tina en heeft hij de hele lijdensweg aan den lijve ondervonden. Begin 2006 de papierwinkel van documenten in binnen- en buitenland beginnen te verzamelen. September 2006 de huwelijksaangifte. Elk apart een interview van een uur door de cel. Twee maanden later bericht dat ze niet mochten trouwen wegens vermoeden van schijnhuwelijk. Sindsdien wachten ze al ruim een jaar op de behandeling van hun beroep. Terwijl Frank de hele saga vertelt, zit de nog altijd illegale Tina achter zijn rug doodstil naar een Nigeriaanse dvd te kijken.
Een andere gedupeerde in het comité is Rita Vervliet in Deurne, die al twaalf jaar samenwoont met haar Nigeriaanse partner Alao. Lang geleden vluchtte hij per boot naar Europa. Hij leerde Rita kennen en wilde trouwen. Maar nog tijdens het onderzoek werd hij op het politiebureau aangehouden en gerepatrieerd. Rita vloog hem achterna en drie jaar geleden trouwden ze in Nigeria. Terug in België deden ze aangifte. Een wijkagent kwam hun slaapkamer inspecteren. Maar hun huwelijk werd hier nooit erkend. Zij verloor alle procedures en wil nu met een nieuwe advocaat herbeginnen. Het heeft haar al fortuinen gekost, ze zit financieel aan de grond en toch geeft ze niet op. In februari kreeg ze haar derde infarct ‘van de stress’. Ook Alao heeft het aan zijn hart gekregen en is voortdurend bang voor de klop op de deur. Hij heeft werk waar hij meteen kan beginnen, als hij maar papieren zou hebben. Rita: ‘Ook na twaalf jaar samenleven zeggen ze nog dat wij geen duurzame leefgemeenschap willen maar een schijnhuwelijk.’
‘DRAAIBOEK SCHIJNHUWELIJKEN’
De wanhopige, moegetergde koppels werden voor het eerst bijeengebracht door het vluchtelingenteam van vzw De8, waar vanaf 2005 steeds meer negatieve oproepen over de Cel Schijnhuwelijken binnenkwamen, niet alleen van gefrustreerde trouwlustigen, maar ook van OCMW’s en andere sociale organisaties. Volgens vzw De8 heeft de cel geen duidelijk wettig statuut en wordt er gewerkt volgens zelf opgelegde normen. De interviews worden alleen samengevat in een subjectief verslag, er is geen letterlijke weergave en er wordt geen afschrift meegegeven. Bijstand door een advocaat is uit den boze. Bovendien worden er, niet alleen bij de cel maar ook bij de rechtbank, vernederende en discriminerende vragen gesteld. De8 wilde over dit alles een serieus overleg met de stad, maar dat is op een teleurstelling uitgelopen. Frank Cool, die daarna de werkzaamheden van het comité voortzette, heeft binnenkort wel een meeting met de groene oppositie over ‘de heksenjacht’ in Antwerpen.
In Antwerpen worden huwelijken het meest onderzocht, het meest geweigerd en het meest in beroep afgewezen. Het parket heeft een vertrouwelijk ‘Draaiboek schijnhuwelijken’, waarin precies staat hoe streng moet worden opgetreden. Elk huwelijk uit de ‘ risicogroep‘ moet automatisch onderzocht worden: ‘ dit zijn de huwelijken waarbij een van de partners niet over een onbeperkt legaal verblijf beschikt, zoals illegalen, asielzoekers, studenten en toeristen‘. Al bij hun eerste contact moet een ‘ opvolgformulier‘ worden opgemaakt, met opmerkingen over gedragingen enz. Het interview dient als ‘ eerste screening’. Het parket zal negatief adviseren bij indicaties zoals: geen gemeenschappelijke taal, groot leeftijdsverschil, tegenstrijdige verklaringen… Het huwelijk kan eerst twee maanden worden uitgesteld en dan geweigerd. De politie controleert de ‘ samenwoonst‘ via huiszoekingen en verhoren. ‘ Indien blijkt dat de betrokkenen een kind hebben dat de Belgische nationaliteit heeft, zal er toch verder onderzoek gebeuren en desgevallend negatief geadviseerd worden.’
Het hele draaiboek van een dertigtal bladzijden ademt diep wantrouwen uit. Een geest van ‘no pasaran’. Het huwelijk als oninneembare vesting. Het resultaat is een massa dossiers waarin de lokale politie, die telkens om een onderzoek wordt gevraagd, nu helemaal verdrinkt. De laatste tijd werden veel dossiers zelfs gewoon zonder onderzoek teruggestuurd en dus liet men die koppels alvast trouwen. Intussen wordt er druk gewerkt aan een nieuwe richtlijn van de procureurs-generaal om het Antwerpse draaiboek voor het hele land als model te gebruiken.
Frank Cool: ‘We worden als misdadigers behandeld en door de stad diep in de ellende geduwd omdat we willen trouwen. Alle bewijslast wordt op ons gelegd. Ik heb een dossier samengesteld met tientallen foto’s en 24 geloofsbrieven van familie en kennissen, en dan nog haalde het niets uit. Hoe bewijs je dat je iemand graag ziet en ermee wilt samenblijven? Wie heeft het recht daarover te oordelen? Waar moeit zo’n ambtenaar zich mee? Alleen de Cel Schijnhuwelijken weet nog wat ware liefde is! En daarvoor moeten politie en parket honderden onderzoeken organiseren. Hebben die echt niets anders meer te doen?’
In het draaiboek van het parket staat wel dat er geen prioriteit mag gemaakt worden van mogelijke schijnhuwelijken tussen Belgen, EU-onderdanen en gelijkgestelden.
FRANK COOL: ( wrang) Natuurlijk niet, het gaat alleen om migranten pakken. Wordt het huwelijk van prins Laurent onderzocht? Nee. Wordt hij ondervraagd of het ware liefde is? Nee. Dat is pure discriminatie. Financieel voordeel, daar wordt niet van gerept. In België is alleen bij een ‘verblijfsvoordeel’ sprake van schijnhuwelijken.
Hebt u nog niet geprobeerd de Antwerpse burgerlijke stand te omzeilen door ergens anders te gaan trouwen?
COOL: ( lacht) Nee, nog niet, maar ik ken er wel anderen die in een dorpje in Wallonië zijn gaan trouwen, waar men geen problemen maakt. Het is toch niet normaal dat de spelregels zo verschillen van streek tot streek. Waarom worden er in Antwerpen honderden huwelijken geweigerd en in Gent maar een paar tientallen? Omdat je hier overgeleverd bent aan de willekeur van overijverige diensten. Ik ken illegalen die alleen maar informatie gingen vragen en een paar dagen later thuis opgepakt werden. Ik ken trouwens ook échte schijnhuwelijken die gewoon kunnen doorgaan, omdat die mensen de juiste contacten hebben. Maar wie te goeder trouw is en die vernederende controles moet doorstaan, eindigt vaak als een emotioneel wrak. Het meest verwerpelijk is nog dat ze vrouwen ervan beschuldigen opzettelijk kinderen te verwekken om aan papieren te raken. Het toppunt van cynisme.
HALLUCINANTE CIJFERS
De nationale cijfers lijken hallucinant, maar schijn bedriegt. Vooral met een recente statistiek van de Dienst Vreemdelingenzaken wordt de laatste tijd te pas en te onpas geschermd door overheden en media (‘ 7000 schijnhuwelijken geblokkeerd‘). Vorig jaar waren er op die dienst 7755 administratieve onderzoeken, bijna de helft meer dan in 2006 en liefst zes keer meer dan in 2004. Veruit het meest op verzoek van marktleider Antwerpen (1032). Bovendien waren er bij de Dienst Vreemdelingenzaken 1278 onderzoeken van voltrokken huwelijken achteraf, met het oog op nietigverklaring, ook al de helft meer dan in 2006. Daarvan was ruim een kwart afkomstig van het parket van Dendermonde, de koploper op dat vlak. Het Vlaams Minderhedencentrum trekt nu aan de alarmbel en stelt vragen bij die ‘spectaculaire stijging’.
An Rosiers: ( verontwaardigd) ‘Als juriste sta ik verstomd dat er met zulke ongenuanceerde cijfers gezwaaid wordt en dat er hier zo drastisch opgetreden wordt op basis van ‘intenties’, wat in andere rechtsdomeinen ondenkbaar lijkt. Hoe kijk je in het hart en het hoofd van mensen? Dat is juridisch drijfzand. Ik ben erg bezorgd, want dit gaat gebruikt worden om de jacht op schijnhuwelijken uit te breiden. Er zijn aanwijzingen dat men het Antwerpse draaiboek in heel België wil gaan toepassen. Dan wordt elk gemengd huwelijk als verdacht beschouwd. Nadat het asiel werd ingeperkt, moet dat nu met huwelijksmigratie gebeuren. En zo wordt het fundamenteel recht om te huwen uitgehold. Wij willen dat de wetgeving op de schijnhuwelijken wordt aangepast, want er is nu veel vaagheid en mogelijkheid tot willekeur. Waarom is de rechtspraak zo tegenstrijdig? In Antwerpen is illegaliteit een doorslaggevende factor om een huwelijk te vernietigen, in Brussel en Wallonië zegt men juist het tegendeel.’
Vanwaar komt dan dat cijfer van ruim 7000?
AN ROSIERS: Door een rondzendbrief uit 2005 worden ambtenaren verplicht om alle huwelijken met iemand met een precair verblijfsstatuut aan de Dienst Vreemdelingenzaken te melden. Steeds meer gemeenten doen dat nu, maar dat zegt dus níéts over de effectieve weigeringen. Daarvan krijgen we het correcte cijfer niet, maar dat loopt slechts in de honderden. Hetzelfde geldt voor de nietigverklaringen achteraf: geen cijfers. We weten nu alleen dat de Dienst Vreemdelingenzaken en de parketten een onderzoek voerden naar 1278 voltrokken huwelijken. Het ongelooflijke is dat de recordhouder het parket van Dendermonde is. Ik heb de indruk dat het fenomeen van de nietigverklaringen stijgt in sommige regio’s, waar de politie zeer ijverig is op dat terrein. Zoals in het arrondissement Dendermonde.
Zo krijgen we opvallend veel zaken uit Lokeren. Vandaag nog een Turkse jongen die meldde dat het huwelijk van zijn ouders vernietigd was, waardoor iedereen zijn verblijfsrecht verloor. Ook de kinderen die hier geboren zijn! Als een huwelijk vernietigd wordt, wordt het geacht nooit bestaan te hebben. Dan vervallen alle voordelen met terugwerkende kracht. Dat kan toch niet dat je kinderen laat opdraaien voor eventuele fouten van ouders! Gelukkig gaan de meeste rechtbanken hier nog voorzichtig mee om. Het kan immers als een alternatieve scheiding misbruikt worden, want het gaat veel sneller. Als u uw partner van vreemde herkomst echt beu bent en keihard wilt treffen, moet u niet de scheiding maar de nietigverklaring vragen.
Jullie hebben ook klachten over het recht op privacy?
ROSIERS: Er is een rondzendbrief die de indicaties van mogelijke schijnhuwelijken precies opsomt, maar de ambtenaren voegen daar zelf vage criteria aan toe. Soms zijn de vragen grof en intiem. Koppels zeggen bijvoorbeeld dat hen gevraagd werd wanneer ze voor het laatst seks hadden. Ergerlijk is ook dat al vanaf het moment dat iemand nog maar informatie komt vragen, al een opvolgdossier wordt aangelegd. Dat kan toch niet. Na de aangifte heeft men zes maanden om te trouwen, maar het huwelijk kan tot de laatste dag nog door de ambtenaar worden uitgesteld met twee maanden. Met dus onzekerheid tot op de dag van de trouw. Ook het onderzoek van de wijkagent laat soms maanden op zich wachten, een vertragingsmanoeuvre. En wat nog het meest stoort, is wat er gebeurt met die kinderen van ‘schijnkoppels’ die al jaren samenleven. Zijn dat dan ‘schijnkinderen’?
DE BURGERLIJKE STAND
In Antwerpen is Eddy Meulders, diensthoofd van de burgerlijke stand, de absolute pionier van de strijd tegen schijnhuwelijken. Zijn uitspraken zijn gebaseerd op zijn persoonlijke jarenlange ervaring. De stad richtte medio jaren negentig de Cel Schijnhuwelijken op, waar nu vijf mensen fulltime bezig zijn met het screenen van huwelijken. Ondanks of dankzij de hardnekkige strijd is het aantal dossiers blijven stijgen. Volgens voorlopige cijfers werden er 663 dossiers geopend in 2007, waarvan 179 huwelijken werden geweigerd. Het afschrikkingseffect heeft niet gewerkt?
Eddy Meulders: ‘Nee. Ik dacht dat een strenge administratieve aanpak ontradend ging werken, maar dat is niet zo. Het schijnhuwelijk is nu het laatste redmiddel om nog aan papieren te raken. Bovendien kan ik alleen maar vaststellen dat bijna elk naar nationaliteit gemengd huwelijk nu een risicohuwelijk geworden is. Elk voorgenomen huwelijk in de risicogroep (personen met precair of kort verblijf) moet automatisch door de Cel Schijnhuwelijken worden onderzocht. Zo’n 30 procent daarvan wordt geweigerd. Er is sinds 2006 wel een strafwet, maar die blijft dode letter. Er is nog nooit een dader veroordeeld. Het positieve nieuws is dat steeds meer gemeenten ons voorbeeld volgen.’
Gebeurt het nog dat men trouwlustigen een andere gemeente aanraadt?
EDDY MEULDERS: Dat is een vorm van binnenlands huwelijkstoerisme die georganiseerd wordt. Wij zien koppels die bij ons geweigerd werden en die soms zonder problemen gaan trouwen in Wallonië of Brussel, bij voorkeur in een kleine gemeente. Daarom vraag ik al jaren om in de schoot van het rijksregister een centraal huwelijksregister aan te leggen, maar tevergeefs. Ook buitenlands huwelijkstoerisme bestaat hier. Elk jaar komen tientallen Nederlanders hier trouwen omdat in eigen land de voorwaarden voor gezinshereniging veel strenger zijn geworden.
Er is nu een burgercomité waar zich al 68 gedupeerde koppels aangemeld hebben. Die hebben zelfs al tientallen ‘schijnkinderen’ in Antwerpen rondlopen.
MEULDERS: Ik moet altijd weer benadrukken dat wij er echt geen plezier in hebben een ‘heksenjacht’ te organiseren, zoals de critici zeggen die altijd alleen ons met de vinger wijzen. Als wij een huwelijk weigeren, is dat niet alleen op basis van het interview, maar ook na onderzoek door de politie en na advies van de procureur. Wij gaan niet over één nacht ijs. Spijtig genoeg bestaan er inderdaad koppels die slachtoffer zijn van de strijd tegen schijnhuwelijken. Zij kunnen de beslissing aanvechten via de beroepsprocedures, waar we hen trouwens ook op wijzen. Ze kunnen ook altijd opnieuw een huwelijksaanvraag indienen.
Maar volgens het draaiboek van het Antwerpse parket niet de eerste zes maanden, iets waarvoor geen wettelijke basis bestaat.
MEULDERS: Dat is gewoon een praktische manier van werken, want als je een week na een weigering weer een aangifte doet, maak je toch geen kans omdat er geen nieuwe elementen aangedragen kunnen worden.
Bestaat ook het fenomeen ‘schijnerkenningen’? En helpt dit om te trouwen?
MEULDERS: Soms vermoeden we dat moeders hun kind laten erkennen door iemand die niet de vader is. Waarschijnlijk denken ze zo meer kans op een huwelijk te maken. Soms wordt ons ook door derden gemeld dat koppels nu zelfs doelbewust een kind zouden maken om te kunnen trouwen. Dat is misbruik van baby’s voor een verblijfsvergunning. Bij het onderzoek naar een schijnhuwelijk is een zwangerschap geen allesbepalend element. Heel wat andere factoren spelen een rol bij de beslissing.
Koppels klagen soms over grove en intieme vragen. Een Nigeriaans meisje heeft zelfs stiekem een interview opgenomen waarin de ambtenaar haar zwaar intimideert: ‘don’t bullshit me’ en ‘are you stupid’…
MEULDERS: Dat kan niet en dat mag niet. Wij hebben al regelmatig te horen gekregen dat deze opname bestaat. Maar tot op heden heeft niemand ons de opname laten horen. De ambtenaren van de Cel Schijnhuwelijken voeren hun job correct uit, met respect voor de deontologische code. Dat wij naar het seksleven van mensen informeren, is een echte stadslegende. Vanaf het begin is het formeel verboden om vragen te stellen naar zuiver religieuze of privacygebonden onderwerpen. Tenzij de betrokkene er natuurlijk zelf over begint.
DOOR CHRIS DE STOOP
