In de Kroonraad van Knack geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Karel Van Miert over de oorlog in Irak en de gevolgen ervan voor de EU, het geschonden zelfvertrouwen in Nederland, en de politieke malaise in Antwerpen.
n Mijnheer Van Miert, de Amerikanen lappen het protest binnen de VN zo goed als zeker aan hun laars en vallen op eigen houtje Irak aan.
KAREL VAN MIERT: Dat was al maanden duidelijk, je hoefde maar naar George Bush te luisteren om te weten dat de Verenigde Staten Saddam Hoessein hoe dan ook militair wilden aanpakken. Al de rest is illusie geweest. Dat zal misschien ook Tony Blair stilaan begrijpen. Wat een slag in zijn gezicht om van de Amerikaanse minister van Defensie Donald Rumsfeld te moeten horen: ‘We hebben de Britten niet nodig, ze mogen nadien wel wat meepraten over de heropbouw.’ Daarvoor heeft Blair zich dan maandenlang in het zweet gewerkt.
De Irak-kwestie levert ten overvloede het bewijs dat de VS zich oppermachtig voelen en met niemand rekening houden, tenzij voor de schijn. Dat was al duidelijk vóór 11 september, want toen al hadden Bush en zijn club gekozen voor een agressief unilateralisme. Ze hebben het ene multilaterale akkoord na het andere naast zich neergelegd, voerden de notie van de ‘ pre-emptive strike‘ in, en hebben de NAVO op grove wijze misbruikt. Frankrijk, Duitsland en België komt de verdienste toe zich daartegen verzet te hebben, maar ook daarvan trekken de Amerikanen zich niets aan. Ze wilden de NAVO alleen bij de oorlog betrekken om zo de militair-strategisch belangrijke Turken mee aan boord te hijsen.
De Amerikanen zijn zodanig doordrongen van hun militaire superioriteit dat ze ook in de politiek en de diplomatie een militaire filosofie hanteren: ondergeschikten moeten gehoorzamen. Zijzelf staan boven de wet, internationaal recht geldt niet voor hen. Voor de Amerikanen is het Amerikaans belang het internationaal recht. De manier waarop ze zich tegenover de Verenigde Naties gedragen, is van een ongelooflijke arrogantie. Ze hebben van in het begin van de Irak-discussie maar één boodschap voor de VN gehad: ‘Ofwel volg je ons, ofwel word je volstrekt irrelevant.’ Daarmee brengen ze een instelling in gevaar die, met vallen en opstaan, gedurende jaren is uitgebouwd tot een overlegforum waar de hele wereld present is. Dat leidt niet alleen tot een eenzijdige oorlog tegen Irak – hoewel voortgezette wapeninspecties een meer dan valabel alternatief zijn -, maar schudt de hele wereldorde door elkaar. Het krachtige protest van de vredesdemonstraties bewijst dat de publieke opinie heel goed begrijpt dat er meer op het spel staat dan Irak alleen.
George Bush senior heeft in een toespraak deze Golfoorlog meer vatbaar voor discussie genoemd dan de vorige. Bush junior zou die speech beter een paar keer lezen. Zijn vader geeft de wenk bruggen te slaan, in plaats van iedereen uit te kafferen met bruut diplomatiek en politiek geweld. Jimmy Carter heeft hetzelfde verkondigd, dus ook in de VS zijn er op het hoogste niveau mensen die zich bewust zijn van de faliekante gang van zaken.
De ontmoeting Bush-Blair-Aznar op de Azoren heeft de verdeeldheid in de EU bevestigd.
VAN MIERT: De vraag is hoeveel collat-eral damage deze oorlog zal aanrichten in tal van internationale instellingen: de VN, de NAVO en de EU. Een eerste gevolg voor de EU is dat men in Cyprus een historische kans heeft verkeken om het verdeelde eiland, dat de Turken illegaal bezet houden tegen VN-resoluties in, te herenigen. Grieks Cyprus zal nu alleen lid worden van de EU, waardoor die meteen opgezadeld zit met een soort Berlijnse Muur op haar grondgebied.
In Turkije is AKP-leider Tayyp Erdogan de nieuwe premier. Mogelijk maakt hij de beslissing van het parlement om geen Amerikaanse soldaten in Turkije te stationeren ongedaan.
VAN MIERT: Combineer dat met de opstelling inzake Cyprus en ik vermoed dat Turkije zijn toetreding tot de EU mag vergeten. Ik zou daar overigens geen traan om plengen. Het is nog maar eens bewezen wat voor cruciale rol het Turkse leger speelt. De militairen willen mee in de oorlog stappen om Noord-Irak te bezetten, vanwege de oliereserves en om de Koerden onder controle te houden. Daar zal dus een nieuw etnisch conflict met internationale dimensies ontstaan. Misschien ook elders in Irak, want het is een etnisch en religieus versplinterd land, waarop naast Turken en Amerikanen ook de Iraniërs hun zinnen gezet hebben. Deze oorlog draagt de kiemen van heel wat nieuwe conflicten in zich.
De nieuwe Oost-Europese leden of kandidaat-leden van de EU blijven de kant van de VS kiezen.
VAN MIERT: Ik kan niet goedkeuren wat de Franse president Jacques Chirac gezegd heeft, maar niettemin zat in zijn waarschuwing tot de Oost-Europese landen een grond van waarheid. De nieuwe lidstaten zijn nauwelijks aanvaard in de EU of een deel ervan kiest openlijk partij voor de VS tegen de EU. Weliswaar een verdeelde EU, maar dan nog. Frankrijk en Duitsland zullen die rebellie niet licht vergeten. In het bijzonder Bulgarije en Roemenië, waarmee normaal gezien in 2007 toetredingsgesprekken moeten beginnen, zullen dat wel ondervinden. Het is eigenaardig dat een land als Bulgarije, dat de grootste vazal was van de Sovjet-Unie, nu in diezelfde rol kruipt ten aanzien van de VS. En Roemenië is niet veel beter.
Komt er een herstel van het ‘oude Europa’ van de zes, zoals Gerhard Schröder suggereerde?
VAN MIERT: Dat is niet onmogelijk. Het idee is trouwens eerder al door Jacques Delors gelanceerd. De EU-leden, nieuwkomers en andere, moeten eindelijk eens duidelijk maken of ze wel volop tot zo een unie willen behoren. Te veel landen staan er met één been in en met één been uit. Ik denk dat Frankrijk en Duitsland die keuze tussen VS en EU op scherp zullen stellen, en dan komt er voor een paar landen een pijnlijk ogenblik. Er kan weinig bezwaar zijn tegen goede relaties met de Amerikanen, maar dan moeten die wel internationale spelregels respecteren en zich niet eenzijdig dominant opstellen.
Ik vraag me af wat het effect van deze geschiedenis op de Europese Conventie zal zijn. Die lag goed op stoom en leek interessante voorstellen op tafel te zullen leggen, maar ondertussen is ze door al dat krakeel zwaar afgeremd. De Italianen hadden gehoopt onder hun voorzitterschap het nieuwe Europese verdrag te kunnen sluiten, maar mede dankzij hun eigen houding in de Irak-zaak is dat weinig waarschijnlijk geworden. En de kans op een efficiënt functionerende uitgebreide EU is ook weer wat kleiner.
Samenvattend: de EU is zwaar geteisterd, de uitbreiding is vergiftigd, Turkije mag het EU-lidmaatschap wellicht vergeten, er is geen oplossing voor Cyprus, en wie denkt dat de grotere EU-landen nog een rol kunnen spelen in de wereldpolitiek mag zijn illusies opbergen. Laten we hopen dat deze crisis de Europeanen tot het inzicht brengt dat ze in verspreide slagorde machteloos zijn, dan heeft dit alles toch één positief resultaat. Maar het is niet de eerste keer dat die hoop geformuleerd wordt en ze is meestal ijdel.
In Nederland blijft de ruzie tussen prinses Margarita en koningin Beatrix ophef maken. Na de opkomst en de moord op Pim Fortuyn, de aardverschuivingen bij de jongste twee parlementsverkiezingen, het Srebrenica-rapport, Ahold, de bouwfraudes en het geklungel van Balkenende I davert Nederland weer op zijn grondvesten.
VAN MIERT: Nederland zit in een sukkelstraatje, terwijl het tot voor een paar jaar overal als modelstaat werd opgevoerd. Bill Clinton noemde Nederland hét voorbeeld van de fameuze derde weg. Je ziet hoe het in korte tijd kan veranderen. Ik ben zelf verrast van wat plots naar buiten komt. In Nederland houdt men van strikte regels, en toch loopt het op meerdere domeinen uit de hand: de politiek, de economie, en de monarchie.
Politiek lijkt de rust wel stilaan weergekeerd. De provinciale verkiezingen van vorige week hebben de trend van de parlementsverkiezing bevestigd: de grote traditionele partijen hebben na de turbulenties rond Pim Fortuyn hun posities weer ingenomen. Maar Nederland is ook niet immuun gebleken voor schandalen in ondernemingen. Ze zijn trots op hun vele grote bedrijven, sommige van wereldniveau, die ook rigoureus geleid worden. Dat het desondanks ook dáár niet vlekkeloos verloopt, geeft het imago van de Nederlanders een deuk.
En dan heb je hun koninklijke familie, die lang gevrijwaard leek van gênante schandalen zoals die in en rond de Britse royal family heersen. Ook dat was te naïef gedacht. En als blijkt dat het Nederlandse hof overheidsdiensten aan het werk kan zetten zonder dat de bevoegde ministers daarvan op de hoogte zijn, loopt er wel iets grondig mis. Voor heel wat Nederlanders zijn de vele gebeurtenissen van de jongste tijd een schok geweest. Het zou hen moeten aanzetten tot minder zelfbewustzijn en een hernieuwde of verhoogde waakzaamheid.
In Antwerpen is een politieke etterbuil opengebarsten, met als resultaat het ontslag van het volledige schepencollege.
VAN MIERT: Wat kan ik daar nog aan toevoegen? Ook ik val achterover als ik lees en zie wat in Antwerpen gebeurt. Na vele jaren van financiële en politieke moeilijkheden had je toch mogen verwachten dat uitgerekend de Antwerpse ‘coalitie van de laatste kans’ beducht zou zijn voor ontsporingen van uitgaven, zeker voor persoonlijk gebruik. Dat sommige schepenen op een zo domme manier in de fout zijn gegaan, valt gewoon niet te begrijpen. En het is dubbel jammer voor hun collega’s die zich niets te verwijten hebben. Ik weet wat dat is, want in de Europese Commissie ben ik zelf het slachtoffer geworden van de fouten van anderen. Met dergelijke precedenten in het geheugen en de hete adem van het Vlaams Blok voortdurend in de nek is het toch oerdom om dergelijke risico’s te lopen, ook als het om relatief kleine bedragen gaat.
Nog erger is wat enkele hoge ambtenaren wordt aangewreven. Dat ruikt naar regelrechte corruptie en legt het probleem van de hele Antwerpse administratie bloot. Die is door de jaren heen totaal verziekt geraakt door een politieke opdeling waarin iedereen zijn ‘privédomein’ kreeg. Het zal tijd vergen om die kwaal uit te roeien, maar het is essentieel als je in Antwerpen weer een fatsoenlijk bestuur mogelijk wil maken.
VLD en SP.A bekvechten over de nieuwe burgemeester.
VAN MIERT: Ik ben woedend over de manier waarop leidende politici, Antwerpse en andere, zich gedragen. Na een crisis als deze ga je niet halsoverkop improviseren, en pak je niet uit met provocerende oneliners en exclusieven. Ga samenzitten, maak een eerlijke analyse van het probleem, en ga na hoe je een sterke ploeg kunt samenstellen om het samen op te lossen. Er is in Antwerpen heus geen tijd meer voor politieke manoeuvres rond wie burgemeester mag worden. Als ze dat nu nóg niet hebben ingezien, dan is het echt hopeloos. En voer de gesprekken in rechtstreekse dialoog met elkaar in plaats van via de media. Blijf toch eens vijf minuten weg van die camera’s, want elke ondoordachte uitspraak vergroot de malaise. Wat we in Antwerpen hebben gezien, is van een stuitend amateu-risme. Vooral de manier waarop de VLD zich op deze kwestie heeft gestort, terwijl hun eigen mensen niet eens op dezelfde lijn zitten. Op langere termijn kleurt deze vaudeville weer negatief af op de hele politieke klasse en wordt de kiezer opnieuw bedreigd door de sirenezangen van het Vlaams Blok. Het is om bij te huilen.
Koen Meulenaere
karel van miert: ‘wat we in antwerpen hebben gezien, is van een stuitend amateurisme.’
