In ‘Soldatenrock’ schrijft Wladimir Kaminer op een hilarische maar ook grimmige manier over zijn jeugdjaren in de Sovjet-Unie.
‘Soldatenrock’, door Wladimir Kaminer. Vertaling Nelleke van Maaren. Knack Bibliotheek, 175 blz., euro 19,90.
Kosmonauten, soldaten, mijnwerkers en tractoren. Op de televisie in de voormalige Sovjet-Unie blijft het aanbod tot die onderwerpen beperkt. Onder Mikhaïl Gorbatsjov wordt dat anders. De verschijning van Patricia Kaas veroorzaakt een massapsychose. Op de tv-clip trekt de zangeres in de stromende regen haar leren jack uit: ‘Je kon haar boezem bijna zien. De eerste boezem in close-up op de sovjettelevisie!’ Katzman uit Wladimir Kaminers roman Soldatenrock is zo geobsedeerd door die Franse boezem dat hij er knettergek van wordt en in een gesticht verdwijnt.
Wladimir Kaminer is de bekendste Russische schrijver in Duitsland. Hij woont nu al twaalf jaar in de Duitse hoofdstad waar hij met steeds meer succes in de taal van Goethe zijn verhalen, columns, romans en toneelstukken schrijft. In Soldatenrock maken we kennis met Kaminers alter ego dat in 1990 in een internationaal gezelschap vanuit Rusland naar het zich herenigende Duitsland spoort, goed voorzien van lectuur en alcohol: ‘De Amerikaan vond de sovjetmacht juist prima, in elk geval beter dan het Amerikaanse kapitalisme. De Duitser beweerde dat de Russische vrouwen uniek waren. Misja vond dat ook de vrouwen in Rusland shit waren, zoals alles daar. Ze hadden geen notie van seks en verspreidden volgens hem alleen geslachtsziekten.’ Het onderwerp blijft boeien, altijd en overal.
Maar intussen hebben we het hilarische verslag over Wladimirs avonturen in Absurdistan al achter de rug. Wladimir wordt in 1968 in Moskou geboren. Direct na de bevalling geeft de vader een maandloon uit om moeder en kind snel uit het ziekenhuis te bevrijden en naar huis te brengen. Iedereen moet worden omgekocht, van de agent op de stoep tot de verpleegster in de kamer en de portier aan de ingang van het hospitaal. Als kind is Wladimir een voorbeeldige zuigeling die alleen op moeders bevel in zijn luiers plast. Maar op school zet de knaap de boel op stelten door groots opgezette desinformatiecampagnes op de samenleving los te laten. Op het ogenblik dat Wladimir het bedenksel verspreidt dat Zimbabwe aan Rusland de oorlog heeft verklaard, gaat hij te ver. Hij wordt gestraft. Wladimir maalt er niet om. Hij heeft zijn eigen fantasieën: ‘Ik wilde verliefd worden en eeuwig aan het strand liggen.’
DE WARE HEERSER
Samen met Wladimir doorlopen we een jeugd in de Sovjet-Unie. De vakantiekampen veroorzaken een niet te beschrijven landerigheid. De verveling is een schimmel die iedereen aantast. Wie daar soelaas en uitkomst biedt, is al altijd de ware heerser geweest in sovjetland: koning Alcohol. In de periode dat Wladimir in het theater werkzaam is, zien we hoe deze vorst ook bij de acteurs en het personeel de scepter zwaait. Een van wodka doordrenkte Lady Macbeth kondigt plots op scène aan dat ze niet naar de verjaardag van haar lerares Engels gaat. Tijdens de première van het stuk In Santiago regent het laat choreograaf Stein zijn broek zakken, pist vanaf de lichtbrug in de zaal en besprenkelt zo de ambtenaren van het ministerie van Cultuur. De gevolgen zijn ook voor assistent Wladimir vernietigend: ‘Achteraf wilde niemand geloven dat Stein helemaal alleen zo lang van de lichtbrug had kunnen pissen. Iedereen ging er als vanzelfsprekend vanuit dat ik medeplichtig was. Het ministerie van Cultuur bleef volhouden dat het om een zionistisch complot in het Majakovski-theater ging.’
In de Sovjet-Unie zijn er al snel geen verrassingen meer. Wie vreemd doet, krijgt een geheim agent op zijn dak. Ondanks de doorbrekende liberalisering en de perestrojka raakt het probleem van het ontbrekende toiletpapier nooit opgelost, ook niet op de toneelschool waar de westerse toeristen al een kijkje mogen komen nemen. De directeur van de school verzamelt de servetten uit de kantines en legt ze in de wc’s. Na het bezoek van de buitenlanders worden de ongebruikte servetten van de toiletten gehaald en weer netjes op de kantinetafels verdeeld.
Niettemin, in al zijn hilariteit is Soldatenrock eerder een grimmige en stekelige dan een grappige roman over mensen die allemaal ongelukkig en gefrustreerd zijn. Alleen aan schaarste is er overvloed. Alles ontbreekt. Wat toch voorradig is, is alleen maar goed om weg te gooien. Dat geldt zelfs voor de wapens van het Rode Leger. Een officier die in een woeste disco de orde wil herstellen, trekt zijn pistool en schiet in de lucht. Daarbij komt een meisje om het leven: ‘Bij Russische pistolen vliegen de kogels vaak in alle mogelijke richtingen.’ En zo komt het dat iedereen zijn belangstelling in het ware leven verliest en zijn aandacht richt op Mars, waardoor we weer bij de kosmonauten zijn aanbeland: ‘Hier beneden was alles al min of meer klaar. Maar ten aanzien van Mars koesterde men nog hoopvolle verwachtingen.’
Piet de Moor
