Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Monika Van Paemel: Economie is simpel: in een open markt waar een groot aanbod heerst, drukken de groten de kleintjes plat. En een bedrijf dat als nationale maatschappij drijvend of vliegend wordt gehouden, kampt bijna steeds met een tekort aan kapitaal. Voor Sabena komt daar de Belgische ziekte bij, die zowel bij vakbonden en regering als bij de financiële en institutionele machten van hoog tot laag regeert: iedereen beschermt zijn eigen postje en aan verworven rechten kan niet worden getornd. Daardoor is nu gebeurd wat iedereen al jaren heeft zien aankomen, maar wat niemand heeft kunnen stoppen of keren. Je kan wel zeggen: hadden we zoveel jaar geleden samen met KLM een Beneluxair gemaakt, dan was dit niet gebeurd. Maar België zijnde wat het is, kon dat niet als de Franstaligen zich er niet goed bij voelden. En zonder twijfel is er ook druk geweest van het hof, dat zo lang mogelijk een eigen spoorweg- en luchtvaartmaatschappij in leven wil houden. De vlag moet wereldwijd wapperen. Al die elementen maken dat Sabena op een onafwendbare mislukking is afgestevend.
De regering heeft een uitweg gezocht in een uitbreiding van DAT, maar heeft de voorbije week geen sterke indruk gemaakt.
Van Paemel: De neo-liberale fusies spatten uit elkaar. En van de communicatieve branie waarvan paars-groen zich de eerste jaren heeft bediend, is niet veel over. Een goednieuwsshow brengen, is dankbaarder dan met slechte tijdingen moeten komen. Kwesties als Sabena brengen binnen de paarse coalitie de fundamentele tegenstellingen tussen blauw en rood weer aan de oppervlakte. De liberalen zijn niet bepaald voorstanders van staatsondernemingen. In hun filosofie moeten bedrijven hun eigen boontjes doppen en de markt zal het verder wel regelen. Aan de andere kant is er de socialistische vleugel die blijft pleiten voor collectivistische initiatieven, onder meer in de sociale en verzorgingssector. Maar de socialisten zijn de voorbije week in een oorverdovende stilte weggevlucht. Het was merkwaardig hoe in dit heikele dossier rond een overheidsbedrijf alleen VLD-politici op de voorgrond traden. En hoe men Rik Daems (VLD) zonder parachute naar beneden heeft laten storten. De premier heeft hem wel enige hulp geboden, maar hij kon ook moeilijk anders gezien zijn eigen uitspraken van het voorbije jaar en zijn persoonlijke tussenkomst bij de Zwitsers. De hautaine manier waarop hij op zijn persconferentie liet uitschijnen dat hij blij was er vanaf te zijn, was ronduit schokkend.
Er wordt in politieke hoek weinig lawaai gemaakt over Sabena, omdat vele partijen boter op het hoofd hebben. Iedereen heeft te lang het axioma aanvaard dat Sabena in de lucht moest blijven, ook toen het mechanisme van de open Europese markt dat eigenlijk zinloos maakte. Daardoor is de financiële put de jongste jaren zo gigantisch geworden.
In hoeverre is dit een ‘eerlijk’ faillissement ?
Van Paemel: Iedereen weet dat het reorganiseren van een bedrijf zeer veel geld kost, en soms vijf jaar investeren in ontslagregelingen vergt. Het is rendabeler om de boel failliet te laten gaan, en alleen de meest winstgevende taken voort te zetten. Zeker als je dat kan doen met personeel dat smeekt om werk, en noodgedwongen bereid is tegen een lagere vergoeding meer te werken. Het zou vreselijk zijn als dit scenario met voorbedachten rade is toegepast op Sabena, maar de opeenvolgende signalen uit de Wetstraat doen het vermoeden. Eerst kwam de boodschap : ‘We gaan niet failliet.’ Maar al snel werd dat : ‘Als we failliet gaan, hebben we nog een doorstartmogelijkheid met kleinere vleugeltjes.’ Europa heeft zich inschikkelijk getoond voor DAT, en het startkapitaal lijkt voorhanden te zijn, maar ik vraag me af hoe lang dit verhaal zal duren. En hoeveel of hoe weinig werknemers ermee gebaat zullen zijn.
Als een deus ex machina kwam de Belgische haute finance tevoorschijn om dat ‘doorstartkapitaal’ bijeen te brengen.
Van Paemel: Met Sabena verdwijnt weer een deel van de NV België, vandaar dat het oude kapitaal probeert te redden wat te redden valt. Maar het is een achterhoedegevecht. België wordt gedwongen zijn werkelijke omvang onder ogen te zien. Dit is een klein middenstandsland, met een grote energie en met veel bekwame en geschoolde mensen die hard willen werken. Dat is het kapitaal waarover wij beschikken. Vergeet maar dat wij nog wereldindustrieën zullen aantrekken, of met bedrijven als Lernout & Hauspie de wereld zullen veroveren. In een open markt moet wie klein is klein blijven om zelfstandig te kunnen voortdoen. Zodra je expansief te werk gaat, word je een bedreiging voor grotere bedrijven, die je dan ook zullen opkopen of doodknijpen. In Zaventem zaten de andere luchtvaartmaatschappijen ook op het vinkentouw om de ruimte in te nemen die Sabena achterliet.
Naast de regering hebben ook de vakbonden een slechte beurt gemaakt.
Van Paemel: Als twaalfduizend mensen tegelijk hun job kwijt zijn, kan je enkel spreken over een faling op alle niveaus. Daar horen ook de vakbonden bij. Het beeld zal blijven hangen van vakbondsonderhandelaars die niet eens bij hun eigen mensen durfden te gaan staan. Dat was tamelijk pijnlijk. Bij de Boelwerf of bij Forges de Clabecq ging het er anders toe. Of dat meer heeft opgeleverd, is een andere vraag, maar voor het imago van de vakbonden was de voorbije week niet positief. Ze zijn al jarenlang bezig met Sabena en andere aankankerende dossiers, maar veel levert dat niet op. De wilde stakingen van de voorbije maanden waren nochtans evenveel waarschuwingen dat er een gebrek aan leiding was.
De vakbonden in het algemeen worstelen met existentiële vragen. Terwijl het kapitaal in de geglobaliseerde markt zijn gang gaat, slagen zij er niet in een internationale tegenmacht te organiseren. Dat de Zwitsers en de Belgen geen gezamenlijke actie kunnen opzetten tegen de directie van Swissair is toch schrijnend? We hebben dat ook gezien bij Renault. Met alles wat er in de wereld gaande is, dit weekend bijvoorbeeld de WTO-conferentie in Qatar, lijkt het mij niet het moment om je te beperken tot het afsluiten van cao’s.
Zal het Swissair-verhaal politieke gevolgen krijgen?
Van Paemel: Ik hoop dat de waarheid aan het licht komt. Als Swissair inderdaad in korte tijd een fortuin uit Sabena heeft gezogen, kan je dat niet blauw-blauw laten. Wie zat voor de Belgische staat in de raad van bestuur, en waarom hebben die mensen niet gezien wat er gebeurde? Was dat onkunde of politieke onwil? Of een combinatie van beide? Moeten wij zomaar geloven dat de Belgische staat is bestolen door een paar supermaffiosi? Dat klinkt al te gemakkelijk. Hoe kan een hoofdaandeelhouder, die de macht heeft, zich laten pluimen door een minderheidsparticipant? Dit hele verhaal stinkt, en men mag de regering niet zonder meer laten ontsnappen. Sabena mag dan wel een erfenis uit het verleden zijn, de manier waarop deze regering de voorbije twee jaar in dit dossier is opgetreden, moet worden uitgeklaard. Hopelijk is dat optreden niet illustratief voor het hele regeringsbeleid.
Na de heisa van vorige week rond het opstappen van enkele CD&V’ers, was er dit weekend het congres van de Toekomstgroep rond Bert Anciaux.
Van Paemel: De naam ‘Spirit’ doet me denken aan flauwe limonade. Voorlopig proberen al die nieuwe formaties het in hun eentje, maar dat heeft weinig kans op slagen. Aan het eind van het verhaal zal iedereen wel weer bij de traditionele partijen terechtkomen. De politieke versnippering was al groot, ze mag niet nóg groter worden. Want dat leidt langzamerhand tot een totale verwarring, en tot een devaluatie van begrippen die mensen vroeger zekerheid boden.
Wat mij ergert, is dat in de politiek zo weinig over de grond van problemen gedebatteerd wordt. Elke partij kiest een deeltje uit en probeert zich daarop via de media te profileren. Maar er zijn veel fundamentelere kwesties aan de orde. Bijvoorbeeld: wat wil men eigenlijk met de NV België? Wil men ze via een federatie met onafhankelijke deelstaten in stand houden? Wil men ze laten uiteenspatten, zoals Sabena? Wat doen we met de monarchie? Er wordt een holle romantiek geschapen rond de geboorte van een nieuwe prinses, en vanuit de andere hoek mag je dan het al even voorspelbare en soms platvloerse geschimp verwachten, maar het debat ten gronde over de constitutionele monarchie is weer niet gevoerd. Niet dat ik voor de afschaffing ervan pleit, want ik stel vast dat in de meeste landen waar een monarchie heerst de democratie, de welvaart en het respect voor de mensenrechten goed ontwikkeld zijn. Maar de macht van het koningshuis moet duidelijker afgelijnd en duidelijker zichtbaar zijn dan in België het geval is.
Idem voor het bondgenootschap met de Amerikanen inzake Afghanistan, dat wij ons zo gemakkelijk hebben laten inlepelen. Zijn wij ervan overtuigd dat wat de Amerikanen doen juist is? Ik zou daar graag wat meer politieke discussie over horen, al ben ik zeker niet degene die de moslimwereld vergoelijkt voor daden of standpunten die niet te vergoelijken zijn.
Koning Albert zal de Prijs der Nederlandse Letteren, die aan Gerard Reve is toegekend, niet uitreiken, omdat tegen Reves vriend Joop Schafthuizen een gerechtelijk onderzoek loopt wegens aantasting van de eerbaarheid van minderjarigen.
Van Paemel: Vooreerst valt het mij op dat heel wat mensen die altijd schreeuwen dat de koning onbelangrijk is, nu kwaad zijn omdat hij die prijs niet uitreikt. Is hij dan plots wél belangrijk? In feite zit je in een aloude literaire discussie: gaat het om de auteur of om het werk? Met de impact die de media vandaag hebben, is de schrijver vaak belangrijker dan het boek. Gerard Reve verdient alleszins de Prijs der Nederlandse Letteren, want hij is een van onze beste stilisten. Ik had het hem gegund om die prijs met enige grandeur onder de lusters van het koninklijk paleis in ontvangst te mogen nemen. Maar je kan niet om de figuur van Schafthuizen heen, elk contact met Reve verloopt via hem. En over hem doen weinig fraaie verhalen de ronde en er loopt een gerechtelijk onderzoek. Dan kan ik begrijpen dat hij niet de uitverkoren gast is van koning Albert, die zich na de zaak-Dutroux nadrukkelijk geëngageerd heeft in de strijd tegen kindermisbruik. Alleen sta ik verbaasd over de onhandigheid waarmee men dit heeft aangepakt. Was het zo moeilijk om vooraf met Reve, of met mensen van zijn uitgeverij, te gaan praten, een lijst van gasten samen te stellen, en af te spreken dat Schafthuizen gezien dat onderzoek niet mee zou komen?
Volgende week maakt de Lumumbacommissie haar rapport bekend. Daaruit zou blijken dat noch de Belgische regering, noch koning Boudewijn, veel hebben gedaan om de moord op Patrice Lumumba te verhinderen.
Van Paemel: Als de betrokkenheid van regering en vorst worden aangetoond, zit de Belgische politiek met een probleem. Je kan zoiets niet zomaar toedekken. Maar ook hier moet het debat dieper gaan. Is onze houding tegen Afrika in al die jaren wel veranderd? Onze macht is verminderd, en we zijn niet meer bekwaam om militair aanwezig te zijn, dat heeft het Rwandadebacle nog eens bewezen. Maar voor de rest passen we dezelfde tactiek van vroeger toe. Aan de ene kant spelen we missionaris en helpen we, in naam van het christelijk mededogen of het socialistische kameraadschap, bij het bouwen van schooltjes en ziekenhuizen. Aan de andere kant blijven we proberen de economie te overheersen, en wordt er ondanks alle ellende voor de plaatselijke bevolking nog altijd veel geld verdiend in Congo. Die twee krachten zouden eigenlijk tegengesteld moeten zijn, maar ze werken tot op het hoogste niveau samen.
Koen Meulenaere
Monika Van Paemel is schrijfster.
