De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Eyskens, de Navo-bombardementen op Joegoslavië gaan onverminderd voort. Zullen ze Milosevic op de knieën dwingen?
Mark Eyskens: Ik ben ontzet over de vele commentaren die stellen dat de Navo zich klem rijdt, en dat de hele operatie eenfiasco is. Niemand herinnert eraan dat de Amerikanen al onder president Bush, zes jaar geleden, Milosevic officieel hebben gewaarschuwd dat tegengeweld zou worden gebruikt indien hij militair zou ingrijpen in Kosovo. Men heeft met Milosevic enorm veel geduld gehad, van vergadering tot vergadering, maar er was geen enkele bereidwilligheid van zijn kant. Hij zal aan het kortste eind trekken. Als hij niet opnieuw rond de tafel gaat zitten en het Rambouillet-akkoord, al dan niet in gewijzigde vorm, aanvaardt, is zijn land over een paar weken totaal vernietigd. De hele Joegoslavische infrastructuur wordt systematisch kapotgegooid. Militaire installaties, fabriek na fabriek, grote verkeersknooppunten, de telecommunicatie, televisiezenders… Milosevic heeft de keuze tussen zich naar de onderhandelingstafel of naar het stenen tijdperk te laten bombarderen. En niemand zal willen bijdragen tot het herstel van zijn land. Dat is vreselijk voor de bevolking, die zich op de duur tegen hem zal keren.
Milosevic heeft er altijd van gedroomd de opvolger te worden van Tito, en te heersen over een groter gebied dan het Joegoslavië van vandaag. Hij zal het tegendeel bereiken. Kosovo kan geen lid blijven van Joegoslavië, het zal een onafhankelijke staat of een deel van Albanië worden. Hij zal Montenegro verliezen en Macedonië is hij al kwijt. In Bosnië heeft hij het Servische gedeelte moeten afstaan. Ondanks al zijn aspiraties is hij alleen de plaatselijke dictator van een klein Servië. En ook dat maar zolang het nog duurt.
Intussen spreken de Russen dreigende taal.
Eyskens: Het Westen staat voor twee essentiële problemen. Eén: hoe gaan we in de wereld van morgen verhinderen dat de mensenrechten op zo flagrante wijze worden geschonden als in Kosovo? Wat doen we tegen etnische zuiveringen, die de extreme toepassing zijn van “eigen volk eerst”? De Navo moet in een vacuüm opereren, omdat de Verenigde Naties geen werkzame procedure hebben en gehinderd worden door het vetorecht in hun Veiligheidsraad.
Het tweede probleem – en dat is ook het fundamentele knelpunt op de Balkan – zijn onze relaties met Rusland. Rusland gedraagt zich als een gewonde beer, die op zijn achterste poten staat en om zich heen klauwt, voorlopig gelukkig in het luchtledige. Het land is een economische puinhoop. Er is geen echte leiding. Jeltsin treuzelt, spreekt zich twee keer per etmaal tegen, en heeft geen controle over de politieke situatie. Er is een explosief mengsel in aanmaak van extreem nationalisme en nostalgisch communisme. Dat vormt samen nationaal-communisme, hoogst gevaarlijk als je denkt aan de vele kernkoppen waarover Rusland beschikt. Ik heb de boutade al meermaals gebruikt: de Russen zijn gebelgd, en de Belgen zijn gerust. Men onderstreept te weinig dat ons samenleven met deze gefrustreerde ex-grootmacht, ook op het Euraziatische schiereiland, van cruciaal belang is voor de vrede in Europa. Dat weet Milosevic ook. Hij heeft nog twee kaarten om uit te spelen. Verdeeldheid in het westerse kamp, maar dat heeft zich te zeer geëngageerd om ruzie te kunnen maken. En Russische steun. Die krijgt hij verbaal, maar gelukkig zijn de Russen niet bij machte om militair te hulp te komen.
Zal de ontmoeting in Oslo tussen Madeleine Albright en haar Russische collega Ivanov, die toestand ophelderen?
Eyskens: Het kan een aanzet zijn. We hoeven geen zoete broodjes te bakken, maar ik blijf ervan overtuigd dat de uitbreiding van de Navo met drie landen uit het Warschaupact een nodeloze provocatie is geweest. De Russen voelen zich eens te meer in de hoek geduwd. Het “omsingelingssyndroom” is altijd een constante geweest in hun diplomatie en buitenlandse politiek. Men moet hen duidelijk maken dat de Navo niet nóg verder zal uitbreiden. Roemenië, Bulgarije en de Baltische staten worden niet in de Navo opgenomen. Wat wel moet geactiveerd worden, is het “partnerschap voor de vrede” tussen de Navo en de landen van het voormalige Warschaupact, waaronder Rusland.
Is Rusland inschakelen in een internationale vredesmacht voor Kosovo een oplossing?
Eyskens: Het Westen moet aan Kofi Annan vragen om een internationale peace keeping force voor Kosovo te vormen die, zodra het militaire conflict beëindigd is, de terugkeer van de Kosovaren naar hun land begeleidt, en ter plaatse toeziet op de eerbiediging van de mensenrechten. Bij die vredesmacht moet naast de Navo ook Rusland betrokken zijn, en een paar “buitenstaanders”, bijvoorbeeld India of Australië. In het verlengde daarvan moeten we Rusland uitnodigen op een ruim internationaal overleg over het humanitair inmengingsrecht.
Het thema van de mensenrechten staat in de hele wereld centraal. We zijn allemaal voorstander van de democratie en de rechtstaat. Wel, die beginselen moeten internationaal worden toegepast in een internationale rechtsgemeenschap. Er is al besloten tot de oprichting van een internationaal strafrechtelijk hof. De grote vraag blijft hoe we internationale rechtsregels afdwingbaar kunnen maken. Dat is de grootste uitdaging voor de 21ste eeuw. En we mogen de Russen er wel eens aan herinneren dat ze van het Westen bijzonder veel hulp krijgen, in allerlei vormen, maar dat ze daar enkel op kunnen rekenen als het klimaat voldoende constructief blijft.
Etnische zuiveringen en genocides lopen als een rode draad door de hele twintigste eeuw. Een pijnlijke vaststelling.
Eyskens: Genocides hebben altijd bestaan. Maar in de twintigste eeuw waren de gevolgen ervan veel groter, omdat de bevolking sterk gestegen is en de methodes “industriëler” en efficiënter werden, met de concentratiekampen van Hitler als extreem voorbeeld. Van de andere kant is er hoop, omdat in onze gemediatiseerde wereld de mensenrechten niet meer zijn weg te branden uit de politieke en diplomatieke agenda. Ze zijn te belangrijk om over te laten aan de discretionaire willekeur van soevereine staten. We zijn, weliswaar met vallen en opstaan, beland in de fase van de supranationalisering van de mensenrechten. Dat is een breuk in het volkerenrecht. Het handvest van de Verenigde Naties gaat uit van de onaantastbare soevereiniteit van de nationale staat. Maar dat is achterhaald. We moeten dat handvest, na ruim internationaal overleg, wijzigen of er minstens een addendum aan toevoegen.
Ondertussen heeft de Europese Unie zich niet erg genereus getoond bij de opvang van Kosovaarse vluchtelingen.
Eyskens: De ministerraad in Luxemburg heeft geen goede indruk gemaakt. Anderzijds verdient het de voorkeur dat de vluchtelingen zo snel mogelijk naar hun dorpen kunnen terugkeren. Dat willen ze ook zelf. Vermits de Serviërs de enige partij zijn die dat verhindert, moeten we hen zo hard mogelijk aanpakken, alle dagen en alle nachten opnieuw, tot hun troepen uit Kosovo vertrekken. In afwachting moeten we de vluchtelingen een minimum aan comfort en veiligheid bieden. De tentenkampen zijn al een stap vooruit in vergelijking met de modderpoel van vorige week. Een deel van die vluchtelingen moeten we tijdelijk, tot de rust in Kosovo hersteld is, opnemen in onze landen. Maar dan gaat het wel om vele duizenden, en niet over een paar honderd, zoals ik een Belgisch regeringslid hoorde verklaren.
De Chinese premier Zhu Rongji is in de Verenigde Staten. Dat bezoek lijkt constructief te verlopen, maar de VS blijven de Chinezen wel buiten de WTO, de Wereldhandelsorganisatie, houden.
Eyskens: De relaties tussen de VS en China worden mee bepaald door de relaties tussen de VS en Rusland. Als die met Rusland gespannen zijn, zijn die met China hartelijker en omgekeerd. Dat is zoals bij een weerhuisje: als de ene buitenkomt, gaat de andere terug binnen. Op langere termijn kan je een groot land als China niet buiten de WTO houden. Maar de Chinezen moeten eerst de regels respecteren, en ophouden met het op grote schaal namaken van westerse producten. Andere knelpunten tussen de VS en China, zoals het antirakettenschild in de Pacific, zijn minder dringend. Dat rakettenschild is vooral een verbaal wapen. De Amerikaanse militaire slagkracht is zo groot dat de Chinezen het wel niet in hun hoofd zullen halen om Japan, Taiwan of Zuid-Korea te bedreigen.
Noord-Ierland stevent, één jaar na het Goede-Vrijdagakkoord, op een nieuwe impasse af.
Eyskens: Dat is een echte tragedie. Het Ira blijft verdergaan met kleine wraakacties, waarbij nog altijd doden vallen, en weigert te ontwapenen. Met dat punt valt of staat het Goede-Vrijdagakkoord. Van de weeromstuit weigeren ook de protestanten te ontwapenen. Tony Blair probeert een uitweg te creëren door eerst een regering te vormen, en dan binnen de maand met de ontwapening te beginnen. Maar dat idee is door Sinn Feìn meteen verworpen. Het gaat weer de slechte kant op, een vreselijke gedachte na de lange bloedige burgeroorlog onder zogenaamde christenen. Ik vrees dat de haat in Noord-Ierland weer zal oplaaien, dat de Britten hun militaire aanwezigheid weer zullen opvoeren, en dat alle vredesinspanningen vergeefs zijn geweest.
De Europese Centrale Bank heeft de rente met een half procent verlaagd.
Eyskens: Een goede maatregel, waarmee de ECB aantoont dat ze greep wil krijgen op de economie in Europa. Ook inhoudelijk lijkt het mij een verantwoorde ingreep, die paradoxaal genoeg zou kunnen bijdragen tot het versterken van de euro. Want er is nu een krachtig signaal gegeven dat we pogen onze economie opnieuw groeivaardig te maken. Een renteverlaging stelt anderzijds ook problemen. De Japanners hebben hun kortlopende rentevoet laten dalen tot bijna nul procent. Dan kom je terecht in wat Keynes de “liquidity trap” noemde. Er is zo weinig intrest dat de mensen hun geld liever bijhouden en oppotten. Dat leidt tot deflatie. Er zijn dus grenzen aan rentedalingen, 2,5 procent is al erg laag. Voor de banksector is het een streep door de rekening. Het verschil tussen debet- en creditrente wordt steeds kleiner, en de rentabiliteit neemt sterk af. De winsten van de banken waren in ’98 bevredigend, maar ik vermoed dat ze dit jaar fors zullen slinken.
Heeft Oskar Lafontaine “postuum” gelijk gekregen?
Eyskens: Zo mag je het niet bekijken. Wat Lafontaine voorstelde werd onderschreven door vele economisten, maar hijzelf zag het meer als een machtsstrijd tussen de nationale regeringen en de Europese Centrale Bank. Vandaar dat Wim Duisenberg er goed aan gedaan heeft om de maatregel twee maanden uit te stellen. Het is van het grootste belang dat de Centrale Bank onafhankelijk kan optreden. Ik ben het niet eens met mensen die daarin een democratisch deficit zien. Er mag een ex post controle zijn van het parlement op de Centrale Bank, zoals die er ook moet zijn voor het buitenlands beleid van de regering. Maar bepaalde belangrijke en complexe beslissingen verliezen hun kracht als ze eerst aan de volksvertegenwoordiging moeten worden voorgelegd. Ons democratisch systeem is in volle evolutie. De representatieve democratie brokkelt af, en verliest haar geloofwaardigheid in de ogen van de bevolking. Er is tegelijkertijd behoefte aan meer referendaire democratie, waarbij technologische middelen als “televoting” en dergelijke kunnen worden ingeschakeld, en aan meer leiderschap, dat de volmacht heeft om naar eigen inzicht te handelen maar dat ook om de zoveel jaar door de kiezers op zijn verdiensten wordt beoordeeld, en desnoods weggestuurd.
MARK EYSKENS
Koen Meulenaere
