Bezieling is vandaag iets heel persoonlijks en beïnvloedt dan ook minder dan vroeger welke vakbond of ziekenfonds iemand kiest. Maar volgens kardinaal Danneels is er geen enkele reden tot paniek.

Gezag. Daar hebben de meeste West-Europeanen problemen mee. Volgens kardinaal Godfried Danneels verklaart dat gedeeltelijk de terugloop van het kerkbezoek in onze contreien én de verbrokkeling van de katholieke zuil. ‘Kijk naar onze jongeren: die hebben oneindig veel moeite met het gezag van hun ouders en leraren’, zegt hij. ‘Het idee om veertienjarigen de mogelijkheid te geven een klacht in te dienen als ze gebuisd zijn, is daar een illustratie van.’ Maar echt veel zorgen maakt de kardinaal zich niet. Al gaan de mensen minder naar de kerk en sluiten ze zich zelfs bij de socialistische vakbond of het liberale ziekenfonds aan, dat is niet zo erg zolang ze nog geloven. En als traditioneel katholieke verenigingen de C of K uit hun naam schrappen, doet dat hem alleen maar fronsen.

GODFRIED DANNEELS: Volgens mij zijn dat publicitaire operaties. Die organisaties denken dat ze zo meer leden aantrekken, maar eigenlijk bedriegen ze zichzelf. Neem die AVV-VVK die tot een paar jaar geleden op de voorpagina van de krant De Standaard stond. Ik vind het geen ramp dat die letters geschrapt zijn, maar zelf had ik die beslissing niet genomen. We moeten respect hebben voor onze roots.

Die C of K wordt in veel gevallen vereenzelvigd met de institutionele kerk en met het Vaticaan. Ach, misschien zullen ze die letters terugzetten als Rome weer in de mode raakt. (lacht)

Het lijkt wel alsof het geloof niet meer verkoopt. Verklaart dat de leegloop van de westerse kerken?

DANNEELS:(geërgerd) Dat de zondagspraktijk is afgenomen, betekent niet dat de mensen niet meer geloven. Supporters gaan toch ook niet naar álle wedstrijden van hun favoriete voetbalclub? Vroeger gingen al die mensen trouwens niet louter voor God naar de mis. Het was ook een sociale gebeurtenis: bij de kerk kon je een boer uit de andere kant van de parochie ontmoeten. Nu hebben we daar geen zondagspraktijk meer voor nodig. Het geloof heeft zich meer in innerlijke bezieling teruggetrokken en de nadruk op uiterlijke praxis is vervaagd. De bezieling die in iemand leeft, komt minder tot uiting in zijn keuze van een vakbond, ziekenfonds of ziekenhuis. Op dat vlak bevinden we ons vandaag in een fase van sociologische afbraak: de slang heeft haar huid nog niet helemaal afgeworpen.

Wat ook meespeelt, is dat geloof – net als stemgedrag – niet meer automatisch van ouders op kinderen wordt doorgegeven. Een innerlijke overtuiging wordt vandaag veeleer persoonlijk opgebouwd dan met de navelstreng doorgegeven.

De buitenwereld ziet de katholieke zuil nog altijd als een monolithisch blok. Klopt dat beeld?

Niet als u daarmee bedoelt dat we geen openheid aan de dag leggen. Op dat vlak hebben we geen lessen te krijgen van andere ‘blokken’.

En als we een blok definiëren als een cluster van organisaties die op ideologisch vlak samenhangen?

DANNEELS: Dan klopt dat beeld.

Alle zuilen zijn sinds de jaren zestig aan het afbrokkelen. Waarom gaat dat proces bij de katholieke zuil zo opvallend snel?

DANNEELS: Het massieve, belijdende christendom bestaat niet meer – en ik vraag me soms af of het ooit wel echt heeft bestaan. Waarschijnlijk protesteerden velen destijds niet tegen die structuur omdat bijvoorbeeld hun werk ervan afhing. Er waren ook veel minder alternatieven.

In de jaren zestig, met de ontwaking van het bewustzijn, verzetten de mensen zich in eerste instantie tegen degenen die het meeste gezag uitoefenden, en dus ook tegen de kerk.

Is de zuil niet van de kerk aan het losweken?

DANNEELS: Niet van de boodschap en de ideologie, maar wel van het instituut. De bisschoppen dirigeren bijvoorbeeld geen ziekenhuizen meer.

Uit onderzoek blijkt dat mensen die voor een katholieke school of katholiek ziekenhuis kiezen dat heel vaak niet uit geloofsovertuiging doen.

DANNEELS: Ze kiezen in de eerste plaats voor góéd onderwijs en een góéd ziekenhuis. Maar dat betekent niet dat de kwaliteit van die instellingen niets met de ideologie te maken zou hebben. In het evangelie staan bijvoorbeeld nogal wat zinnen die dienstbaarheid benadrukken. Ik denk dat die dienstbaarheid en evangelische bezieling er nog diep in zitten, ook al worden die niet meer uitgedrukt in bidden of naar de mis gaan. Als een voetbalploeg kampioen wordt, ligt dat toch niet alleen aan de techniek van de spelers? Het hangt ook af van de geest en de bezieling van de ploeg. Dat geldt ook in katholieke ziekenhuizen en scholen.

Is het volgens u noodzakelijk dat het personeel van die instellingen katholiek is?

DANNEELS: Het lijkt me het beste om mensen aan te nemen die zich zonder moeite bij het project van de instelling kunnen aansluiten. Sommigen zullen dat doen zonder dat het project met hun diepe overtuiging strookt. Een hoogleraar Sterrenkunde aan de KU Leuven hoeft niet noodzakelijk in de Heilige Drievuldigheid te geloven, maar hij moet wel het mission statement van de universiteit aanvaarden en er niet tegen ageren. Als ik uitgenodigd word om bij een Brusselse loge over rituelen te gaan spreken, hoef ik toch ook niet van de Vrijmetselarij overtuigd te zijn om een goede toespraak te houden?