De fraude-zaak rond het Europese bureau voor statistiek Eurostat zal de Europese Commissie nog een hete herfst bezorgen.
Nog vóór de onderzoeken zijn afgerond, kan er nu al een voor Commissie-voorzitter Romano Prodi pijnlijke conclusie worden getrokken. Bij zijn aantreden kondigde hij ‘zero tolerance ten aanzien van de fraude’ aan. Uit de Eurostat-affaire blijkt volgens waarnemers in ieder geval een ongezond grote tolerantie voor ‘nepotisme, financieel wanbeheer en vriendjespolitiek via het niet correct naleven van de aanbestedingsregels’. En dat al gedurende vele jaren. Op 30 juni verklaarde Franz-Herman Brüner, directeur van het antifraudebureau Olaf, in het Europees parlement dat ‘het onderzoek naar de verschillende, met elkaar verweven Eurostat-dossiers bijzonder ingewikkeld is, mede omdat de feiten betrekking hebben op een lange periode’. De eind mei overgeplaatste Eurostat-directeur-generaal Yves Franchet zwaaide er vijftien jaar lang de scepter. Tegen een regel van de Commissie in, die stelt dat directeurs-generaal iedere vier jaar moeten rouleren.
De Belg Michel Vanden Abeele, die als nieuwe directeur-generaal de puinhopen bij Eurostat moet opruimen, verklaarde intern dat dit directoraat-generaal (DG) door de voormalige directie ‘werd geleid als een privé-bedrijf’. Vanden Abeele is zeer ‘verbaasd’ over het ontbreken van elk besef van de ethiek die gepaard gaat met publieke dienstverlening, over de vage contracten die werden gesloten en over de persoonlijke belangenvermenging. Voorlopig heeft Vanden Abeele de betalingen door Eurostat tot augustus stopgezet.
De Eurostat-affaire is een tikkende tijdbom onder de Europese Commissie. De europarlementsleden van de Commissie Budgetcontrole (Cocobu) hebben zich eensgezind vastgebeten in de zaak en zullen de druk vanaf september zeker verder opvoeren. De eurocommissarissen Neil Kinnock (personeelsbeleid), Michaele Schreyer (fraudebestrijding) en de rechtstreeks voor Eurostat verantwoordelijke Pedro Solbes zijn al uiterst kritisch ondervraagd door de Cocobu, en begin september komt Prodi zelf aan de beurt.
De houding van de europarlementsleden heeft misschien iets te maken met de Europese verkiezingen van volgend voor-jaar, menen sommige waarnemers. Om opnieuw verkozen te worden, kan wat media-aandacht geen kwaad. Maar dat neemt niet weg dat de Eurostat-zaak in potentie vele malen ernstiger is dan het schandaal rond de voormalige Franse eurocommissaris Edith Cresson. Die zaak werd in december 1998 door klokkenluider Paul van Buitenen aangekaart en leidde enkele maanden later tot het aftreden van de Commissie-Santer.
GESCHONDEN IMAGO
Wat is er aan de hand bij het in Luxemburg gevestigde Eurostat? Ten eerste is het een niet onbelangrijk DG van de Europese Commissie. Mede op basis van zijn statistieken worden op allerlei beleidsterreinen besluiten genomen, inclusief monetair-economische. Eurostat – een jaarbudget van 140 miljoen euro – begon in 1953 met zeven ambtenaren en telt er inmiddels ruim zevenhonderd. Door de affaire worden nu al vragen gesteld over de betrouwbaarheid van de Eurostat-cijfers. Financieel gesjoemel hoeft niet te betekenen dat er geen goed werk werd en wordt geleverd, maar het geeft aan dat dit soort zaken bijzonder schadelijk zijn voor het imago van de hele Europese Unie.
Begin juli 2002 maakte Olaf twee onderzoeksdossiers betreffende Eurostat over aan het Luxemburgse parket. Het gaat bij deze onderzoeken om de bedrijven Eurocost en Eurogramme, onderaannemers van Eurostat. Er is onder andere sprake van het niet correct toewijzen van lucratieve contracten en belangenvermenging. Eurocost is bijvoorbeeld ooit opgericht door Yves Franchet. Eurogramme verschafte onder meer valse gegevens om contracten binnen te rijven.
Nadat Olaf een onderzoeksdossier had doorgestuurd, opende het Franse parket begin april een strafrechtelijk onderzoek naar betrokkenheid van Yves Franchet en onderdirecteur Daniel Byk bij het wegsluizen van bijna een miljoen euro naar een anonieme Luxemburgse bankrekening.
Bij Eurostat bleek al jaren een traditie te bestaan van ‘zwarte kassen’ waarin bijvoorbeeld geld belandde dat afkomstig was van de verkoop van Eurostat-cijfers aan bedrijven. Dat gebeurde via het Franse economische onderzoeksbureau Planistat. Een niet onbelangrijke onderaannemer van Eurostat, want tussen 1992 en 2002 kreeg Planistat van de Europese Commissie contracten gegund (waarvan de grootste bulk met Eurostat) voor een totaal bedrag van een kleine 50 miljoen euro (ruim twee miljard Belgische frank). Ook bij een ander door Franchet opgericht bedrijf – CESD-Communitaire, voor statistisch onderzoek in de nieuwe lidstaten – vindt nu een fraudeonderzoek plaats. En zo zijn er nog onderaannemers, bedrijfjes als Deba en het instituut Tes, waar volgens insiders vergelijkbare problemen spelen.
Commissie-voorzitter Prodi verklaarde ‘de zaak heel ernstig te nemen’. Op 21 mei werd bekend dat de Europese Commissie bij het Franse gerecht klacht indiende tegen onbekenden om ‘de financiële belangen van de EU veilig te stellen’. En ‘op verzoek van Franchet en Byk zélf’ werden de twee als ‘adviseurs’ overgeplaatst naar het DG voor de Administratie.
Op 9 juli maakte de Commissie bekend dat voorlopig intern onderzoek heeft aangetoond dat er binnen Eurostat ‘systematisch sprake was van managementsproblemen en onregelmatigheden’. Er werd een disciplinaire procedure opgestart tegen Byk, Franchet en voormalig Eurostat-directeur Phobis Nanopoulos. Alle huidige directeuren binnen Eurostat werden van hun taak ontheven. Er is een speciale werkgroep opgericht, die onder coördinatie van Olaf, de hele zaak verder moet uitspitten. De contracten met Planistat worden verbroken en eind deze maand wordt bekend of dat ook met andere bedrijfjes zal gebeuren. Verder kondigde de Europese Commissie nog wat structurele maatregelen aan. Al met al een daadkrachtig optreden, lijkt het.
VAKBONDSREACTIE
Bij Eurostat-ambtenaren groeit evenwel de onvrede. De vakbond voor Europese ambtenaren ‘Action & Défense’ publiceerde op 14 juli een open brief aan de Europese Commissie. De kern van de geformuleerde aanklacht is dat de Commissie nu stoer doet tegen Eurostat, maar zélf jarenlang heeft nagelaten om actie te ondernemen toen de problemen werden gesignaleerd. Zonder dat de vakbond A&D de problemen wil minimaliseren ‘doet men alsof Eurostat een soort grot van Ali Baba en de veertig rovers is’. A&D vreest dat de Commissie nu zichzelf probeert wit te wassen door overdreven rigoureus op te treden terwijl men al zes jaar op de hoogte was. ‘Het bestaan van de zwarte kassen blijkt een frequente en bekende praktijk geweest te zijn tot 1999. Hoe kan het dat hierover geen informatie is doorgespeeld aan Olaf of de Commissie?’ De vakbond vraagt zich af of er een soort ‘crypto-maffieus netwerk was dat zaken verborg voor de Commissie’, aangezien diverse Eurostat-ambtenaren de nu bekend geworden misstanden al hebben aangekaart sedert 1997 en sindsdien bijna structureel aan de alarmbel hebben getrokken.
Al op 31 januari 1997 schreef Michel Thierry, secretaris van de ‘Union syndicale’ in Luxemburg een gedetailleerde brief naar toenmalig eurocommissaris Erkki Liikanen over het wanbeheer op grote schaal bij Eurostat. Dat schrijven ging onder andere over nepcontracten om externe bedrijven te bevoordelen, externe bedrijven die invloed uitoefenen op Eurostat, bijklussende ambtenaren, onwettige openbare aanbestedingen. Liikanen loog dat de meeste problemen al opgelost waren. Aan de Eurostat-directie werd gemeld dat ‘de heer Thierry lastig deed’.
In november 2000 – na Prodi’s tromgeroffel over zero tolerance en transparantie – schreef een vakbondsman een brief naar Prodi met het verzoek om een audit-rapport over het bedrijf Eurocost te mogen inkijken. Via Franchet kreeg hij het antwoord dat dit niet kon, omdat er te veel vertrouwelijke informatie aangaande salarissen en dergelijke instond. Na een klacht hierover bij de secretaris-generaal David O’Sullivan – de hoogste ambtenaar van de Europese Commissie – kreeg de vakbondsman te horen dat men geen tijd en personeel had om de bedragen zwart te maken.
Een eerste melding in de media (het weekblad Stern) dateert al van voorjaar 2002. ‘Leest de Europese Commissie geen kranten?’, vraagt A&D ironisch. Het was pas toen Financial Times in mei breed uitpakte met de affaire (daarbij met informatie gevoed door een gefrustreerd Stern-journalist) dat de zaak aan het rollen ging. Het is voor Prodi en zijn Commissie te hopen dat de aangekondigde maatregelen en de uitkomst van de Olaf-onderzoeken en de doorlichting van 400 Eurostat-contracten de journalisten van Financal Times gunstig stemmen. Anders ziet het er slecht uit voor de Italiaan.
Het ontslag dat ambtenaar Jules Muis een maand geleden indiende, is alvast géén goed teken. Muis was voor twee jaar aangesteld om de procedures rond financiële audits binnen de Commissie uit te werken. Na een jaar gaat hij al weg. Hij diende zijn ontslag in bij Neil Kinnock, uitgerekend op de dag dat de Commissie de audit van 400 Eurostat-contracten bekendmaakte. Volgens goed ingelichte bronnen heeft Muis niet veel vertrouwen in de wijze waarop de audit van 400 contracten zal gebeuren.
A&D schrijft: ‘Er zal nog heel veel moeten gebeuren om in ons instituut geen bedrijfscultuur, maar een echte cultuur van publieke dienstverlening te installeren.’
Hans van Scharen
