Pil veroorzaakt opwinding

Vorige week dook de erectiepil Viagra in ons land op. Kostprijs: bijna vierhonderd frank, terugbetaling uitgesloten. Op het eerste gezicht heeft België de aankomst goed verteerd. Artsen kregen geen schrijfkramp in de vingers, apothekers werden niet overrompeld door mannen die discreet een voorschrift onder hun neus schoven, vrouwen liepen niet massaal "moe maar tevreden" over straat, en minister van Volksgezondheid Marcel Colla (SP) moest in het parlement niet nog eens uitleggen waarom de pil bij ons pas als laatste Europees land verkrijgbaar was. Zijn eigen humeur is er na de aankomst van het middel trouwens niet op verbeterd, maar dat kan aan de Belgische artsengemeenschap liggen. De commentaren en de grappen lagen natuurlijk ook voor het oprapen. Daar zal Viagra-producent Pfizer mee moeten leren leven. Pfizer kan zich allicht troosten met de gedachte dat het middel niet gemaakt is voor de mensen die in de grappen en commentaren figureren. Het middel is gemaakt om de naar schatting vierhonderdduizend Belgische mannen met een erectiele disfunctie - de medische term die psychologisch minder zwaar op een patiënt zou wegen dan impotentie - een behandeling aan te bieden. Meer dan tien procent van de Belgen zou dus moeilijkheden met de erectie ondervinden, maar het is niet evident om de ware frequentie van het probleem te achterhalen. Enquêtes wezen uit dat vier procent van de jonge vijftigers erectiele disfunctie meldde, maar interviews joegen dit cijfer de hoogte in, tot veertig procent. Liefst 32 procent van de ondervraagden vond het een "normaal verschijnsel voor hun leeftijd". Slechts vijf procent was van plan een arts te consulteren. Vooral het stigma dat in essentie psychologische problemen aan de basis van penisslapte liggen, hield deze mannen weg van bij de huisarts. "Economische belangen en een overdreven zelfwaardegevoel van een aantal artsen en psychologen leidden ertoe dat aangaande erectiele disfunctie veel te lang een binair model gehanteerd werd", stelde psychiater-seksuoloog Koen Demyttenaere van de KU Leuven onlangs nogal academisch op een door Pfizer georganiseerde bijeenkomst. "Alsof er zuiver psychogene en zuiver organische vormen van erectiele disfunctie bestonden. Dit leidde tot heel wat godsdienstoorlogen tussen urologen, andrologen en seksuologen. Vandaag is er een groeiende consensus dat een interactief model veel werkzamer is: psychologische en medische factoren worden beschouwd als aanvullend, zowel in het voorbeschikken, het uitlokken, het onderhouden als het behandelen van erectiele disfunctie. Een seksueel probleem zal dus nooit alleen met een pilletje opgelost worden. Zo kunnen een streng opvoedingsklimaat waar seksualiteit taboe was, of seksuele trauma's in de jeugd voorbeschikkende factoren zijn. De geboorte van een kind, een buitenechtelijke slipper of een eenmalig erectiel falen door, bijvoorbeeld, vermoeidheid of dronkenschap kunnen uitlokkende factoren zijn. Faalangst of slechte communicatie kunnen een erectieprobleem onderhouden."DE CIJFERS VAN PFIZER GAAN OMHOOGViagra is de eerste erectiebevorderende pil die gewoon ingenomen kan worden. Vroegere behandelingen voor impotentie, zoals vacuümpompen of pilletjes die in de penis geschoven moesten worden, waren omslachtig in het gebruik of weinig efficiënt. Pfizer ontdekte het seksuele potentieel van Viagra slechts bij toeval. Ook de naam circuleerde al lang in het bedrijf vóór de ontdekking van sildenafil - zo heet de werkzame molecule die in de pil verpakt wordt. In 1992 stelden vorsers tijdens onderzoek naar een nieuwe vorm van hartmedicatie vast dat de personen die in klinische proeven het middel moesten testen, als "neveneffect" geregeld een gemakkelijker en een steviger erectie rapporteerden. De daaropvolgende tests voor de behandeling van erectiele disfunctie wezen op een succes tussen zestig en tachtig procent, maar zulke tests overschatten meestal de uiteindelijke veldresultaten. Pfizer blijft erop hameren dat het de pil uitsluitend om medische redenen op de markt bracht. Het bedrijf omzeilt de kritiek dat er nergens een aanvraag tot terugbetaling door de sociale zekerheid werd ingediend, met de stelling dat impotentiebestrijdende middelen nooit als een prioriteit beschouwd werden, en bijna nergens terugbetaald worden. Maar het bedrijf zal de hype rond het middel ongetwijfeld met blijdschap onthaald hebben. Viagra werd het snelst gelanceerde geneesmiddel ooit, en producent Pfizer rukt in de stand van de succesvolste farmaciereuzen op tot in de buurt van het ooit ongenaakbaar gewaande Merck. Het aandeel van het bedrijf verdubbelde in waarde na de lancering van Viagra. De potentiële markt voor het middel wordt geschat op 350 miljard frank per jaar. Er wordt ondertussen druk gesleuteld aan concurrenten en opvolgers voor Viagra, die onder meer de tijd tussen inname van de pil en de erectie moeten verkorten tot ongeveer een kwartier, zodat de seksuele activiteit opnieuw een meer "normaal" verloop zal kennen. Viagra opende ook de ogen van Pfizer-topman William Steere, tot voor kort nog de grond ingeboord omdat hij bleef weigeren zijn bedrijf te fusioneren met een andere farmaciereus, en omdat hij bleef investeren in de uitbouw van een sterk verkoperspotentieel, dat zijn "chemie" naar het volk moest brengen. "Viagra kristalliseerde een aantal elementen in mijn hoofd, waar ik al een tijdje op zat te broeden", vertelde hij aan het zakenblad Fortune. "Het kwam me voor dat middelen die de kwaliteit van het leven zouden verbeteren, echte winnaars konden worden. Kijk maar naar het verkoopvolume van cosmetica, die in feite niks veranderen aan een lichaam. Maar Viagra is een echt geneesmiddel, omdat het rechtstreeks ingrijpt op een fysiologisch proces. En vele andere facetten die de kwaliteit van het leven beïnvloeden, hebben genetische componenten, zodat we er desgevallend op wetenschappelijk verantwoorde wijze kunnen op ingrijpen." In haar strijd voor het behoud van de brede winstmarges, heroriënteren de farmaceutische bedrijven zich. Voor de "gemakkelijkste" ziekten zijn al lang goede behandelingen uitgedokterd. Voor kanker, aids, de ziekte van Alzheimer en andere doders liggen de positieve resultaten nog niet voor het grijpen. De investeringen in onderzoek worden steeds zwaarder. Veel onderzoek spitst zich toe op preventie. Maar tegelijk wordt een groeiend aantal mensen ouder, en rijst de hoop om de effecten van veroudering op de kwaliteit van het leven te kunnen bestrijden. Mensen willen jong en fysiek in orde blijven. Vandaag worden miljarden gepompt in onderzoek naar middelen die zwaarlijvigheid moeten behandelen, angst, aftakeling van het geheugen, depressie of haarverlies. Optimistische analisten voorspellen een verdubbeling van de omzet van de farmaceutische industrie gedurende de komende vijf jaar, als na Viagra nog andere middelen op de markt zullen komen die problemen aanpakken die zich niet in de eerste plaats in de gezondheidssfeer situeren, maar wel in die van de handhaving van een hoge levenskwaliteit.DE SLACHTOFFERS VAN VIAGRAEen voor de hand liggend probleem is natuurlijk dat mensen nog gemakkelijker de schuld in de schoenen van de falende industrie zullen schuiven als ze er niet in slagen om, in dit geval, hun erectieprobleem op te lossen. De medische wereld bulkt ondertussen van de verhalen over mislukkingen met Viagra. Het middel wordt courant voorgeschreven aan mannen van wie het probleem niet de fysiologie van de penis is, maar het gebrek aan interesse in (of van) de partner. Viagra is geen substituut voor sekstherapie, geen surrogaat voor liefde: een slecht koppel waarvan de man Viagra neemt, verandert niet in een goed koppel, maar gewoon in een slecht koppel met een erectie. Een uitgeblust paar vertelde dat de man, drie jaar na hun vorige vrijpartij, een Viagra-pil nam, en dat ze tijdens het wachten op de erectie allebei in slaap vielen. Hun huisarts moest hen uitleggen dat een voorspel essentieel is voor seksueel succes. Viagra en andere seksuele pepmiddelen dreigen daarenboven de natuurlijke opwinding versneld uit normale relaties te drijven. Er zijn ook neveneffecten bij het gebruik van Viagra, onder meer zware hoofdpijn, problemen met het kleurenzicht - in de ogen is een enzym actief vergelijkbaar met dat waarop de pil inwerkt - en een verhoogd risico op hartklachten. Minstens zestig mannen zouden al gestorven zijn aan een hartaanval na de inname van Viagra. Afrikaanse roddelkranten menen te weten dat de Nigeriaanse dictator Sani Abacha deze zomer stierf na het slikken van een Viagra-pil. Vele mannen schijnen te vergeten dat het krijgen van een erectie niet betekent dat ook de rest van hun lichaam opnieuw de schijn van jeugdigheid cultiveert. In de Verenigde Staten viel het aantal voorschriften voor het middel twee maanden na de lancering al terug tot op de helft, waarschijnlijk gedeeltelijk te wijten aan de negatieve berichtgeving over de slachtoffers, en gedeeltelijk aan het feit dat de pil niet altijd naar behoren functioneert, of te duur wordt geacht voor regelmatig gebruik. Er duiken ook verhalen op dat niet iedereen even gelukkig is met de komst van de pil. Wil de man een krachtige erectie aan zijn buik, de vrouw wil die niet altijd in haar lichaam. Vele mannen zien in Viagra de kans om zich te bevrijden van de terreur van de assertieve vrouw, die weet wat ze wil en sinds kort haar eisen stelt, onder meer aan de seksuele prestaties van haar partners. Maar op een medisch congres over impotentie, deze zomer in Amsterdam, kwamen resultaten naar boven, die uitwezen dat 65 procent van de vrouwen van mannen met erectieproblemen niet wilde dat hun man Viagra gebruikte.GEEN GENOT VOOR DE VROUWVooral oudere vrouwen lieten soms verstaan dat ze een rustige echtgenoot meer op prijs stelden dan een man die hen in de keuken achter de rokken zit. Vrouwen hebben ook weinig aan een man met een erectie die niet weet hoe hij hen plezier moet verschaffen. Verder morren ze dat het weer typisch is dat de door mannen gedomineerde wereld van de farmaceutische industrie in eerste instantie aan het eigen genot heeft gedacht, en pas nu probeert uit te vissen of er ook mogelijkheden zijn om de vrouwelijke lustbeleving te stimuleren. Pfizer haastte zich om te melden dat er gewerkt wordt aan een variant van Viagra die het genot van de vrouw moet verhogen. Die zou tegen het jaar 2000 klaar zijn voor lancering. Het valt te vrezen dat ze tegelijk het gebruik van de mannelijke versie van Viagra weer de hoogte in zal jagen, want de eerste klinische tests met vijfhonderd Europese vrouwen wezen uit dat het middel het aantal orgasmen van een vrouw beduidend kan opdrijven. Nog altijd komt naar schatting een derde tot de helft van de seksueel actieve vrouwen nooit klaar. Viagra zou bij vrouwen net als bij mannen de bloedstuwing en de zwelling van weefsels in de geslachtsorganen stimuleren, zodat ze "gevoeliger" worden. Dat wordt dus afspreken in de slaapkamer, om het nemen van de diverse pillen optimaal op elkaar af te stemmen. Tot slot hopen sommige waarnemers dat Viagra ook goed zal zijn voor de natuur. In de Journal of Urology verschenen beschrijvingen van experimenten met Viagra, waarin honden mishandeld werden om het middel te testen: onderzoekers sneden de voorhuid van hondenpenissen weg, en zetten elektroden op de organen om ze met shocks te stimuleren en het effect van het middel te kunnen meten. Pfizer liet weten dat de honden niet onder de behandeling leden. Uroloog Bo Coolsaet, bekend van zijn boek over leven en werken van de penis, schrijft momenteel een manuscript over Viagra onder de titel: "Pillen voor neushoorns". In een gesprek met Humo liet hij zich ontvallen dat voor hem een van de allerbelangrijkste resultaten van de lancering van de pil de bescherming van de neushoorn zou zijn. Die wordt zwaar geviseerd door stropers, omdat er veel geld betaald wordt voor zijn hoorn, waaruit een potentiebevorderend preparaat gepuurd zou kunnen worden. Wetenschappelijke en zeker medische onzin, maar die boodschap drong niet door tot de slappe Aziatische man. Misschien blijkt Viagra straks de ultieme beschermende factor. Want dat preparaat werkt wel. En het is gemakkelijker te krijgen dan de hoorn van een neushoorn. Illustratie: Ief ClaessenDirk Draulans