Een heerlijk boek over een prachtig getal.
‘Het fascinerende getal p’, door Jean-Paul Delahaye, uitgegeven in de Wetenschappelijke Bibliotheek van Natuurwetenschap & Techniek, Veen Magazines, Diemen, 231 blz.
Er bestaat een vuistregel die zegt dat met elke wiskundige formule in een boek het aantal potentiële lezers wordt gehalveerd. Als die regel klopt, dan zal Het fascinerende getal p van de Franse wiskundige Jean-Paul Delahaye door welgeteld 0 mensen worden gelezen. Het boek bárst van de formules, waar zelfs de geïnteresseerde liefhebber niets van begrijpt. Toch is het heerlijke lectuur, waar ook de leek urenlang in kan verdwalen. Men hoeft de formules immers niet te begrijpen om volop te kunnen genieten van de wonderlijke geschiedenis van het getal p, dat – onder meer – gedefinieerd kan worden als de verhouding tussen omtrek en diameter van de cirkel.
Behalve als een geschiedenis kan het ook gelezen worden als een verzameling wetenswaardigheden, waarin men op haast elke willekeurige bladzijde kan beginnen te grasduinen. Zo leren we onder meer dat de Japanner Hiroyo Goto in 1995 zomaar eventjes 42.000 decimalen van p uit het blote hoofd kon opzeggen, wat hem in totaal negen uur kostte. Dat er op basis van die decimalen al verschillende gedichten geschreven zijn. Dat in het Franse tijdschrift Pour la science ooit een aprilgrap stond (de volgorde van de basisnucleotiden in het derde chromosoom van de longvis geeft de cijfers van p in het viertallig stelsel), waar nogal wat mensen intrapten. Dat een aantal instrumenten in de medische beeldverwerking en bepaalde compressietechnieken onrechtstreekse resultaten zijn van de computergestuurde jacht op de decimalen van p. Het lijkt weliswaar een tamelijk ‘nutteloos’ getal, maar de eeuwenlange zoektocht om er zoveel mogelijk greep op te krijgen, de jacht op de prooi, heeft meer opgeleverd dan alleen maar die fascinerende verhalen.
Het getal p (3,1415926535897…) heeft een oneindig aantal cijfers na de komma, waarvan er nu ruim 1.000.000.000.000 (duizend miljard) bekend zijn. ‘Die decimalen’, schrijft Delahaye, ‘doen zich, afgezien van het feit dat het de cijfers van p zijn, voor als cijfers die toevallig getrokken zijn, maar dat kan men bewijzen noch begrijpen!’ Een van de vele vragen waar nog niemand het antwoord op heeft, is of p een ‘universeel’ getal is, waarin élke mogelijke volgorde van cijfers vroeg of laat verschijnt. Als dat zo is, dan komt – érgens in de loop van het getal – elke denkbare combinatie voor, die desgevallend gedecodeerd kan worden als ‘de gedigitaliseerde film van uw leven, vanaf de eerste dag tot het laatste moment’ – en dan is het getal p een soort Bibliotheek van Babel, naar het beroemde verhaal van Borges.
Een duizelingwekkend boek, waarvan men zin krijgt om wiskunde te gaan studeren.
J.D.C.
