Jaron Harambam (38), socioloog verbonden aan de KU Leuven, laat in zijn boek The truth is out there 18 complotdenkers aan het woord. Welke lessen trekt hij daaruit?

Waarom slaan complottheorieën zo aan op sociale media?

Jaron Harambam: De waarheid staat onder druk. Dat is een gevolg van transformaties in de samenleving. Eén: de secularisering. Mensen stappen van hun geloof af, maar hebben nog altijd behoefte aan een zingevend verhaal, en complottheorieën bieden verhalen over goed en kwaad. Twee: wat als waar geldt, hangt af van de plaats waar je je bevindt. Drie: de democratisering. We zijn tegenwoordig allemaal getraind om kritisch na te denken. Vier: de digitalisering van de media. Daardoor vinden we een beeld van de werkelijkheid dat bij ons past. En vijf: de sociale afstand tussen de leefwereld van gewone burgers en die van politici, wetenschappers en journalisten groeit. Zo krijgt je meer wantrouwen tegenover de ‘elites’.

Het idee van verplichte vaccinatie beroert de gemoederen. Welk effect heeft zo’n verplichting op de samenleving?

Harambam: Het effect van dwang is dat je mensen meer naar de extremen drijft en zo de polarisatie aanzwengelt. Dwang is het slechtste middel dat je kunt inzetten. We moeten oppassen dat we hierdoor geen parallelle samenleving creëren. (Ria Goris)