door Peter De Graeve
Hedendaagse fabels zijn zonder franje. Precies 90 jaar geleden werd in Weimar, Duitsland, het Bauhaus gesticht. De verjaardag ging vrijwel onopgemerkt voorbij. Op een enkele tentoonstelling in Duitsland na, werd het feit nergens herdacht. Vreemd, want het Bauhaus heeft onze manier van leven ingrijpend beïnvloed. De skyline van steden in de VS en Europa is er mede door bepaald. Zonder het Bauhaus is IKEA ondenkbaar. Onze habitat is schatplichtig aan wat toen begon. Er was eens, in Weimar…
Aan de wieg van het Bauhaus stond een Belg: Henry van de Velde. De internationaal vermaarde architect en vormgever had in 1908 de leiding gekregen van een kunsthogeschool in Weimar – de stad van Goethe en Schiller. Van de Velde organiseerde de school naar modernistisch model. Toen hij in april 1919 werd opgevolgd door de architect Walter Gropius, kreeg de school een nieuwe naam, Bauhaus. Hiermee verwees Gropius naar het centrale atelier waar in de middeleeuwen de constructie van de kathedralen werd georganiseerd. In die ‘bouwhut’ werkten architecten en kunstenaars samen aan de verwezenlijking van religieuze wolkenkrabbers. Met zijn knipoog naar het aloude Bauhaus wilde Gropius nieuwe artistieke allianties tot stand brengen.
Gropius was frontsoldaat geweest. Hij had begrepen dat in de gifwolken van de Eerste Wereldoorlog het oude Europa was vergaan. Er was een nieuwe maatschappij ontstaan, beheerst door technologie, moderne transport- en communicatiemiddelen en grootschalige sociale organisatie. Het was de wereld van de ’totale mobilise- ring’, zoals filosoof Ernst Jünger het uitdrukte. Onze wereld… Want ook wij worden vandaag meer dan ooit ‘gemobiliseerd’ door een ’totale economie’ – de permanente oorlog van het wereldkrediet, dood op afbetaling, zoals Céline schreef. Gropius wilde de mens op de nieuwe wereld voorbereiden. Tegelijk droomde hij ervan, de vreeswekkende tijd te vermenselijken. Machine en mens, techniek en handwerk moesten elkaar aanvullen: ‘Architecten, beeldhouwers, schilders, wij allen moeten naar de handenarbeid terug!’ Uit het puin zou een ‘nieuwe mensengestalte’ verrijzen. Het Bauhaus was de laatste utopie: nog eenmaal droomde de mens… van een mensheid die nog echt durfde te dromen.
In het soort wereld waarin wij leven is het nauwelijks te bevatten hoe vooruitstrevend het Bauhaus was. De ateliers van architecten en vormgevers werden geleid door schilders. Zij moesten ervoor zorgen dat artistieke inspiratie de kern van de nieuwe technologische cultuur werd. Grote kunstenaars, onder wie Klee en Kandinsky, gaven les aan het Bauhaus. Einstein, Chagall en Schönberg verleenden het hun steun. De pedagogische vrijheid was er onbegrensd. Ateliers vormden veeleer artistieke arena’s, waar intellectuelen, kunstenaars en ambachtslui met elkaar, en met de studenten, als gelijken omgingen. Het hedendaagse methode- onderwijs is er maar een flauw afkooksel van.
In 1933 werd het Bauhaus door de nazi’s gesloten. In ’34 waren de docenten al in het buitenland aan de slag – 75 jaar geleden: ook dit had de moeite van een herdenking geloond. Niettemin was Gropius’ droom al eerder uiteengespat. Een technische wereld met een artistiek hart bleek inderdaad utopisch. De machine had de cultuur fijngemalen, wat Chaplin in zijn Modern Times feilloos registreerde. De ambitie van het Bauhaus was: ‘De kunst moet het leven veranderen.’ In werkelijkheid ging het andersom. En wij zijn vandaag de droom van het Bauhaus vergeten, omdat wij er liever niet aan herinnerd worden hoezeer onze wereld, de kunst inbegrepen, is verzakelijkt en verziekt. Alles is gekoloniseerd en gemobiliseerd, eerst en vooral de kunst.
Kijkend naar exotische kevers, die een hedendaags kunstenaar op een paleismuur heeft gekleefd, geloven wij graag dat we ‘schoonheid ervaren’. In feite willen we alleen even vergeten dat we zelf allang mieren zijn geworden. Colonnedieren. De hedendaagse kunst is ons bij dit vergeten behulpzaam. Ze helpt ons de kunst te vergeten. Stoppen met dromen is de ultieme nachtmerrie. Peter De Graeve (49) is filosoof.
