Zelfs onder Vlaams-nationalistisch bewind blijft een minderheid van Antwerpen Franstalig. Het Antwerps Frans komt evenwel in de verdrukking.
Où est mon boekentas? In Vlaamse oren klinkt de uitdrukking ongetwijfeld eigenaardig. Om niet te zeggen: onnozel. Toch is het een uitdrukking die onder een beperkte groep Franstaligen doodnormaal is. Ze is afkomstig van een Franstalige Antwerpenaar. Andere pareltjes uit het repertoire: ‘Elle a acheté un chat dans un sac‘,’Il a un dikke nek‘,’Il joue avec mes pieds‘,’Son franc est tombé‘.
Vandaag is nog twee tot drie procent van de provincie Antwerpen Franstalig. Die Franstaligen zijn grotendeels geboren en getogen Antwerpenaren, wier families vaak al generaties lang in de Scheldestad wonen. Hoeveel Franstaligen er precies zijn, is moeilijk na te gaan. De laatste cijfers dateren al van 1947. Toen was bijna acht procent van Antwerpen nog Franstalig; in Berchem was dat zelfs tien procent. De situatie van de Antwerpse Franstaligen is uitzonderlijk, omdat de stad niet aan Franstalig gebied grenst. ‘Dat isolement zorgt ervoor dat het Frans er een aparte evolutie doormaakt’, zegt Judith Witters, die het Antwerps Frans onderzocht voor haar masterscriptie. ‘Een Franstalige in Antwerpen heeft meer contact met Nederlandstaligen dan bijvoorbeeld een Franstalige uit Tongeren. Daardoor is de kans groter dat het Frans er aspecten van het Nederlands overneemt.’
Grammaticaal heeft het Frans weinig invloed ondervonden van het Nederlands, besluit Witters. ‘Dat komt omdat de oudere generaties erop staan dat hun kinderen “mooi” Frans leren, en eventuele Nederlandse invloeden proberen buiten te sluiten. Toch heeft het Nederlands hier en daar een beperkte invloed. Bij de voorzetsels hebben Franstalige Antwerpenaren de neiging om letterlijk uit het Nederlands te vertalen. Veel Antwerpse Franstaligen zeggen bijvoorbeeld “Ce club est ouvert pour tout le monde“, terwijl je in het standaard Frans “à tout le monde” hoort te zeggen.’
De invloed van het Nederlands manifesteert zich vooral bij de jongste generatie, en dan vooral in de woordenschat. ‘Het gaat vooral over woorden die met de schoolomgeving te maken hebben, waardoor je uitdrukkingen zoals “Où est mon boekentas?“of “Comment était ton test de aardrijkskunde?” krijgt’, zegt Witters.
De Franstalige Antwerpenaren staan overigens helemaal niet vijandig tegenover het Nederlands. Volgens Witters verkiest de meerderheid van de jongere generaties het Nederlands. ‘De grote meerderheid is tweetalig en past zich aan zijn gesprekspartner aan. Veel jongeren spreken enkel in familiale context nog Frans. Daardoor riskeren ze “taalslijtage” op te lopen, waardoor ze hun moedertaal verliezen.’ Witters vermoedt dan ook dat het Frans in Antwerpen de komende decennia verder zal afnemen. ‘Ik denk dat het Frans zowel in kwaliteit als in kwantiteit zal blijven afnemen, en uiteindelijk verloren zal gaan. Als je de taal zelf niet goed meer beheerst, kun je die ook niet meer doorgeven aan je kinderen.’
Jeroen Zuallaert
‘Veel jongeren spreken enkel in familiale context nog Frans, waardoor ze taalslijtage riskeren.’
