Binnen het oeuvre van Bach nemen de cantates zo’n belangrijke plaats in, dat ze als een muzikale biografie kunnen gelden.
Er is een driedelige serie op de markt, die De wereld van de Bachcantates heet. Elk boek is gewijd aan een bij elkaar horende groep cantates. Zo behandelt deel 1 (238 blz., 1180 fr.), dat een viertal jaren geleden hier besproken werd, de geestelijke cantates uit Bachs periode van Arnstadt tot Köthen, dus van 1709 tot 1723. Heel tof. Deel 2 en 3 zijn intussen ook uitgekomen, al even fascinerend. Het tweede gaat in essentie over Bachs wereldlijke (en vaak onbekende) cantates. Het derde boek bekijkt zijn kerkelijke cantates toen hij Cantor was in Leipzig, van 1723 tot zijn dood in 1750. De teksten zijn niet van enkel één auteur: elk boek is een verzameling essays over de gevraagde thematiek.
De samenstellers ervan zijn hoogleraar Christoph Wolff van de Harvard University, Cambridge (VS) en verbonden aan de Universität Freiburg, en de ons welbekende Ton Koopman. Beiden hebben al diverse publicaties op hun naam. Wolff heeft daarbij zitting in de redacties van het Bach-Jahrbuch en de Neue Bach Ausgabe. Ze worden omringd door een tiental andere prominente Bachspecialisten zoals Alberto Basso, Hans-Joachim Schulze (de man van het befaamde Bach Compendium) of Peter Wollny. Geen van deze geleerde heren doet moeilijk: Koopman heeft ze beslist op het hart gedrukt om op de eerste plaats niet aan musicologen, maar aan de gewone lezer en Bachliefhebber te denken.
Hun verwoording van deze eigenlijk zware materie is derhalve vlot, eenvoudig en verstaanbaar gehouden. Dat is trouwens een bewijs van hun grote kennis ter zake, want enkel ware wetenschappers kunnen een moeilijke materie simpel uitleggen. De vertaling naar het Nederlands is voorbeeldig. Fijn is ook dat de vele in het Duits aangehaalde teksten en citaten eveneens direct gevolgd worden door een vertaling in het Nederlands.
BACH BETER LEREN KENNEN
De diverse cantates worden niet afzonderlijk besproken: dat gebeurt sowieso in de bijsluiters van om het even welk label. Hier wordt de “omgeving” van Bach als componist en uitvoerend musicus onder de loep genomen, zoals zijn relaties met zijn vorstelijke en universitaire opdrachtgevers, het artistieke en het muzikaal-literaire niveau van het adellijke en burgerlijke vermaak in de late barok, de cantateteksten en de tekstdichters, de samenstelling en organisatie van Bachs eigen uitvoeringen, het koor als onderdeel van de cantate, het parodieprobleem, en zo meer. Alles rijk verlucht met muziekvoorbeelden en illustraties.
Waarom deze beschouwingen over de Bachcantates verschenen zijn? Wel, aanleiding hiertoe was de prachtkans die Ton Koopman in ’95 van Erato kreeg om àlle Bachcantates op cd uit te brengen, dus ook (en eindelijk) alle wereldlijke. Koopman schrijft over deze laatste: “Vele van deze meesterwerken worden zo weinig uitgevoerd, dat er zelfs geen orkestmateriaal van is uitgegeven. Eigenlijk een schande!” Zesenzestig cd’s worden het alles bij elkaar. In 2005 zou deze ambitieuze klus geklaard moeten zijn. Ze worden allemaal vertolkt door Koopmans The Amsterdam Baroque Orchestra & Choir en onder zijn leiding. Binnenkort komt volume 9 uit: ze zijn bijna op de helft. We komen daar uitgebreid op terug. In deze Erato-productie wordt dezelfde thematiek gevolgd als in de boeken. Maar u hoeft niet per se deze uitvoeringen aan te schaffen. Als u al Bachcantates bezit door wie dan ook, van Richter over Harnoncourt tot Herreweghe: door het lezen en herlezen van De wereld van de Bachcantates worden ze almaar mooier. En vooral: u leert Bach zelf beter kennen, als geniaal componist èn als mens.
Christoph Wolff/Ton Koopman. “De wereld van de Bach-cantates”. Uniepers, Abcoude (Verdeling: Agora). Deel 2, 242 blz., 1180 fr. Deel 3, 264 blz., 1198 fr.
Fons de Haas
