Israël loopt de Palestijnse gebieden onder de voet, maar economisch verliest het veel terrein.
Met operatie Beschermende Muur maken de Israëli’s niet alleen van de Palestijnse gebieden een puinhoop, maar ook van hun eigen economie. De militaire operatie mag dan ‘naar wens’ verlopen zijn, op het economisch front leed Israël onlangs een smadelijke nederlaag: het internationaal ratingbureau Standard & Poor’s herzag zijn economische verwachtingen van ‘stabiel’ naar ‘negatief’. Konrad Reuss, kredietanalist bij S&P’s, zegt verontschuldigend: ‘Een serieus herstel van de economische activiteit is dit jaar uitgesloten. De veiligheidscrisis raakt niet opgelost.’ Het verdict van de vermaarde kredietanalist beperkt Israëls speelruimte op de internationale financiële markten en in de globale economie. Het is als een resolutie van een economische ‘veiligheidsraad’, die wél gevolgen heeft.
Wie met een beetje economische blik de crisis in het Midden-Oosten volgt ? merkwaardig weinig mensen doen dat ?, kijkt daar niet van op. In Israëls economie zit al enige tijd flink de krimp. Ondanks vijf oorlogen in 54 jaar zijn de zionisten erin geslaagd een technologisch geavanceerde markteconomie op te bouwen, zij het met een forse staatsparticipatie. De komst in 1989-1999 van 750.000 joden uit de voormalige Sovjet-Unie, van wie velen goed opgeleid waren, lag aan de basis van de boom in de eerste helft van de jaren negentig. Het uitzicht op een oplossing van het conflict met de Palestijnen stuwde de expansie in de tweede helft van dat decennium.
Maar nu stuikt de economie dus in elkaar, onder het gewicht van het gewapende conflict met de Palestijnen. In 2000 groeide de economie nog met ruim zes procent, vorig jaar kromp ze met een half procent, het slechtste resultaat sinds 1953. Dit jaar gaat ze er verder op achteruit en dat betekent dat het land in een volbloed recessie zit. Het begrotingstekort van de overheid is vorig jaar van 0,7 naar 4,6 procent van het bruto binnenlands product geklommen, het aanvaarde tekort van 3 procent dit jaar is niet meer haalbaar. De staatsschuld wipte over de honderd procent van het bruto binnenlands product. De inflatie bedraagt 4,3 procent, drie keer zoveel als verleden jaar. Ondanks de lange legerdienst van jongens én meisjes en de mobilisatie van 30.000 reservisten bedraagt de werkloosheidsgraad twaalf procent. (Nog een geluk dat er geen aanslagen in fabrieken en kantoren zijn gepleegd, het arbeidsleven zou helemaal stilvallen.) De sjekel moet haast dagelijks aan waarde inleveren, en ook de Tel-Aviv 100-beursindex kalft af.
TOERISTEN BLIJVEN WEG
Die kille cijfers zijn geen loutere collaterale schade. Zij tasten het land aan. Het toerisme, een van de belangrijkste bedrijfstakken, is nagenoeg weggevallen. Sommige luchtvaartmaatschappijen hebben 70 procent van hun passagiers verloren. Lufthansa, British Airways en andere redden het niet langer met aantrekkelijke prijsverminderingen en overwegen het aantal vluchten te beperken.
Voorzitter Shaga Brosh van het Israel Export Institute uitte vorige week tegenover de media zijn bezorgdheid: ‘We verliezen export omdat onze klanten en zakenlui niet meer naar het land willen komen. Door de veiligheidssituatie groeit internationaal de vrees om met ons handel te drijven.’
Sedert het begin van de intifada hebben de exporteurs volgens Brosh 400 miljoen euro verloren. Dit jaar zal het verlies nog drie tot vier keer groter zijn. Het ministerie van Industrie en Handel deelde mee dat de industriële export, met uitzondering van de diamanten, in het eerste kwartaal met 18 procent is gedaald, de hightech alleen ging er 23 procent op achteruit, de elektronische communicatie met niet minder dan 35 procent. Dieprode cijfers, ondanks de permanente verzwakking van de munt, die de concurrentiekracht op de internationale markten zou moeten versterken. Vooral de uitvoerkanalen naar Europa raken verstopt.
Operatie Beschermende Muur heeft het imago van Israël geen goed gedaan en ook dat heeft z’n economische fall-out. Links en rechts blijven politici in Europa op economische sancties aandringen. Amerika negeerde de vraag van Israël voor bijkomende financiële hulp ten bedrage van 800 miljoen dollar, bovenop de jaarlijkse ‘subsidie’ van drie miljard dollar.
‘Wij verkeren in oorlog en er zijn geen gratis oorlogen’, zei minister van Financiën Silvan Shalom afgelopen week op zijn persconferentie in Tel Aviv. ‘De veiligheidstoestand treft de economie harder dan de globale economische dip.’ Sedert 2000 heeft Israël vijf procent van het bruto binnenlands product, ruim vijf miljard euro, verloren. Het terrorisme kostte Defensie 1,25 miljard euro extra. Met Operatie Beschermende Muur komt daar nog een smak geld bij. De regering schuift het leger een half miljard euro toe, en dat is onvoldoende volgens de generaals. Die voeren oorlog en hebben geen tijd voor gesteggel over budgetten.
Heel Israël weet wat dat betekent. Het in de steigers staande noodplan van minister van Financiën Silvan Shalom zal ongetwijfeld pijn doen, met besparingen en nieuwe belastingen. Shalom poogt de bevolking te sussen met de belofte dat er geen defensielening komt ? waarop iedereen verplicht moet inschrijven. Veel is nog niet bekend van de inspanningen die het land zal moet leveren om de strijd in de Bezette Gebieden te bekostigen. Maar het is zo goed als zeker dat de werkloosheidsuitkeringen omlaag zullen gaan. Ook de Negev Law, die subsidies verleent aan de bewoners van de woestijn, en de Blessed Families Law, die de grote gezinnen financieel tegemoetkomt, zullen wellicht sneuvelen. De belastingen op luxegoederen gaan omhoog en de btw zou met één procent stijgen. Er is zelfs sprake van een belasting op de koerswinsten op de beurs ? iedereen moet de oorlog mee- betalen.
WERKGEVERS MORREN
De meeste Israëli’s mogen dan al pal achter Sharons oorlog staan, er zelf geld voor ophoesten doen ze met minder overtuiging. Voorzitter Oded Tyrah van de Israel Manufacturers Association waarschuwde luidkeels dat een belastingverhoging voor bedrijven en gezinnen de economie en de werkgelegenheid ernstig zal schaden. (De werkgeversvertegenwoordiger pleit wel voor het naar de beurs voeren van de overheidsbedrijven, wat volgens hem een smak geld zou opbrengen. Maar alle anderen vragen zich af waar onder de huidige omstandigheden de buitenlandse investeerders vandaan moeten komen.) Bovendien herinneren velen zich nog dat Ariel Sharon in 1982, toen als minister van Defensie, de invasie in Libanon leidde. Dat zou een korte operatie worden, gefinancierd door een tijdelijke belastingverhoging. Maar ze duurde achttien jaar en kostte de economie en de gemeenschap een fortuin.
Economen rekenen op het herstel van het consumentenvertrouwen om de economie aan te wakkeren. Inderdaad, de gezinnen moeten het geld laten rollen om de economie te smeren. Maar door de aanhoudende zelfmoordaanslagen in koffie- shops en markten is er van dat vertrouwen geen sprake. Uit puur zelfbehoud is het openbare leven stilgevallen. (Alleen webwinkelen is dezer dagen erg in.) Bovendien is er helemaal geen uitzicht op een oplossing voor het conflict met de Palestijnen en weet de regering duidelijk niet hoe het na de oorlog verder moet.
Pessimisten ? of zijn het realisten ? waarschuwen voor een scenario waarin het terrorisme voortduurt, de economie stagneert of verder achteruitgaat, de werkloosheid stijgt en de binnenlandse spanningen toenemen. Terwijl overal de vlaggen nog hangen voor de 54e verjaardag van de onafhankelijkheid staat Israël voor een politieke, sociale en economische crisis zoals het land in zijn nochtans bewogen geschiedenis nog nooit heeft gekend. Het Beloofde Land is vandaag het land van de veiligheidscontroles.
Guido Despiegelaere
De generaals voeren oorlog en hebben geen tijd voor gesteggel over budgetten.
