‘Stelt u zich een aanslag als die van elf september eens voor, uitgevoerd met nucleaire of biologische wapens. Dat zou zware gevolgen hebben voor onze beschaving.’ Een gesprek met Harvardprofessor Joseph Nye over het Irakbeleid van George W. Bush.
Vorige week legde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell de VN-Veiligheidsraad de Amerikaanse bewijzen voor dat Bagdad zijn verplichtingen inzake ontwapening niet nakomt en de internationale wapeninspecteurs actief om de tuin poogt te leiden. Bovendien trachtte hij aan te tonen dat er wel degelijk banden zijn tussen Irak en het terreurnetwerk Al-Qaeda. Al was Powells betoog niet voor alle toehoorders altijd even overtuigend, de oorlog tegen Irak lijkt nu echt wel onvermijdelijk. Tenzij Saddam Hoessein alsnog het roer omgooit en actieve medewerking verleent aan de VN-inspecteurs.
‘Als Saddam slim is,’ zegt Joseph Nye, ‘dan verklaart hij nu dat hij wapens op het spoor is gekomen die de een of andere onloyale bureaucraat ook voor hem verborgen had gehouden en laat hij die door de VN-inspecteurs vernietigen.’ Nye is hoofd van de prestigieuze John F. Kennedy School of Government aan de universiteit van Harvard en was tijdens de eerste ambtstermijn van de Democratische president Bill Clinton onderminister van Defensie.
Bent u voor een oorlog tegen Irak?
JOSEPH NYE: Ik zou natuurlijk het liefst zien dat het inspectiesysteem werkt en oorlog voorkomt. Als dat niet het geval blijkt, heb je de keuze uit twee dingen: of je laat Saddam Hoessein VN-resoluties met voeten treden en massavernietigingswapens ontwikkelen, of je verklaart hem de oorlog. Van die twee lijkt oorlog mij het minste kwaad. Zulke wapens in de hand van een man die ze al gebruikt heeft tegen zijn eigen bevolking, die VN-resoluties aan zijn laars lapt, net zoals het door Irak geratificeerde non-proliferatieverdrag, bergen grotere gevaren in zich dan die welke een oorlog meebrengt.
Waarom zijn de VS zoveel ongeduldiger dan de meeste Europese landen om ten strijde te trekken tegen Saddam Hoessein?
NYE: Washington beschikte over meer informatie van de inlichtingendiensten dan sommige andere regeringen. En natuurlijk zijn de Amerikanen sinds elf september verschrikkelijk bezorgd over de proliferatie van massavernietigingswapens. Ze zijn bang dat Saddam Hoessein opnieuw zal kunnen doen wat hij in de jaren negentig al deed. Toen kondigden de Verenigde Naties ook sancties af tegen Irak, als het de inspecteurs niet hun werk liet doen en zijn massavernietigingswapens niet opruimde. Saddam trok zich daar een decennium lang bijzonder weinig van aan. Maar het was voor de VS bijzonder moeilijk om steun te vinden voor een verscherping van de VN-sancties. Een herhaling van dat scenario zou Saddam Hoessein in staat stellen opnieuw wapenprogramma’s te ontwikkelen en daarmee tegelijk de geloofwaardigheid van de Verenigde Naties totaal te vernietigen.
Maar het regime in Bagdad is toch sterk verzwakt door de internationale sancties?
NYE: Saddam Hoessein is er toch maar in geslaagd, ondanks de sancties, om tien heel mooie paleizen te bouwen. Hij en zijn familie en zijn vertrouwelingen in de regering zijn heel rijk geworden van de smokkel waarmee de sancties omzeild worden. Zijn leger is inderdaad minder sterk dan tien jaar geleden, maar zijn macht en die van zijn intimi is niet erg verzwakt.
U bent voorstander van multilateralisme: samenwerking tussen verschillende staten, liefst onder de paraplu van de Verenigde Naties, om internationale crises op te lossen. Maar u sluit niet uit dat de VS soms toch unilateraal zullen moeten handelen. Moeten ze desnoods alleen de strijd aangaan met Irak?
NYE: Het is interessant je af te vragen of de VN-Veiligheidsraad de kwestie Irak ernstig genomen zou hebben als die dreiging van eigenmachtig optreden van de VS er niet was geweest. Ik verkies multilateralisme, maar als een eerlijk analist moet ik toegeven dat de dreiging met unilateralisme andere landen tot multilaterale actie kan aanporren – op een moment dat ze een bepaald dossier liever onder de mat zouden vegen.
Zijn het veiligstellen van de enorme oliereserves van Irak en de omverwerping van Saddam Hoesseins regime geldige motieven om Bagdad de oorlog te verklaren?
NYE: Nee, de olie is irrelevant. En Saddam Hoesseins regime is een vreselijke tirannie, maar het is niet onze taak om iedere slechte regering ter wereld te verwijderen. Dan deden we niets anders meer dan oorlog voeren. Maar in de 21e eeuw vormen massavernietigingswapens die in verkeerde handen terechtkomen de grootste bedreiging van onze veiligheid, niet alleen in de VS maar ook in Europa en elders in de wereld.
Stelt u zich een aanslag als die van elf september eens voor, uitgevoerd met nucleaire of biologische wapens. Dan zouden niet twee torens vernield zijn, maar de benedenhelft van Manhattan, of de Rive Gauche van Parijs, of een groot stuk van Brussel. Dat zou zware gevolgen hebben voor onze beschaving. Het zou een heel andere wereld zijn.
Moeten we dan niet ook achter de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-il aan? Die hééft wellicht al een paar atoomwapens.
NYE: Als we dat konden! Maar jammer genoeg is Kim Jong-il in staat de stad Seoel te vernietigen. Noord-Korea heeft 11.000 stuks artillerie verborgen in grotten op 40 mijl van Seoel. Toen ik in de jaren negentig in de regering-Clinton zat, hebben we gekeken naar de mogelijkheid om een chirurgische aanval uit te voeren om Kims nucleaire installaties te vernietigen. Maar we realiseerden ons dat hij kon terugslaan door een groot stuk van Seoel te vernietigen, en dat werd beschouwd als een te hoge prijs. Dus koos Clinton voor onderhandelen. George W. Bush had daar toen kritiek op. Maar ironisch genoeg staat hij nu voor hetzelfde dilemma.
Wat kan er misgaan in de oorlog tegen Irak?
NYE: De militaire operatie kan redelijk kort zijn en zal waarschijnlijk niet al te veel slachtoffers vergen. Maar dat is alleen maar het begin van het probleem. De vraag is, wat doe je met Irak na Saddam Hoessein. Het zal heel moeilijk zijn om snel een democratie te creëren in een land dat verdeeld is tussen soennitische Arabieren, sjiitische Arabieren en Koerden, en dat in het verleden nooit democratie heeft gekend. Het beste is wellicht het land tijdelijk onder de hoede van de internationale gemeenschap te brengen, zoals ook met Kosovo en Afghanistan is gebeurd. Dan kunnen geleidelijk aan de voorwaarden worden geschapen voor economisch herstel en voor een pluralistisch politiek systeem.
In uw recentste boek, ‘The Paradox of American Power’ (2002), pleit u voor het gebruik van ‘zachte’ macht: de anderen niets opleggen, maar zorgen dat ze uit eigen wil gaan doen wat wij willen – ze niet dwingen maar verleiden. Maar kan zachte macht nog werken in het Midden-Oosten, waar de haat tegen al wat Amerikaans is bijzonder diep zit?
NYE: Zachte macht komt voort uit cultuur, uit waarden en idealen, en uit het beleid dat je voert. In de moslimwereld hebben heel veel mensen grote kritiek op het Amerikaanse beleid, en is er ook een groep die niet houdt van de westerse cultuur. Maar er is een heel grote middengroep die de westerse waarden, de openheid, de democratie en de vrijheid in feite bewondert. Een goed voorbeeld is Iran, waar er een sterke antireactie tegen de Amerikaanse cultuur is vanwege de regerende clerus, terwijl de meeste Iraanse tieners in de beslotenheid van hun eigen huis wat graag naar westerse video’s kijken.
De uitdaging is erop toe te zien dat die fundamentalisten die vinden dat vrouwen in huis horen en geen opleiding nodig hebben het politieke midden niet veroveren. Daarom moeten we sommige punten in ons beleid bijschaven. En gematigd en kies zijn in de manier waarop we onze cultuur uitdragen. Niemand zou een ander moeten dwingen om zijn godsdienstige overtuigingen te veranderen, maar wij kunnen wél uitleggen dat je weliswaar de sluier kunt dragen, maar dat je daarom toch nog wel naar school mag gaan, en stemmen, en een carrière uitbouwen.
President Bush is sinds elf september gegroeid in zijn rol van sterke leider, zou je kunnen zeggen. Of niet?
NYE: Het Europese clichébeeld van Bush als leeghoofdige cowboy is altijd een beetje verkeerd geweest. Maar het is waar dat hij toen hij aan de macht kwam, geen grote kennis bezat van internationale relaties. Hij had ook geen duidelijke internationale agenda. Elf september heeft Bush veel rijper gemaakt, en zijn internationale beleid een zeer sterke doelgerichtheid gegeven.
Niet dat ik zo ingenomen ben met zijn internationale beleid – zó ver zou ik nu ook weer niet willen gaan. De Midden-Oostenpolitiek heeft hij slecht aangepakt. Een frase als ‘de As van het Kwaad’ was een ernstige retorische vergissing. Dat hij Irak, Iran en Noord-Korea, drie verschillende situaties, weliswaar alle drie slecht, op één hoopje gooide, heeft het voor diplomaten op het terrein bijzonder moeilijk werken gemaakt.
Maar ik moet ook zeggen dat hij in de relatie met Rusland redelijk handig heeft geopereerd. Zei een jaar geleden niet iedereen dat de uitbreiding van de NAVO tot een vreselijke crisis zou leiden, of de opzegging van het ABM-verdrag? Is niet gebeurd. De vorming van een multilaterale coalitie tegen het terrorisme was een goed idee. Zijn aanpak van de oorlog tegen de Taliban was juist. Hij krijgt een gemengd rapport dus, met een paar goede cijfers en een paar slechte.
Christine Albers
