De NMBS heeft 42.500 werknemers, de Post 40.000. Daarmee zijn die twee overheidsbedrijven de grootste werkgevers van het land. De spoorwegmannen en de postlui zijn ambtenaren, die hun bevoorrecht statuut als overheidspersoneel stilletjesaan zien verbleken. De beide staatsmonopolies worden meegesleurd in de Europese liberalisering. Nog sneller dan de spoorwegmaatschappij muteert De Post tot een privébedrijf. In afwachting fungeren zij als autonoom overheidsbedrijf en spelen ze als het ware privéonderneming. Maar er is meer dat hen aan hun aandeelhouder bindt dan de beheersovereenkomst met de overheid. Bejubelde privémanagers als Johnny Thijs bij De Post en Karel Vinck bij de NMBS worden gecontroleerd door een politiek samengestelde raad van bestuur. Allerlei statutaire kunstjes, de dubbele handtekening bijvoorbeeld, beperken hun autonomie. Op menig ministerieel kabinet zitten mannetjes met geen andere opdracht dan de belangen van hun politieke partij in de staatsbedrijven te beschermen.
Het afgelopen boekjaar verliep niet goed voor beide overheidsondernemingen. De Post bekende afgelopen week een nettoverlies van 47 miljoen euro. De NMBS deed het vele malen slechter met 911,7 miljoen euro in het rood. Het jaar daarvoor maakten beide nog een bescheiden winst. In die arbeidsintensieve bedrijven wegen de personeelskosten natuurlijk loodzwaar. Altijd een makkelijk te bespelen thema voor de profeten van een snelle privatisering. Maar de arbeidskosten zijn niet de belangrijkste oorzaak van het financiële leed. Het zijn de ’toekomstgerichte’ avonturen van vorige managers die de rekeningen kelderen. De waardevermindering van de intussen beruchte dochter ABX Logistics alleen al kost de NMBS een half miljard euro. De Post verloor geld bij zijn nieuwe-economiefilialen Vicindo (direct mail), eXbo (documentenbeheer), Certipost (elektronische factureringen en zendingen) en Speos (administratieve post). Hun waarde krimpt met 47 miljoen euro en De Post stopt geen vers geld meer in hun expansieplannen. En natuurlijk schreven de nog onbesproken nieuwe gedelegeerd bestuurders gretig de risico’s af die hun voorgangers namen. Voor het lopende boekjaar zullen zij aldus makkelijker met hun goede prestaties kunnen bluffen.
Van die prestaties valt intussen nog niet veel te merken. Johnny Thijs bekent ootmoedig dat hij bij De Post te snel wilde gaan. Hij maakte naar eigen zeggen fouten, maar heeft veel geleerd. Dat is beterschap beloven voor dit jaar. Karel Vinck heeft bij de spoorwegen nog niet veel kunnen bewijzen. Hij kwam onder chaotische omstandigheden aan de top. Voorlopig ‘legt hij de basis voor de toekomst’. Hoe de NMBS wil sporen, is nog niet bekend. Vinck wacht met zijn ondernemingsplan 2003-2007 op de volgende regering – hopelijk met een andere voogdijminister dan Isabelle Durant (Ecolo).
De werknemers van hun kant wezen gewaarschuwd. De managers van beide overheidsbedrijven kondigen een sterke stijging van de productiviteit aan. Dat wordt dus hakken in het personeelsbestand.
Guido Despiegelaere
