‘Staat de bondsregering op het punt de rechtsstaat te omzeilen in plaats van hem te verdedigen?’ Die prangende vraag over de internetactiviteiten van Duitse en Amerikaanse geheime diensten stellen 32 gerenommeerde Duitse schrijvers aan bondskanselier Angela Merkel, afgelopen vrijdag in de Frankfurter Allgemeine Zeitung.

In hoeverre is de Duitse bondsregering op de hoogte van het door Edgar Snowden onthulde Amerikaanse NSA-spionageprogramma Prism? Op haar zomerpersconferentie had Merkel de boot afgehouden. Daar verklaarde ze dat de details van Prism haar niet interesseerden en dat ze wachtte op meer informatie uit Washington, die er overigens nog altijd niet is.

De laatste dagen is de speelruimte van Merkel in de NSA-affaire almaar kleiner geworden. De spelregels werden bepaald door Edgar Snowden zelf, die vanuit de transithal van de Moskouse luchthaven Sjeremetjevo het verloop van de gebeurtenissen regisseerde. Steunend op informatie van Snowden pakte Der Spiegel uit met het nieuws dat de Duitse inlichtingendiensten ook opereren met het Amerikaanse programma XKeyscore. Met behulp van dat systeem kunnen digitale gebruikersactiviteiten in real time worden gevolgd en ‘anomalieën’ in het internetverkeer worden gedetecteerd. Toen Der Spiegel voor meer informatie aanklopte bij de bevoegde diensten in Washington en Berlijn stuitte het magazine daar op een muur van stilte. De Duitse geheime diensten gaven in Bild am Sonntag wel toe dat ze XKeyscore in twee gevallen hadden ‘getest’.

Politiek nog brisanter zijn de topsecretdocumenten van de NSA waaruit Der Spiegel uitvoerig citeerde. De NSA drukt daarin zijn grote tevredenheid uit over de inspanningen van de Duitse geheime diensten om losser om te gaan met het briefgeheim: ‘De Duitse regering heeft haar interpretatie van de G-10-wet gewijzigd om voor de BND (Duitse buitenlandse inlichtingendienst, nvdr.) meer flexibiliteit bij het doorgeven van beschermde gegevens aan buitenlandse partners mogelijk te maken.’ De NSA benadrukte dat de Duitse inlichtingendiensten grote risico’s hebben genomen ‘om de Amerikaanse informatiebehoeften te bevredigen’.

Onze vrienden

Inmiddels rijdt de Duitse regering zich vast in tegenstrijdige verklaringen. Toen het gerucht de ronde deed dat de NSA ook instanties van de Europese Unie afluisterde, liet Merkel via haar woordvoerder kordaat verklaren dat spioneren ‘onder vrienden’ niet kan en dat de Koude Oorlog definitief voorbij is. Vlak daarna liet Merkel haar woordvoerder rondbazuinen dat de Amerikanen en hun geheime diensten ‘onze vrienden’ zijn. Die tegenstrijdige verklaringen zijn heel atypisch voor Merkel, en dat heeft ook het Duitse publiek door. De regering was totaal verrast door een enquête die aan het licht bracht dat 58 procent van de Duitse internetgebruikers hun vertrouwen in de Duitse staat en zijn bestuurders gedeeltelijk of helemaal verloren heeft. Zeven weken voor de Duitse parlementsverkiezingen kan dat nieuws Merkel niet onberoerd laten.

Piet de Moor