Bert Anciaux (Spirit), Vlaams minister van Cultuur, Sport, Jeugd, Brusselse Aangelegenheden en Ontwikkelingssamenwerking, laakt het defaitisme waarmee sommigen, ook in de eigen partij, spreken over Spirit.
Hij is gestopt met roken. Of het hem geen moeite kost? Volstrekt niet. ‘Wat ik niet nodig heb, kan ik ook niet missen’, verklaart hij met onverbiddelijke logica. Na enig aandringen blijkt dat hij nog maar net vijf dagen rookvrij is. Verder gaat het goed met Bert Anciaux. Met zijn partij Spirit een stuk minder. De jongste opiniepeiling in de krant La Libre Belgique – de eerste voor Spirit – was desastreus. Dan lijkt Geert Bourgeois met zijn Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), die andere afsplitsing van de voormalige VU, over gunstiger vooruitzichten te beschikken.
Toch is Anciaux er zeker van dat Spirit veel mensen kan aanspreken. Spirit, dat staat voor sociaal, progressief, internationaal, regionalistisch, integraal-democratisch en toekomstgericht. Het kost Anciaux drie, vier pogingen om alle adjectieven op een rij te krijgen. Samengevat gaat het vlotter: ‘Spirit verenigt het beste uit blauw, rood en groen in zich.’
Bij de volgende peiling van La Libre Belgique moet er vooruitgang worden geboekt, of de nervositeit in de eigen rangen kan wel eens gevaarlijke vormen aannemen. Met dat doel voor ogen komt er de volgende weken een campagne om Spirit meer naambekendheid te geven. Anciaux beseft dat hij zelf ook de boer moet opgaan. ‘Maar ik kan de kar niet alleen trekken.’
U krijgt nu in het Vlaams parlement forse tegenwind van uw vroegere politieke vrienden van VU&ID. Hoe voelt dat?
Bert Anciaux: De laatste jaren heb ik sterk geleden onder de schijnheiligheid in de partij. Dat er nu met open vizier wordt gevochten, biedt tenminste het voordeel van de duidelijkheid. Al is dat niet altijd even geloofwaardig. Jarenlang heb ik in de VU alle steun gekregen. De laatste keer dat ik kandidaat-partijvoorzitter was, werd ik met 95 procent van de stemmen verkozen. Was dat dan een collectieve dwaling? Ook de verwijten dat ik door VU&ID een linkse koers te laten varen, de overtuigde nationalisten heb afgestoten en zo heb bijgedragen tot het succes van het Vlaams Blok, begrijp ik niet. Ik wist in ieder geval heel goed waarmee ik bezig was. De anderen blijkbaar niet. En die geloven nu dat ze met hun simpele analyses wél een oplossing voor het probleem van het Blok gevonden hebben.
Is Spirit de oplossing?
Anciaux: Niet om het Blok te counteren, wel om de verzuring in de samenleving tegen te gaan. Althans voor een deel, want de verzuring is een complex fenomeen. Ze heeft te maken met ongelijke kansen, onveiligheidsgevoelens, angst om sociaal de rol te moeten lossen, culturele verschillen, enzovoorts. Daardoor sluiten mensen zich af. Het gemeenschapsgevoel verdwijnt. Die tendens probeert Spirit te keren met een boodschap over individuele ontplooiing die hand in hand gaat met sociale verantwoordelijkheid en solidariteit. Spirit wil een positief verhaal brengen. Culturele diversiteit in de samenleving wordt vaak beschouwd als een zwakte, wij willen daar een sterk punt van maken. Spirit heeft een aantal unique selling propositions zoals de aandacht voor de jeugd en voor cultuur. Andere partijen hebben een meer materialistische invalshoek. Spirit wordt een culturele partij. Dat is haar eigenheid.
Die eigenheid slaat niet aan. In de jongste peiling van ‘La Libre Belgique’ haalde Spirit 2,3 procent. Groeit de twijfel in de partij niet dat het niet zal lukken?
Anciaux: Die peiling vond plaats amper drie weken na de oprichting van Spirit. Als we toen al 5 of 6 procent hadden gehaald, zouden we zelfgenoegzaam zijn geworden. Nu beseft iedereen in Spirit dat het niet van een leien dakje zal lopen.
Een aantal van die twijfelaars zit bij Spirit op de eerste rij. Voor hen hoeft het niet meer als de partij tegen de zomer niet minstens 5 procent in de peilingen haalt.
Anciaux: Ik volg hun redenering niet. Toen ik in 1992 een eerste keer VU-voorzitter werd, waren de opiniepeilingen ook heel negatief. En toch heb ik vele mensen kunnen overtuigen om op een lijst te gaan staan, ook bijvoorbeeld Geert Bourgeois en Chris Vandenbroeke, die nu bij de N-VA het mooie weer maken. Iedereen met een beetje politiek verstand weet dat peilingen alleen interessant zijn om tendensen aan te geven. Als Spirit over anderhalve maand in een nieuwe peiling van 2,3 naar 1,8 procent zakt, is er een probleem. Maar de echte test komt bij de verkiezingen. Voor mij staat het vast dat Spirit, op voorwaarde dat iedereen zich voor honderd procent inzet, aan de volgende verkiezingen deelneemt. Er is veel goodwill tegenover Spirit. Het wordt tijd dat we die goodwill benutten.
Voor een nieuwe partij zoals Spirit is het een handicap als mensen op korte termijn resultaten willen zien.
Anciaux: Dat maakt me kregelig. Spirit is een kwetsbare groep. Het is het goed recht van sommige mensen in de partij om bezorgd te zijn. Maar ze moeten die bezorgdheid intern uiten. Alles naar buiten brengen, werkt destructief.
Vincent Van Quickenborne zegt dat Spirit niet goed scoort omdat de partij te wollig en te braaf is.
Anciaux: Op dat punt heeft hij geen ongelijk. Spirit is niet scherp genoeg. Na het startcongres in november hebben we een tweetal maanden geprobeerd de intelligentste partij van Vlaanderen te worden. Beeld je dat even in, met boegbeelden zoals ik… (lacht). Maar als alle argumenten ontelbare keren worden gewikt en gewogen, leidt dat weliswaar tot goede en genuanceerde, maar niet erg mediagenieke standpunten.
Een ander punt van kritiek is dat voorzitster Annemie Van de Casteele te weinig zichtbaar is. De N-VA heeft met Geert Bourgeois wel een sterk boegbeeld.
Anciaux: Annemie is een echte ploegspeelster. De eerste maanden moest ze hard werken aan de interne organisatie van de partij. Er is een huis gekocht waar Spirit binnenkort een eigen secretariaat zal openen. Het komt er nu op aan dat Annemie zich meer als een echte leider gaat gedragen. Annemie is geen tafelspringer. Dat zullen we haar dus moeten leren. Ik geloof trouwens, en dat is niet seksistisch bedoeld, dat het feit dat wij een vrouw hebben als voorzitter, ook een troef vormt voor het uitdragen van de boodschap van Spirit. Het is geen toeval dat Spirit de enige Vlaamse partij is met een vrouw aan het hoofd: wij zijn veel meer dan de anderen bezig met dingen als geluk en plezier, met het verzoeten van de samenleving.
Spirit staat open voor samenwerking met andere partijen. U spreekt al jaren over nieuwe politieke formaties op basis van nieuwe politieke breuklijnen. Maar in de recente manoeuvres lijkt de inhoud van ondergeschikt belang te zijn. En ook Spirit, of toch een deel ervan, wordt in die manoeuvres telkens weer genoemd.
Anciaux: Ik geloof niet dat een aantal van onze mandatarissen klaarstaat om bij de minste tegenslag eieren voor zijn geld te kiezen. Anders zit de hypocrisie daar waar ik ze niet verwacht. Wij staan inderdaad open voor samenwerking met andere politieke partijen, op voorwaarde dat de anderen óók bewegen. Tot op heden bougeert er niets. Dus hoeven wij ons niet te schamen dat politieke herverkaveling bij ons ook niet langer prioriteit nummer één is.
(fel) Je kunt niet als enige voortdurend jezelf ter discussie stellen. Wat bijvoorbeeld de VLD vandaag doet, gaat eerlijk gezegd mijn verstand te boven. Jarenlang heeft die partij de CVP verweten een grijze mengelmoes zonder enige authenticiteit te zijn. En nu probeert ze dat ook te worden. Het verhaal van Patrick Janssens (SP.A) bevalt me wel, maar zijn basis accepteert zijn ideeën over een progressieve koepel niet. Zolang dat probleem niet uit de voeten is, blijft Janssens ongeloofwaardig wanneer hij bijvoorbeeld tegen de groenen zegt: kom bij ons.
Een aantal mensen in Spirit is een samenwerking met de liberale volkspartij van Karel De Gucht niet ongenegen.
Anciaux: Dat moeten ze mij dan maar eens vertellen.
U heeft daar geen weet van?
Anciaux: (zwijgt, schudt het hoofd) Zoals u dat nu poneert, is dat voor mij totaal nieuw. Volgens mij is er op dit ogenblik niemand bij Spirit die de nieuwe volkspartij van De Gucht het nec plus ultra vindt. Dat hebben ze mij in ieder geval nog nooit gezegd. Ik zou het volstrekte waanzin vinden. Want wie kan in godsnaam vandaag vertellen wat die nieuwe volkspartij voorstelt? Ik twijfel zelfs of De Gucht het weet. Johan Van Hecke (NCD) in elk geval niet. Welke bezieling kan er van een nieuwe volkspartij uitgaan? Het is gewoon een zaak van de grootste te willen zijn. Dat staat haaks op het politieke verhaal waarmee ik ben opgegroeid.
Johan Van Hecke, destijds een van uw medestanders in het streven naar politieke vernieuwing, ziet dat duidelijk anders.
Anciaux: Ik begrijp hem niet meer. Ik heb in het verleden heel vaak met hem gepraat. Ik begreep zijn drijfveren. Zijn politieke analyse was gebaseerd op authenticiteit, op nieuwe breuklijnen. Vandaag heb ik redenen om daaraan te twijfelen. Zijn NCD lijkt me een simpele camouflage te zijn om de overstap naar een bestaande partij voor te bereiden. Ik vraag me eerlijk af welke meerwaarde de synthese van VLD en NCD zal opleveren. Ik zie die nu in ieder geval niet.
Als Spirit in de peilingen achteruit blijft boeren, mag het niet verbazen dat sommige politici aansluiting proberen te vinden bij een partij waar ze wel een toekomst hebben.
Anciaux: (maakt zich boos) Ik vraag niemand om mee te spelen in een verhaal van collectieve zelfmoord. Niemand moet de masochist uithangen. Maar wat is masochisme: vooraf zeggen dat het niet zal lukken en het toch proberen, of zeggen dat het verdomme wel zal lukken en dat we dan wel zullen zien? De boodschap van Spirit kan heel veel mensen aanspreken, door de echtheid, door ons internationale denken, door onze aandacht voor jongeren en voor cultuur. Ik vind het bijna misdadig om niet eerst te proberen Spirit te doen slagen. Als over negen maanden zou blijken dat we zelfs onze eigen vrouw niet meer kunnen overtuigen, dan zal ik van de anderen geen eeuwige trouw eisen. Maar ik doe niet mee in een spel waarin ieder voor zichzelf rijdt.
U erkent het risico van een versnippering. Het is haast een klassiek scenario: mensen als Van Quickenborne, Vankrunkelsven en Gatz worden bij de VLD gezet. Herman Lauwers en Jos Bex….
Anciaux: Bij Agalev.
En een laatste groep, waartoe u zelf behoort, wordt bij de SP.A geplaatst.
Anciaux: (schamper) Dat wordt verteld door mijn vrienden die opeens mijn vrienden niet meer zijn. Ik zou er bijna cynisch van worden: mensen die jarenlang achter mij aan hebben gehold, beweren van de ene op de andere dag dat ik bij de SP.A zit. Vooral op menselijk vlak heb ik het daar moeilijk mee.
Verklaar u nader.
Anciaux: Welja, mensen die me op allerlei manieren stalkten, zijn dat ineens beu en vertellen nu dat Anciaux aan de SP.A is verkocht. Is het niet duidelijk dat ik het over de VLD heb? Nogmaals: ik zit nergens, behalve bij Spirit en ik vind het daar fijn.
We hadden het ons allemaal veel gemakkelijker kunnen maken. Het feit dat er risico’s aan verbonden zijn, is ook het mooie van de zaak. Als wij vooraf weten hoeveel procent we halen, waarom zouden we er dan nog moeite voor doen? Ik besef dat het kan mislukken. Maar ons project is goed.
Wat vindt u van de pogingen van uw vriend Steve Stevaert om bruggen te slaan tussen de SP.A en de linkervleugel van Spirit?
Anciaux: Die charmeren me niet bepaald, omdat ik me er goed van bewust ben dat het inderdaad manoeuvres zijn. Zonder aan zelfoverschatting te doen, durf ik te beweren dat de marktwaarde van Spirit veel hoger is dan zijn intrinsieke koopwaarde. Ik kan op dit moment van de VLD, de SP.A en Agalev heel veel krijgen. Dat dit niet alleen te maken heeft met mijn geniale verstand en mijn mooie ogen, besef ik ook wel. Maar weet u, ik ben ermee opgehouden permanent achterdochtig te zijn. Het is voor Stevaert toch ook een manier om zijn bewering dat hij een samenwerking in de toekomst wel ziet zitten enige geloofwaardigheid te verlenen.
Hoe zwaar valt het u dat u de samenwerking met Herman Verheirstraeten, uw kabinetschef en jarenlange vriend en mentor, heeft moeten beëindigen?
Anciaux: Ik beschouw dat als een menselijk falen, dat echter niets te maken heeft met het enthousiasme dat ik in mijn vak wil stoppen. Dat behoort tot de persoonlijke sfeer.
Kon die breuk niet worden vermeden?
Anciaux: Jongens, als er één onderwerp is waarover jullie mij echt ambetant kunnen maken, is dat het wel. Waarom gaan vriendschappen kapot? Ik voel geen enkele behoefte iets negatiefs over Herman te vertellen. Ik wil alleen benadrukken dat ik niet over één nacht ijs ben gegaan.
Klopt het dat bepaalde uitspraken, onder meer in ‘Knack’, waarin Verheirstraeten als het brein van Bert Anciaux wordt beschreven, uw beslissing om de samenwerking stop te zetten hebben beïnvloed?
Anciaux: Dat heeft op geen enkele wijze meegespeeld. Ik zag daar geen graten in. Laten we zeggen (diepe zucht), dat het voor mij een kwestie van overleven was. Geloof me, bepaalde artikels in de pers hebben daar niets mee te maken. Waar het om gaat, is dat je elkaar de ruimte moet gunnen. Trouwens, het is niet omdat iemand een grote impact heeft, dat die ook een grote invloed uitoefent.
Vóór de stopzetting stond onze samenwerking al enkele maanden op een lager pitje. Herman voerde alleen nog heel specifieke opdrachten uit. Weet u, ik ben een controlefreak, ik heb graag een totaal zicht op mijn kabinet en administratie. Maar ik verwijt niemand dat het zo is gelopen. De relatie tussen een minister en zijn kabinetschef is gebaseerd op vertrouwen en dat vertrouwen was geschonden, zo simpel is dat.
De politiek verslijt mensen?
Anciaux: Daar heb ik eigenlijk niet zoveel last van. Mensen veranderen ook. Ik voel niet meer de behoefte om in korte broek over straat te lopen. Ik heb ook geen zin meer om steeds weer overal in mijn eentje de politieke herverkaveling te gaan prediken, hoewel ik nog altijd overtuigd ben van de noodzaak daarvan. Laat mij nu maar een culturele revolutie in Vlaanderen tot stand brengen. Laat mij maar de minister van de legale genotsmiddelen zijn: sport en cultuur, al die aangename, warme dingen in het leven. Dat ligt me.
Ik wil zo hard werken dat ik niet meer inzie waarom er na mij ooit nog een minister van Cultuur moet komen. (lacht) In alle eerlijkheid: mijn grootste frustratie is de smalende toon waarop heel wat mensen over mijn ministerschap spreken: ochgottekes, ons Anciauxke, die denkt ook minister te kunnen spelen. Dat raakt mij diep. Ik zal dan ook alles doen wat in mijn vermogen ligt, opdat die criticasters op het einde van de regeerperiode moeten toegeven dat ik in feite niet zo slecht was als minister. (stil) U kunt zich niet voorstellen hoe belangrijk dat voor mij is.
Han Renard, Patrick Martens
‘Wij zijn veel meer dan de anderen bezig met dingen als geluk en plezier, met het verzoeten van de samenleving.’
