De elektronische dansmuziek evolueert razendsnel. Amper een jaar na de doorbraak van techno bevestigt de hertekende kaart Londen als broedplaats voor een vloed nieuwe stijlvermengingen.
MUZIEK toont zich altijd op haar best als ze in volle ontwikkeling is. Bij de snelle opeenvolging in de moderne dansmuziek past het beeld van een voortrazende bizonkudde waaruit af en toe een herkenbaar exemplaar opduikt. De halve revoluties melden zich wekelijks en spelen zich af op wereldschaal. Voor de trouwe volgelingen betekent dat studeren. Voor de leek is het haast niet meer te volgen. Zoals het overgangstijden past, is ook de naamsverwarring compleet. Of wat moeten we ons voorstellen bij deeep phunky’n’jazzy, uptempo freaky swing jazz of xprmentl-trance-dub-food ?
Amper een jaar nadat techno definitief is doorgestoten naar het brede publiek en de grote concertpodia, heeft de wereld van de elektronica een fel hertekende landkaart. Het lag binnen de verwachtingen, maar de omvang en de veelzijdigheid blijven verbazen.
Nog altijd heeft de muzikale stroomversnelling de contouren van een pril begin. Nu een sampler voor de beginnende muzikant even aantrekkelijk en betaalbaar is als een gitaar, ligt er een oneindigheid aan mogelijkheden open. Na dertig jaar populaire muziek is er veel materiaal voorhanden dat met een sampler makkelijk kan worden gerecycleerd. ?Hij laat toe om naar believen elementen uit diverse tradities en culturen aan een bepaalde muziekstijl toe te voegen,? merkt Gert Keunen op in het pas verschenen boek ?Surfing on pop waves?. ?In het pre-digitale tijdperk veronderstelde stijlvermenging het vakkundig kunnen spelen van een andere stijl of een ander genre. Tegenwoordig is het niet meer dan een druk op enkele toetsen.?
Zoiets betekent niet alleen een winst van tijd en creativiteit. Het heeft ook verregaande gevolgen voor de traditionele songvorm van drie minuten en evenveel akkoorden. Vermits ze niet langer muzikanten nodig hebben om te musiceren, kunnen ze de traditionele structuren verlaten. De studio is een instrument geworden waarmee virtuele werelden of soundscapes worden gefabriceerd die de heersende normen verlaten.
Het grote bos van probeersels knettert en heeft met het samengaan van techno en hip hop de eerste grote winnaars aan de oppervlakte gebracht. Beide succesformules blijven niet langer netjes binnen de lijntjes en vrijen elkaar op. Prompt krijgen de dansmuziek en het clubgebeuren een fameuze opstoot. De toenadering heeft bovendien een redelijk historisch karakter. Het is een gemengd huwelijk van het zuiverste soort omdat het blanke house en zwarte hip hop muziekvormen verbindt. House had zich al wel met rapelementen getooid, maar we konden bezwaarlijk spreken van een echte versmelting.
INHAALBEWEGING.
Een verdere verfijning van dat proces heeft jungle en trip hop als belangrijkste referentiepunten opgeleverd. Eigenlijk zijn het niet meer dan vergankelijke en rekbare verzamelnamen voor een bepaald soort excursies in het dansuniversum. Alles gaat zo snel dat we alweer voor een te grote waaier van subgenres staan. De vlag dekt de lading niet meer. En ondertussen woekert er in de ondergrond al een volgende hoofdstroom. Jungle vertoefde trouwens drie tot vier jaar ondergronds vooraleer het in 1995 via de cd ?Timeless? van Goldie een ruimer publiek bereikte. De grote experimenteerdrift en het gevecht tussen puristen en vernieuwers had ondertussen dochtermaatschappijen opgeleverd als artcore, technojungle en drum’n’bass. In die complete verwarring is geschiedschrijving dan ook alleen maar mogelijk via de grote hoofdmerken.
Hoewel de hele westerse hemisfeer vandaag meespeelt in het dansgebeuren, werpt vooral Londen zich nadrukkelijk op als vibrerende muzikale hoofdstad. Het is de wieg van jungle en trip hop en een resem nieuwe platenlabels regelt er ook de belangrijkste zakelijke trafiek. Daarmee heeft de geschiedenis een inhaalbeweging gemaakt. Met hun feilloze seismograaf voor muzikale vernieuwing hebben de Britten als eersten massaal ingepikt op house en techno. In hun gebruikelijke ijver om de jongerencultuur tot een industrie uit te bouwen, werd het uitgaanscircuit gereanimeerd en vertimmerd.
Een belangrijk wapenfeit ontbrak echter. De grote namen die Groot-Brittannië de jongste jaren lanceerde Aphex Twin, Chemical Brothers, The Prodigy of Underworld haalden hun grondstoffen en inspiratie in Detroit en Chicago. Zelf had het land nog geen eigen geluid kunnen voortbrengen. Door snelle techno met geïmporteerde breakbeats versnelde ritmes uit hip hop te versieren, werd een opzwepende dansvariant gecreëerd. Omdat er ook elementen uit reggae en soul in werden vermengd, kreeg die mengvorm de benaming jungle.
Het heilige vuur werd aangestoken door de jonge etnische minderheden in de Londense voorsteden. Alles speelde zich af op slaapkamerniveau en gebeurde bijna rechtstreeks van producent aan verbruiker. Jonge computerwizzards knutselden vernuftige collages in elkaar die meteen werden opgepikt door honderden vers uit de grond gestampte radiopiraten. Die zenders bleven de klok rond in de ether en moesten om de haverklap verhuizen om de arm van de wet te ontlopen. Vaak kwamen artiesten live toasten op de in kleine oplagen uitgebrachte vinylplaten.
Jungle kreeg de nodige herrie mee. De Britse pers diepte smeuïge verhalen op over raciaal geweld en drugsdelicten. Bovendien miste het al dan niet gewild zijn doorbraak omdat het grote publiek de muziek als te monotoon en enerverend ervaarde. Bovendien was de stroom aan platen zo groot dat men er nog amper zijn weg in vond. Verzamelalbums werden een noodzakelijk hulpmiddel maar ook daar werd het zicht snel belemmerd.
PSEUDONIEMEN.
Aan mediabelangstelling is er voor een keer geen gebrek. In Londen en Manchester blaast het onafhankelijke Kiss FM volop warm, en zelfs Radio One ( BBC) programmeert het ene jungleprogramma na het andere. Ook de grote platenfirma’s staan te springen voor de grote recuperatieslag. Er ontstaat zelfs een zeer ongewone situatie waarbij muzikanten verstoppertje spelen om toch maar uit het zicht te blijven.
Van zodra het jungle-remixen van bestaande nummers regent, trachten de pioniers in versneld tempo het genre terug op te eisen en te veredelen. Die beweging wordt al vrij vroeg ingezet en zal de tijd overleven onder benamingen als artcore en intelligent drum’n’bass. Men keert niet terug naar de pure beginfase maar tracht het geluid met de inbreng van strijkers en op jazz geïnspireerde ritmes gesofisticeerder te maken. Er wordt tot in de kleinste details gewerkt op alle sonische elementen. Die worden op een computerscherm gevisualiseerd en gemanipuleerd. Het opbouwen van enkele maten percussie kan al gauw negen tot tien uur in beslag nemen. Wat meteen ook verklaart waarom techneuten als Aphex Twin of Orbital er niet in slagen om deftige junglenummers voort te brengen.
Het is aan die nijvere kant van het junglespectrum dat de eerste volwaardige albums worden afgeleverd en het genre gezichten krijgt. Het experimentele ?Parallel universe? (1994) van 4 Hero geldt als de eerste niet-compilatie. Het duo stond mee bij de junglewieg en toonde zich bijzonder spitsvondig. Zo waren de heren Clair en McFarlane de eersten om timestretching als belangrijk hulpmiddel te lanceren. Met dat studio-effect kwam er een einde aan de belachelijke kinderstemmetjes uit de beginperiode van jungle. Voortaan was het perfect mogelijk om stemmen op normale snelheid te koppelen aan breakbeats op dubbele snelheid.
Het duo 4 Hero is één van de zeldzame iconen die volledig met het genre opgroeide. Zo heeft A Guy Called Herald die vorig jaar het felgeprezen ?Black secret technology? uitbracht een house-verleden dat hem hoog in de Britse hitlijsten bracht. Goldie was aanvankelijk in de ban van hip hop, en grote belofte Alex Reece gaf techno op om zich helemaal aan jungle te wijden. Hij sprong op de kar van the next big thing en werd het zelf. Van zijn debuut, dat volgende maand verschijnt bij major Island, wordt verwacht dat het jungle naar een immense populariteit zal brengen.
Zulke bewegingen tussen verschillende stijlen zijn vandaag schering en inslag. Vaak zijn artiesten in meerdere domeinen tegelijk actief en hanteren ze pseudoniemen voor elke aparte bezigheid. ?Tek 9 is mijn liefde voor hip hop. Met 4 Hero zoeken we nieuwe wegen binnen het gegeven drum & bass en als Tom & Jerry werken we meer dansvloergericht,? zegt Dego McFarlane in het tijdschrift Gonzo Circus. ?Wij maken de muziek die we zelf willen maken. Maar om het publiek niet telkens op een ander spoor te zetten, is het misschien toch beter de stijlen al bij voorbaat een verschillend en passend naamkaartje te geven. Want sommige mensen raken het noorden kwijt als je voortdurend van stijl verandert en haken bijgevolg af.? Daar blijft het echter niet bij. Sommige artiesten hanteren ook nog eens verschillende namen om binnen eenzelfde stijl verschillende dingen te doen.
FUNKY.
Voor gespecialiseerde jungle-labels als Metalheadz, Reinforced, Looking Good/Good Looking of Moving Shadow heeft de drukke snelweg die door de dansmuziek loopt ongetwijfeld gevoelige repercussies. Nu voortrekkers als 4 Hero ( Talkin’ Loud), Photek ( Virgin), Alex Reece (Island) en LTJ Bukem ( Phonogram) de overstap gemaakt hebben naar grote platenfirma’s, wordt het aanzienlijk moeilijker om die specialisatie aan te houden. Het jonge talent dat komt aanwaaien, gebruikt de verschillende stijlvormen door elkaar en laat het aanvankelijke blazoen vervagen.
Die verbreding laat zich in de ganse danswereld voelen. Labels muteren in de richting die de muziek uitgaat en brengen vaak meerdere stijlvormen samen onder één dak. Sinds vorig jaar verruimt het toonaangevende Belgische label R&S zijn interesse van techno in de richting van jungle. Het zesde deel van de verzamelreeks ?In order to dance? is volledig aan drum’n’bass gewijd en biedt een handige introductie tot de scene.
Om de snelle ontwikkelingen in de clubwereld te blijven volgen, startte het Britse Dorado het sublabel Filter, waar zeer uiteenlopend materiaal in alle rust kan opgroeien. ?Het idee achter Filter is om platen uit te brengen die werken op de dansvloer,? zegt labelbaas Ross Allen in het Britse muziekmagazine Muzik. ?De enige norm is dat het funky moet zijn. Zolang de muziek goed klinkt, is er plaats voor bij ons. Hip hop, disco, techno of wat dan ook.? Zo werden in het eerste levensjaar de jazzy drum’n’bass van Kid Loops en de hip hop soul van The Fire This Time netjes naast elkaar uitgebracht.
In het even belangrijke verzamelvak trip hop vinden gelijkaardige fenomenen plaats. Door het succes van artiesten als Tricky en Portishead is het op korte tijd een hitparadefenomeen en interessante handelswaar geworden. De Britse uitloper van hip hop brak veel sneller uit zijn cocon dan jungle en kreeg bijna onmiddellijk internationale navolging.
Een slome ritmische beat is de ondergrond voor gevarieerde uitstappen in richtingen als dub, latin, soul, funk en techno. Vermits jungle dezelfde weg uitgaat, wordt het verschil tussen beide stijlen almaar kleiner. Het enige wezenlijke verschil is vaak het ritme. Hoewel ze naast elkaar worden opgevoerd, gaan ze stilaan in elkaar over en liggen er alweer tal van nieuwe opportuniteiten in het verschiet om de dansmuziek opwindend te houden.
Wat trip hop echter voor heeft op jungle is de energie van haar zakelijk personeel. De talloze labels die de verschillende subvormen herbergen, doen moeite om zich sterk te profileren en de buitenwereld op te zoeken. Jonge ondernemers die hun bagage en zakelijk instinct hebben gehaald uit de clubcultuur, maken internationale fenomenen van hun kleine labels. Vooral MoWax etaleert een bedrijvigheid die zelfs voor het hyperkinetische label op drie jaar tijd werden meer dan 50 albums uitgebracht ongewoon is.
Sinds hij een overeenkomst tekende met het grote A&M, zit labelbaas James Lavelle permanent in het vliegtuig om zijn geloof te verkondigen. Met een golf aan nieuwe artiesten en sublabels wil hij binnen de kortste keren doorstoten naar het deel van de markt dat Björk en Massive Attack koopt. Met ?Keyboard repair? van Money Mark is hem dat al gedeeltelijk gelukt.
ECLECTISCH.
Het levensverhaal van Lavelle hij is pas 21 is exemplarisch voor het gros van zijn collega’s. Via hip hop en techno belandde hij bij acid jazz. Tijdens de weekends werkte hij in een gespecialiseerde platenwinkel op Portobello Road. Lavelle leende duizend pond van zijn baas om de eerste single op MoWax uit te brengen en had binnen de kortste keren een catalogus om u tegen te zeggen.
Ook andere tenoren schoven in een mum van tijd op van de anonimiteit naar de vuurlinie. Nu Ninja Tune en Wall Of Sound zowel financieel als organisatorisch het professionele stadium hebben bereikt, krijgen ze aanhoudend huwelijksaanzoeken. Zelfs de rabiate Mark Jones van Wall Of Sound is voor de sirenenroep van de grote labels gezwicht. In Groot-Brittannië gaat hij voortaan in zee met Epic en in het buitenland wordt gevochten voor zijn handelswaar. Zo zijn er in ons land liefst drie firma’s die het label willen verdelen.
Hoewel de catalogus nog redelijk beperkt is, zijn de eerste releases van Wall Of Sound stuk voor stuk markante muziekstukken. Jones laat zich geen kleppen op de oren zetten en volgt zijn eigen smaak. ?Iedereen beschouwt Wall Of Sound als een trip hop label. Maar daar ben ik het absoluut niet mee eens,? zegt Jones in het Belgische muziekmagazine Plastiks. ?Je kan ons toch niet vergelijken met een label als MoWax. Ik vind dat we veel breder zijn, dat je onze muziek niet onder één noemer kan vatten. Wij zijn geen puristen.? Aanvankelijk beperkte hij zich tot singles die op verzamelaars als ?Back to mono? en ?Give ‘em enough dope? werden samengebracht. Die compilaties liepen echter zo goed dat er geld vrijkwam voor volwaardige albums.
Het pas verschenen ?Executive suite? van The Wiseguys is de voorbode van een stortvloed aan langspeelmateriaal van de coryfeeën van het label. En om te bewijzen dat alles kan en mag, speelt Jones op de compilatie ?Wall of pussy? met zijn stal een match tegen Pussyfoot, het label van Howie B..
Hoezeer zijn eclectische opstelling en zijn oog voor kwaliteit in de nieuwe configuratie met Epic aan kracht zal moeten inboeten, laat zich alsnog raden. Dat hij op alle vlakken navolging krijgt, staat echter buiten kijf. Zo hebben ondertussen andere voorbeelden als Clear of Cup Of Tea bewezen hoe snel men vanuit het niets kan doorstoten. Via hetzelfde parcours evolueren ze van singles over compilaties naar volwaardige albums. Dan volgt het moeilijke moment waarop het zwaar wordt om het idealisme te blijven financieren. De geschiedenis leert dat zo’n proces doorgaat tot de verzadiging erop volgt en alleen de sterksten overleven. De muziek zelf trekt zich van dat Darwiniaans gedoe maar weinig aan. Haar gezondheidstoestand is zonder meer blakend !
Jan Delvaux
Bijna alle zomerfestivals hebben een dansluik. Heel wat grote namen uit de danswereld zijn van 20/7 tot 29/7 in Gent voor de Ten Days Of Techno. Hebben bevestigd : James Lavelle (MoWax), LTJ Bukem, 4 Hero, Propellerheads (Wall Of Sound), Dave Clarke, Mark Bell (LFO) en Derrik May. Info : 03/248.72.15.
Kid Loops : uit de broeikas van sublabel Filter.
Propellerheads : coryfee van Wall of Sound.
Money Mark : de hitparade in.
