De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Muys, in afwachting van meer gegevens over de moord op André Cools, komen we terug op de zaak-Dutroux.
PAUL MUYS : Wat valt er nog toe te voegen aan de bladzijden en bladzijdenpiëteit, aan de hommages en minuten stilte, aan de condoleances in televisieprogramma’s ? Het is me net iets te veel show geworden. Ik wil geen steen werpen naar Paul Marchal, verre van, maar ik krijg toch een ongemakkelijk gevoel van die persconferenties op de stoep van zijn huis, van zijn afscheid aan de pers waarna de journalist zich bijna wenend tot de kijker wendt zoals ik afgelopen week tot mijn verbazing op de openbare omroep zag, van het eindeloos fotograferen en filmen van de rouwbetuigingen, van het rechtstreeks uitzenden op radio en tv van de twee begrafenisdiensten, van de extra edities van de kranten… er stond geen rem meer op. Het leek alsof de mensen er niet genoeg van konden krijgen en het voyeurisme gretig werd gevoed.
Witte voorpagina’s in de kranten, elke dag tien bladzijden binnenin… Mocht er een atoombom op het centrum van Antwerpen vallen, de pers zou niet meer uitgebreid verslag kunnen uitbrengen dan nu. Hoe erg het drama van de vermoorde meisjes ook is, men moet toch wat oog blijven hebben voor de verhoudingen. Het journaal ging dagenlang alleen maar over Dutroux. Het andere nieuws kreeg je in het beste geval in telegramstijl. Ik denk dat veel mensen niet eens hebben gemerkt dat de Amerikanen Irak hebben aangevallen. Mijn nieuwsgierigheid voor wat omgaat in de rest van de wereld is niet minder omdat we nu toevallig in eigen land met een schokkende moord zitten.
De publieke opinie lijkt, ook door die media-covering, dieper geraakt dan ooit. De overheid kan dat niet negeren.
MUYS : Dat is de positieve kant ervan. Als er nu geen fundamentele wijzigingen in het gerecht plaatsvinden, zullen ze nooit plaatsvinden. Het feit dat de zaak-Cools weer in gang schiet, en dat arrestaties worden verricht na de overval in Villers-la-Ville, zijn aanwijzingen dat ze bij het gerecht de les begrepen hebben. Bij de opening van het gerechtelijke jaar heeft de procureur bij het Hof van Cassatie Jacques Velu gezegd dat het onderzoek naar wat is fout gelopen, door het gerecht zelf moet gevoerd worden, maar de regering lijkt het daarmee niet eens. Het debat over wie het gerecht controleert, is in elk geval opnieuw open. Dat zou niet gebeurd zijn zonder de affaire-Dutroux en de enorme weerklank die ze heeft gekregen.
Velu gaat met pensioen en is een man van het verleden. Voor hem is het ondenkbaar dat het gerecht door een instantie van buitenuit zou gecontroleerd worden. Maar de tijden veranderen en de zaak-Dutroux zorgt voor een schok. De onafhankelijkheid van het gerecht is nodig als bescherming tegen politieke druk, maar die onafhankelijkheid mag niet absoluut zijn. De rechterlijke macht moet ter verantwoording kunnen geroepen worden. En ze moet een ernstig antwoord geven als haar vanuit het parlement vragen worden gesteld. De manier waarop procureur-generaal Georges Demanet het onderzoek naar het onderzoek van de Bende van Nijvel heeft gedwarsboomd, kan niet.
Op dit moment lijkt de regering werk te willen maken van een hervorming van justitie, maar zal dat over vijf maanden nog zo zijn ?
MUYS : De druk is zo groot dat er wel iets moet gebeuren. De minister van Justitie heeft plotseling vleugels gekregen. Zeker in vergelijking met zijn voorganger, van wie het immobilisme pas nu echt opvalt. Melchior Wathelet maakte een vrij degelijke indruk, onder meer met zijn charme-offensief in Vlaanderen waaruit bleek dat hij meer dan behoorlijk Nederlands praatte, zeker niet slechter dan de huidige premier. Er werd voor gepleit om deze goedogende en beschaafde man krediet te geven om zijn beleid uit te werken. Dat geduld is opgebracht, maar er blijkt niet veel gebeurd te zijn. In zoverre dat we nu de risee zijn van heel Europa met de manier waarop ons gerecht georganiseerd is.
Vreest u niet dat de huidige commotie na een tijdje zal uitdoven zonder dat er iets wezenlijks verandert ?
MUYS : Het is de taak van media en politici om erop toe te zien dat dat niet gebeurt. Al komt het mij voor dat er nu ineens nogal snel allerlei mensen gearresteerd worden, ook in de zaak-Cools. Als die arrestaties terecht blijken, is dat een gunstige ontwikkeling, maar zelfs in dat geval blijf je zitten met een wrange bijgedachte : waarom kan het nu ineens wel, terwijl zeker in de zaak-Cools dezelfde verdachten in het verleden zijn vrijgelaten en het onderzoek jarenlang strop zat. Ik koester een gezond wantrouwen. Hoe zwaar wegen de beschuldigingen, wat kan men bewijzen ? Gerecht en politie voelen zozeer de hete adem van de media en de publieke opinie in hun nek, dat het de sereniteit van het onderzoek misschien niet bevordert.
Verwacht u nog resultaat van de beschuldigingen van Marie-France Botte over hooggeplaatste personen die tot de klanten van het pedofilienetwerk zouden behoren en Dutroux de hand boven het hoofd hielden ?
MUYS : Nog zoiets. Marie-France Botte mag alle respect krijgen dat ze verdient, maar ik vond dat ze zich met haar uitspraken nogal vergaloppeerde. Het leken mij beschuldigingen in het wilde weg. Ik hoop dat ze ze hard kan maken maar ze lijkt wat terug te krabbelen. Nu, hoe dan ook is met de zaak-Dutroux de grens zo zeer overschreden dat de inertie van de overheid niet kan blijven duren. De overheid kan zich niet nog een moord op een vooraanstaand politicus, of een nieuwe bende van Nijvel permitteren. Meer en meer komen ook allerlei verbanden boven drijven. De ontvoeringen en de moorden op kinderen brengen een reusachtige autozwendel aan de oppervlakte met vertakkingen tot bij de zoon van één van ’s lands hoogste magistraten. En wie weet met een uitloper naar de moord op Cools.
Loopt er ondertussen in het gerecht en bij de politiediensten niet zo veel verkeerd, ook structureel, dat het niet meer om te keren is ? Staat De Clerck, zeker ook vanwege budgettaire beperkingen, niet voor een onmogelijke opdracht ?
MUYS : De huidige malaise gaat zijn gezag te boven. Ook zijn middelen. Die worden wel opgevoerd maar dat kan in het licht van de Maastricht-normen nooit voldoende zijn. Als we het hebben over de structuur, denk ik dat je naast de gemeentelijke politie, één overkoepelende instantie zou moeten hebben die verantwoordelijk is voor alles in de gerechtelijke sfeer. Dat politionele en gerechtelijke diensten mekaar voor de voeten lopen en het licht in de ogen niet gunnen, heeft de publieke opinie diep geschokt. De gebrekkige communicatie tussen Luik en Charleroi is daar een voorbeeld van. De blunders die daar gemaakt werden, zijn werkelijk onvergeeflijk. Vergeet niet dat de vier slachtoffers nog altijd niet zouden gevonden zijn en dat Dutroux nog vrij zou rondlopen, indien een wakkere knaap niet een halve nummerplaat van een witte bestelwagen had genoteerd. Daarom is de eis naar de overheid toe duidelijk genoeg : doe er iets aan en mest de stal uit. Vereenvoudig om te beginnen de structuur. Zevenentwintig gerechtelijke arrondissementen in een klein land als België is wat al te veel.
Bende van Nijvel, drugshandel, hormonenmaffia, vrouwenhandel, kinderporno, fiscale fraude, overvallen op geldtransporten, de moord op Cools en Van Noppen… heeft de staat nog greep op de misdaad ?
MUYS : De jongste tijd wordt pijnlijk duidelijk dat de georganiseerde misdaad zich in België comfortabel genesteld heeft en in allerlei domeinen infiltreert. Als de nationale magistraat André Van Doren dat al zelf zegt, is het ver gekomen. Wie zijn ogen niet sluit, ziet het ook in de straat. Je kan in Antwerpen niet meer over de De Keyserlei lopen of je botst op Georgiërs in peperdure Mercedessen, en je valt over Libanezen en Grieken die de horeca in handen hebben. Ik zeg niet dat die allemaal bereid zijn om met de mitrailleur hun concurrenten op te ruimen, maar zelfs dat soort dingen gebeurt al. In steden als Brussel, Luik en Charleroi zal het zeker niet minder zijn.
Neem de overval op dat geldtransport. Er worden vrachtwagens gestolen, stootblokken op gemonteerd, en daarmee verschijnt men blijkbaar ongehinderd in het straatbeeld. Die wagen is toch niet uit de lucht gevallen op de plaats van de overval, tal van mensen moeten die vooraf gezien hebben en bovendien was de rijkswacht gealarmeerd en extra waakzaam… Ik vrees dat de overheid inderdaad geen antwoord heeft op de zware criminaliteit.
Ik heb de indruk dat dit alles in een met ons vergelijkbaar land als Nederland ernstiger wordt aangepakt. De misdaad bestaat daar uiteraard ook, en op gebied van pornohandel zullen ze zeker niet onder doen. Maar de verwevenheid tussen de misdaad en het politieke of gerechtelijke milieu is er volgens mij onmogelijk. Net als de vervaging van de normen in het gerecht. Mocht je in Nederland een schandaal hebben gehad als de Bende van Nijvel of de moorden op Cools en Van Noppen, dan was dat allang tot op het bot uitgespit en waren de verantwoordelijkheden vastgesteld. Bij ons blijft dat maar aanmodderen, vaak zonder een spoor van een oplossing. Ik weet niet of de oplossingsgraad van misdaden in Nederland hoger is dan bij ons, maar ik weet wel dat ze alerter zijn in de preventieve en controlerende sfeer.
Misschien kunnen Nederlanders zuiverder en rechtlijniger redeneren dan wij ?
MUYS : Dat weet ik niet, maar ze zijn wel betere coördinatoren en organisatoren. Dat zit in de volksaard. Bij de Belgen zit belangenvermenging en een lichte corruptie diep ingebakken. Plus een afkeer van alles wat autoriteit is. In die optiek oogst men wat men zelf gezaaid heeft. Er klinkt alom ongenoegen over degenen die ons besturen, terwijl iedereen alles doet om die bestuurders te boycotten of te misprijzen, en dat ook in het stemhokje laat blijken. De bestuurders zijn, vrees ik, een afspiegeling van het volk dat zij besturen. Waarbij ik er blijf van uitgaan dat een meerderheid van onze politici wél bekwaam en toegewijd is, al wenst de publieke opinie het zo niet te zien.
Louis Tobback zegt dat de banalisering van allerlei ?smeerlapperijen? het misbruik van kinderen een stapje dichterbij brengt. Naar analogie met de stepping-stone theorie over drugsgebruik.
MUYS : We moeten opletten voor de nieuwe preutsheid en moraalridderij die plotseling de kop opsteekt. Ook Alexandra Colen slaat weer toe. De affiches van Benetton zijn altijd controversieel, maar ik denk niet dat het zien van een foto van twee parende paarden iemand ertoe brengt om vrouwen of kinderen tot objecten te herleiden. Doe je dat als je in de academie een naaktmodel schildert ? Kom nu. Er zijn eerbare fotografen met groot talent die artistiek hoogstaande naaktfoto’s maken. Moeten we dat verbieden ? De affiches van Mexx suggereren meer dan ze tonen.
Er wordt ook al gefulmineerd tegen een boek van één van onze grootste schrijvers : Lolita van Vladimir Nabokov. Straks gaat er nog iemand de doeken van Rubens overspuiten. Op de duur ben je verdacht als je op straat een blik werpt op een kind dat passeert. Zo een klimaat is men aan het creëren en dat moeten we absoluut vermijden. Het inderhaast afvoeren van allerlei films en televisieprogramma’s omdat ze ongepast zouden zijn in de sfeer van rouw, noem ik à la carte gedienstigheid waarin ik weinig vertrouwen heb. Ook al kan ik zelf de meeste van die afgevoerde films of programma’s niet appreciëren.
Moet porno toegelaten blijven ?
MUYS : Kinderporno in geen geval, omdat één van de betrokken partijen weerloos is en op de meest brutale manier wordt misbruikt. Voor zo een perversiteit zijn geen woorden, die moet je bestrijden met alle middelen die er bestaan. Dat geldt ook voor daden van pedofilie, die op zichzelf niet gepaard hoeft te gaan met geweld, maar waarin altijd een zwakke partij betrokken is die niet weet hoe ze zich kan verdedigen.
Gewone pornografie kan wat mij betreft, op voorwaarde dat niemand gedwongen wordt om erin op te treden of er naar te kijken. Er is blijkbaar een ruime behoefte aan. En ik weet niet wat de gevolgen zouden zijn, mocht je die uitlaatklep afsluiten. Tot wat voor excessen en spanningen zal dat leiden ? Bovendien, begin maar eens om zo iets in de praktijk uit te voeren. Dat is een eindeloos werkterrein waarop ik me niet graag zou begeven. Die strijd is niet te winnen. Zeker niet gezien de snelle technische reproduceerbaarheid van beelden en foto’s. Ik sta verbaasd als ik lees hoe de politie zich bij het doorzoeken van de huizen van Dutroux kniehoog een weg moest banen tussen de banden kinderporno. Die is dus blijkbaar massaal beschikbaar. Maar meer dan met een morele ontsporing hebben we hier te maken met een uitwas van de consumptiemaatschappij in haar geheel, die alles te gelde maakt.
Koen Meulenaere
