De restauratie van het Fort Napoleon in Oostende is niet onomstreden.
Wat bezetters, krijgsgevangenen, fuivers, vandalen, kinderen en muurklimmers tijdens de voorbije 187 jaar niet konden, heeft de Stichting Vlaams Erfgoed wel voor mekaar gekregen. Zij sloeg twee bressen in de bijna drie meter dikke buitenmuur van het Fort Napoleon, ten oosten van de havengeul in Oostende. Zo is ‘de enige resterende Franse realisatie van de geplande kringstelling van vier forten rond de stad’ in zijn essentie geschonden. Reden: om de geplande bistro in de toren uit te breiden met een veranda, dwars door de buitenmuur van dit fort uit 1813. Om de clientèle uitzicht op zee te bieden, wou de Stichting Vlaams Erfgoed aanvankelijk ook nog de strandduinen openbreken, waarachter het fort verzonken ligt. Nu heet het evenwel dat die ingreep zou worden beperkt tot ‘een heraanleg van de duinen en de verzanding van de voetbalvelden errond’. En van het oplopend talud (glacis) tegen de buitenmuur.
In de tentoonstellingscatalogus van Vestingbouw langs de Noordzee staat dat het Brugse architectenbureau Govaert & Vanhoutte bij de restauratie van het Fort Napoleon (goed voor 80 miljoen frank) ‘respect voor het historische en integratie van hedendaagse architecturale elementen combineert’. Een academische discussie, ware het niet dat nu zichtbaar wordt wat de Stichting Vlaams Erfgoed onder meer in haar vraag om Vlaamse overheidssubsidies (5 miljoen frank) bedoelt als zij schrijft dat ‘uit praktische overwegingen het café wordt uitgebreid met een travee, zodat er voldoende ruimte gecreëerd kan worden voor de bar, de keuken, de bergruimte voor het café, de bergruimte voor de vergaderzaal en een bijkomende sanitaire cel’.
Die travee is zonder meer een reuzenveranda en daarvoor moesten de historische toren, de buitenmuren en de verdedigingsgracht stuk.
COMMISSIE BUITEN GEHOUDEN
De Stichting Vlaams Erfgoed, voor wie het Fort Napoleon het eerste monument in erfpacht én het eerste renovatieproject is, heeft wel een bouwvergunning gekregen en ze raadpleegde zelfs ‘een wetenschappelijke adviesgroep’. Daarin zetelden vertegenwoordigers van de Stichting Vlaams Erfgoed, de Simon Stevinstichting, de stad Oostende, de provincie, de West-Vlaamse Intercommunale voor Technisch Advies en Bijstand voor Ruimtelijke Ordening (WITAB) en de Vlaamse administratie Monumenten en Landschappen. De Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (KCML) daarentegen werd buiten het project gehouden. Nadat op 7 mei 1998 de ontwerpers hun restauratieplannen hadden toegelicht in de Koninklijke Commissie, heeft deze laatste geen antwoord meer gekregen op haar vragen en is zij voorts niet meer betrokken geweest bij de restauratie van het Fort Napoleon.
Op 7 oktober 1999 concludeerde de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen dat zoiets betreurenswaardig is, ‘zeker wanneer men van de beheerder, met name de Stichting Vlaams Erfgoed, een modelaanpak op het vlak van overleg zou mogen verwachten’. De Koninklijke Commissie wees er voorts op dat deze renovatie moet worden gezien in de ruimere context van het Structuurplan Oostoever Oostende, dat deze overigens verloederde havenbuurt opnieuw wil inrichten. En ze voegt eraan toe dat zowel deze buurt als het Fort Napoleon – ondanks de inmiddels aangerichte en onherstelbare schade – nog steeds een wettelijke bescherming genieten. Het fort en de omgeving zijn bij koninklijk besluit (6 juli 1976) respectievelijk als monument en als landschap beschermd. Dit betekent dat gebouwen en beplantingen niet zomaar kunnen worden gesloopt of gewijzigd.
En zelfs indien dit zou zijn toegestaan, dan is er nog altijd het (vooralsnog niet herziene) Gewestplan Oostende-Middenkust van 26 januari 1977. Daarop staan het Fort Napoleon en de duinen errond aangegeven als natuurgebied. Daarin zijn slechts werken ten behoeve van natuurbehoud toegelaten, enkele uitzonderingen voor openbaar nut niet te na gesproken. En lang niet alle uitgevoerde en geplande werken zijn van openbaar nut. Bovendien wordt het deze dagen uitkijken naar de nieuwe bouwvergunning voor de heraanleg van het glacis en de duinen rond het gerenoveerde fort, dat op vrijdag 7 april wordt ingehuldigd.
Wegens de Gewestplanbescherming is het Duinendecreet niet van toepassing in de onmiddellijke omgeving van het fort. Maar in haar vergadering van 25 november 1999 adviseerde de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen aan Vlaams minister Johan Sauwens (VU), bevoegd voor monumentenzorg, dat ‘het landschap rond het Fort verder dient te worden beschermd wegens zijn natuurwetenschappelijke, historische, esthetische en sociaal-culturele waarde’.
Precies omdat de ruimtelijke ordening in deze buurt, aan de overzijde van de eigenlijke haven van Oostende, chaotisch is, stelt de KCML een nieuwe beschermingszone met bijhorend beheersplan voor, met het oog op behoud en herstel van natuur en gebouwen. Een beschermingszone die ook in harmonie is met de alweer heterocliete plannen om in de omgeving van het Fort Napoleon ook nog een Frimoutcentrum op te richten – genoemd naar ’s lands eerste astronaut -, een bivakhuis voor jongeren, een renovatieproject voor het Militair Hospitaal, enzovoort. Als de bevoegde overheden deze omgeving niet als één urbanistisch geheel herinrichten, wordt dit de zoveelste gemiste kans om in de nog resterende duinen een coherent project te realiseren.
Frank De Moor
