Als kind was hij straatarm, en nu hij president is, wil hij ‘ieder ogenblik van zijn leven’ wijden aan de lotsverbetering van de meer dan vijftig procent armen in zijn land. Een gesprek met Alejandro Toledo, de eerste indiaanse president van Peru.
Alejandro Toledo Manrique, de nieuwe president van Peru, wordt beschouwd als de belichaming van de Peruaanse versie van de American Dream. Hij groeide op in een arm indiaans gezin uit Ferrer, een gehucht in het Andijnse hooggebergte waar iedere vorm van modern comfort ontbrak. Nadat hij als beursstudent middelbaar onderwijs had gevolgd, moest hij als schoenpoetser aan het werk om het gezinsbudget rond te krijgen. Dankzij de steun van een koppel coöperanten uit de VS kon Alejandro Toledo later economische wetenschappen gaan studeren aan de universiteit van Stanford. Daar, in de Verenigde Staten, ontmoette hij zijn toekomstige echtgenote, Eliane Karp. Deze filologe en economiste van Pools-joodse afkomst, bracht haar jeugdjaren door in Vorst en bezit de Belgische nationaliteit. Beiden doceerden in Harvard en werkten voor belangrijke internationale instellingen zoals de Wereldbank.
De dag na de eedaflegging op de nationale feestdag van Peru (28 juli), zat de nieuwe president een merkwaardige plechtigheid voor in Machu Picchu, de befaamde Inca-stad. Ze ging gepaard met oeroude andijnse rituelen, gewijd aan de Apus (de berggoden, tevens goden van het water) en Pachamama (moeder-aarde), de twee elementen die al in de tijd van de Inca’s welvaart en overleving moesten verzekeren. Toledo zal de steun van de berggoden kunnen gebruiken, want door het wanbeleid van zijn corrupte voorganger Alberto Fujimori is Peru in een diepe economische crisis belandt.
Alejandro Toledo: Het land verkeert op dit ogenblik in volle recessie. Veel bedrijven zijn failliet gegaan. De werkloosheid is erg hoog en de lonen zijn bijgevolg zeer laag. De bevolking is getraumatiseerd door de corruptie van de voorbije regering en eist terecht een substantiële verbetering van de sociale situatie. We hebben een plan uitgewerkt om de economie weer aan te zwengelen. Zowel de werkgelegenheid als de productiviteit moet stijgen. Maar dat zal pas over een goed jaar resultaten opleveren, en zolang kunnen de 4,5 miljoen armen van Peru niet wachten. Daarom hebben we ook een Sociaal en Produktief Noodplan op korte termijn. Dat moet binnen de zes maanden 200.000 werkplaatsen opleveren om de extreme armoede te verlichten.
Hoe gaat u dat noodplan financieren?
Toledo: De fondsen komen van de internationale coöperatie. Begin juli ben ik naar de Verenigde Staten en Europa gereisd. Ik heb 1,7 miljard dollar (75 miljard frank) bijeengekregen, waarvan een half miljard in de vorm van schenkingen en de rest in de vorm van investeringen in projecten.
U hebt een indrukwekkende staatsschuld (820 miljard frank) geërfd van uw voorgangers. De intresten lopen op tot 40 procent van het bruto nationaal product.
Toledo: De Peruaanse economie is een wagen die op dit ogenblik aan de kant van de weg staat met een lege tank. We moeten voorzichtig zijn als we bijtanken, om geen fiscaal deficit te veroorzaken. Over de staatsschuld heb ik gesprekken aangevat met onze voornaamste kredietverleners. Zoals gezegd hebben verschillende landen zich ertoe bereid verklaard onze schuld om te zetten in investeringen. Ik heb ook nog een voorstel gedaan dat ik ‘schuld voor armoede’ noem, waarbij de herschikking van de schuld gebruikt zou worden voor specifieke programma’s ter bestrijding van de armoede.
In Machu Picchu heeft een heel bijzondere plechtigheid plaatsgehad. Waarom eigenlijk?
Toledo: Voor het eerst in 500 jaar heeft iemand die voortkomt uit de etnische groep die 95 procent van de Peruanen vertegenwoordigt, maar desondanks altijd in de marge werd gedrongen, op democratische wijze het lot van het land in handen gekregen. Ik beschouw dit als een grote eer, maar ook als een enorme verantwoordelijkheid. Met deze symbolische handeling wou ik de culturele waarden van deze groep op de voorgrond brengen en hen zo ook helpen hun zelfrespect terug te winnen. Maar de plechtigheid was ook gericht tot de wereld buiten Peru. Naast de staatshoofden en de media had ik 48 internationale promotoren uit de toeristische sector uitgenodigd. Zo wou ik een eerste aanzet geven voor de ontwikkeling van het toerisme. Machu Picchu is de bekendste site, maar zoals u weet, heeft Peru nog heel wat meer moois te bieden aan de toeristen uit de hele wereld.
Komt de ontwikkeling van het toerisme de plaatselijke bevolking wel ten goede?
Toledo: Het is juist dat de rurale bevolking niet over het nodige kapitaal beschikt. De staat creëert de infrastructuur en het zijn meestal mensen uit Lima of zelfs buitenlanders die in de toeristische sector investeren. Maar op die manier scheppen ze werkgelegenheid voor de lokale bevolking. Op dit ogenblik, ondanks de uitzonderlijke culturele en natuurlijke rijkdom die Peru te bieden heeft, bezoeken slechts 350.000 toeristen per jaar ons land. Ik zou willen dat dit er in de komende jaren drie miljoen zouden worden, wat heel veel Peruanen ten goede zal komen.
Is het gebrek aan kapitaal ook niet gebonden aan het informele karakter van de economie (60 procent van de bevolking leeft en werkt buiten de wettelijke economie)? Onlangs nog schreef de Peruaanse economist Hernando de Soto in zijn boek ‘Het Mysterie van het kapitaal’ dat de eigendommen van de ‘informelen’ niet geregistreerd zijn, zodat zij die niet in kapitaal kunnen omzetten.
Toledo: Ik ben het slechts gedeeltelijk eens met De Soto. Er bestaat een bureaucratisch probleem dat de economische activiteiten van de armen bemoeilijkt. Maar het echte probleem van de informele economie is volgens mij niet van wettelijke, maar van sociaal-economische aard. Als de mensen niet aan werk geraken, duiken ze onder in de informaliteit om te overleven. Ik weet waarover ik spreek, want ik was vroeger een van hen. Maar meer nog dan het gebrek aan kapitaal is het fundamentele probleem het gebrek aan opleiding. Peru heeft veel natuurlijke rijkdommen: koper, ijzererts, goud, zilver, petroleum. Helaas, zou ik moeten zeggen. Want als een land als België welvarend is, heeft dit niets te maken met het feit dat daar koolmijnen zouden zijn, maar omdat de volksgezondheid, de kwaliteit van de voeding en het onderwijs er een hoog niveau bereiken. Ikzelf zou hier nu niet voor u zitten zonder het onderwijs dat ik heb genoten. Op dit ogenblik wordt slechts 14 procent van het totale budget aan onderwijs besteed. Op het einde van mijn mandaat moet dat 30 procent worden.
Een ander probleem is de corruptie die tijdens de regering van Fujimori tot regeringsprincipe werd verheven. Er is intussen een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd tegen uw voorganger, maar Japan – waar hij naartoe gevlucht is – blijft hem beschermen onder het voorwendsel dat hij de Japanse nationaliteit bezit.
Toledo: Laat ik eerst duidelijk stellen dat ik goede betrekkingen met Japan wil blijven onderhouden. Wij hebben er alle voordeel bij dat Japanse bedrijven blijven investeren in Peru en onze wederzijdse handelsbetrekkingen zich verder ontwikkelen. Maar het geval-Fujimori moet opgelost worden. Ik stel vast dat de Japanse regering weigert hem uit te leveren. We zullen alles in het werk stellen, langs wettelijke en diplomatieke weg, opdat zij dit toch zou doen. Alberto Fujimori zal zich moeten verantwoorden voor zijn rechters. Ik wil geen persoonlijke uitspraken doen over zijn schuld of onschuld, maar ik wens dat het gerecht in mijn land zijn werk kan doen. Ik heb me er tijdens m’n campagne toe verbonden een einde te maken aan de corruptie. Als we willen dat de mensen opnieuw vertrouwen krijgen in de instellingen van hun land, dan moeten ze kunnen zien dat de corruptie niet straffeloos blijft. Natuurlijk wil ik mij vooral richten op de toekomst. Maar als ik dit op een stevige basis wil doen, moet ik met een schone lei kunnen beginnen. Daarom moeten we op een consequente manier afrekenen met het verleden.
Voor mij zit een hooggeschoold economist die het tot president geschopt heeft. Maar u hebt als kind in een heel andere wereld geleefd. Bent u nog altijd dezelfde persoon?
Toledo: Een en dezelfde persoon! Er zijn wel zaken veranderd in mijn leven, maar mijn droom, de visie die ik had op de Peruaanse realiteit, realiteit die ik wellicht nog niet echt begreep toen, is wel degelijk dezelfde. Ze is gerijpt dankzij de kennis en de vaardigheden die ik verworven heb. Maar met mijn 55 jaren zie ik de dingen in wezen nog altijd op dezelfde wijze als toen ik een kind was en op een bergflank op 4000 meter hoogte leefde. Toen al kwam ik in opstand tegen de armoede waarin ik en de mensen om mij heen leefden. Als president krijg ik nu de kans om het leven van die 54 procent armen die mijn land telt, te verbeteren. Ik zal daar ieder ogenblik van mijn leven aan wijden. Ik weet zeer goed dat ik slechts een fout ben in de statistieken. Mijn droom is dat meer en meer mensen het geluk dat ik gehad heb, zouden delen. Niet meer als een uitzondering maar als een recht, het recht om uit de armoede te geraken.
Uw vrouw, Eliane Karp, stond tijdens uw campagne altijd aan uw zijde. Welke rol zal zij spelen als First Lady?
Toledo: Eliane is heel competent. Ze spreekt negen talen. Ze studeerde met mij in Stanford, werkte voor de grootste internationale instellingen in Washington, Luxemburg en Israël… maar het mooiste is dat zij mijn droom tot de hare heeft gemaakt. Ze heeft zich vereenzelvigd met de armen uit Peru, vooral met de vrouwen. Ze heeft zelfs hun taal geleerd, het Quechua. Ze zal dan ook geen traditionele First Lady zijn die zich beperkt tot inhuldigingen en recepties.
Haar nieuwe functie zal een aanvulling zijn van wat ik doe. Dat is controversieel in een land als Peru, waar de elites erg formalistisch zijn en racisme en machisme hoogtij vieren. De emancipatie van de vrouw staat hier nog in haar kinderschoenen. Zij is de geschikte persoon om ervoor te zorgen dat ook daar werk van gemaakt zou worden.
Francis Cromphout
