Vier dagen lang bewoog de Amerikaanse president George W. Bush zich als een renaissancevorst door Europa. In zijn gevolg enkele duizenden medewerkers, adviseurs, veiligheidsagenten en chroniqueurs die de imperial presidency dag in dag uit begeleiden.

Amerika-kenners en exegeten van de internationale politiek noemden de presidentiële toespraken ‘vernieuwend’, soms zelfs ‘historisch’. Er was sprake van een aimabele, verzoenende toon die wees op toenadering tussen de Verenigde Staten en Europa. ‘De Verenigde Staten hebben Europa nodig’, klonk het hier bemoedigend.

De Amerikaanse president deed zijn bovenmenselijke best om cordiaal over te komen. Gastheren en gesprekspartners werden met theatrale nadruk aangesproken met Guy, Jacques, Gerhard of Vladimir.

Ogenschijnlijk werden alle diplomatieke en andere plooien gladgestreken, maar de meningsverschillen blijven wel bestaan. Dat de Europeanen via moeizame onderhandelingen de Iraniërs hun plannen voor een nucleair arsenaal uit het hoofd proberen te praten, willen ze in Washington nog even aankijken. Meer moeite heeft Bush ermee dat de Europese vrienden het ruim 15 jaar oude wapenembargo tegen China willen opschorten.

Dat embargo kwam tot stand na het bloedige optreden van de Chinese machthebbers tegen de demonstranten op het Plein van de Hemelse Vrede. Mensenrechten, het blijft een vies woord in China. Daarop geven ze in Peking niets toe.

Maar intussen vindt de Europese wapenindustrie dat de uitvoerstop begint te wegen op de handelsrekeningen. China is tegenwoordig the place to be voor zakenlui van alle slag, dus ook voor wapenhandelaars. En mercantiel gestemde staatshoofden als Jacques Chirac, Gerhard Schröder en Tony Blair hebben wel oren naar die verzuchtingen.

De Belgische regering, die eerder al de prille democratie in Nepal op de been hield door haar geavanceerde FN-mitrailleurs te verkopen, zal hen niet tegenspreken.

Europeanen hebben trouwens niet zo veel op met de Amerikaanse gedachte dat vrijheid en democratie met strenge embargo’s en gewapende interventies kunnen worden opgelegd. Handel, zelfs met schurkenstaten, lijkt hen een beter glijmiddel. Zo verdienen ze er ook nog wat aan. Hoewel, bij sommigen begint sinds de passage van Bush twijfel te rijzen.

‘Wat als Bush het bij het rechte eind heeft?’ De vraag kwam van Claus Christian Malzahn, commentator van het Duitse weekblad Der Spiegel. Hij herinnerde aan de Amerikaanse president Ronald Reagan die in 1987, staande voor de Brandenburgse Poort in West-Berlijn, uitriep: ‘ Meneer Gorbatsjov, haal die muur neer!‘

De Duitse media deden destijds vrolijk over de niet erg realistische oproep van Reagan, wiens Hollywoodiaanse optreden op de mondiale scène de Europeanen weinig vertrouwen inboezemde. Ook de toenmalige oppositieleider Gerhard Schröder had zo zijn gedacht over het politieke gedaas van Reagan. Twee jaar later viel de Berlijnse Muur.

Net als hun collega’s in de rest van Europa hadden de Duitse politici, en vooral de sociaal-democraten die een mogelijke Duitse hereniging afdeden als een enge, nationalistische waangedachte, zich compleet verkeken op wat er in Oost-Europa te gebeuren stond.

‘Wordt het niet tijd dat de Europeanen onder ogen zien dat de wereld volop in verandering is?’ vroeg de commentator van Der Spiegel zich vorige week af. Want ondanks de Europese scepsis over de Amerikaanse export van de democratie, gingen in Irak niettegenstaande de bloedige terreur ongeveer evenveel mensen naar de stembus als bij recente verkiezingen in Portugal.

Intussen worstelen de Duitsers, de felste opposanten van het internationale optreden van George W. Bush, met hun twee verledens, van Oost- en van West-Duitsland. Een gevolg daarvan is dat de grote droom van een Europese federatie, die minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer ooit aankondigde, geen werkelijkheid is geworden.

Gerhard Schröder slaagde er met zijn door interne economische problemen geplaagde Duitsland maar niet in om de Europese leidersrol te behouden die hij van zijn voorganger Helmut Kohl had ge-erfd. En dat hebben ze in Washington wel gemerkt. Ze weten daar nu dat de Europese Unie niet meer is dan een zakelijk contract, gesloten tussen vijfentwintig staten die vooral geen federatie willen vormen. Veel gevaar gaat daar niet van uit. Wellicht heeft dat inzicht de vriendelijkheid van Bush in de hand gewerkt.

Rik Van Cauwelaert

De Europese federatie is er niet gekomen.