Massamoord is een kwestie van management

In de filmklassieker Judgement at Nuremberg, met Burt Lancaster en Spencer Tracy in glansrollen, zegt een van de Duitse beklaagden tegen een medegevangene, een nazikopstuk: 'Dat kan toch niet, een massamoord van die omvang?!' Waarop de nazi rustig antwoordt: 'Jawel, gewoon een kwestie van methode.' Judgement at Nuremberg werd in 1961 uitgebracht. In datzelfde jaar verscheen bij een kleine uitgeverij in Chicago The destruction of the European Jews, een forse, driedelige turf van een vrij onbekende academicus, Raul Hilberg, verbonden aan de universiteit van Vermont. Het boek, dat nu eindelijk een Nederlandse vertaling kreeg, vormt de hoeksteen van alles wat later over de Holocaust werd gepubliceerd. In zijn verslag van de genocide die nazi's onder de Europese Joden aanrichtten, komt de auteur tot de vaststelling: een massamoord organiseren is niet meer zo moeilijk als het ooit was. Een genocide op de schaal van de Holocaust, de Shoah, is een kwestie van techniek, middelen en organisatie - kortom van management. Raul Hilberg, die vorig jaar op 81-jarige leeftijd overleed, vluchtte in 1939, een jaar na de Anschluss van Oostenrijk bij Duitsland, samen met zijn ouders vanuit zijn geboortestad Wenen via Cuba naar de Verenigde Staten. In 1945 keerde hij als soldaat naar Duitsland terug, waar hij wegens zijn taalkennis werd ingezet in het War Documentation Department. In München ontdekte hij in kratten de privébibliotheek van Adolf Hitler. Die ontdekking vormde de aanzet voor zijn historisch onderzoek naar de wijze waarop de nazi's de uitroeiing van de Europese Joden aanpakten. Nadat Columbia University Press had geweigerd Hilbergs manuscript in zijn geheel te publiceren - wegens te anti-Duits volgens de ene beoordeling, volgens andere, vreemd genoeg, te anti-Joods - werden de drie delen finaal gepubliceerd door Quadrangle Books in Chicago. Maar aan die publicatie kwam dan wel de financiële steun van een mecenas te pas. Met een ontstellende nauwkeurigheid heeft Hilberg de Duitse administratie in al haar geledingen onderzocht. Hij ging na hoe administratieve problemen die door de wegvoering van Joden ontstonden, zoals het stopzetten van de uitbetalingen van pensioenen, het afhandelen van nagelaten bankschulden of andere financiële kwesties, werden opgelost. Wie organiseerde de treintransporten en andere konvooien? Hoe werden rapporten ingezameld over terechtstellingen van Joden in de bezette gebieden? Die veelal militaire verslagen zijn van een ziekmakende nauwkeurigheid. 'De vernietiging van de Joden was een bestuurlijke aangelegenheid en de uitroeiing van het Jodendom vereiste een systematische aanpak en consistente bestuurlijke maatregelen', schreef Hilberg die zijn exposé staaft met tal van rapporten, tabellen en grafieken. Hilbergs onderzoek toonde aan dat tal van medewerkers aan de genocide vaak niet eens wisten tot welk monsterachtig eindresultaat hun bijdrage leidde. In sommige bezette delen van Europa probeerden zelfs de Joodse raden in te spelen op de Duitse verlangens en bevelen. De zakelijkheid en onbevangenheid waarmee Hilberg zijn onderzoek uitdiepte, stuitte heel wat Joodse critici tegen de borst. Zij vonden dat hij te weinig aandacht toonde voor de slachtoffers. Dat was een van de redenen waarom zijn boek nooit in Israël werd uitgegeven. Niettemin bleven de wetenschappelijke status en integriteit van Raul Hilberg onaantastbaar. In die mate zelfs dat hij het zich, als vrijwel enige Joodse academicus, kon veroorloven Norman Finkelstein te steunen die wegens zijn boek The Holocaust industry werd uitgestoten door de Amerikaanse en Joodse universitaire wereld. Hilberg keerde zich ook tegen de wetten die het ontkennen van de Holocaust strafbaar maken. 'De beschikbare documenten zijn de sterkste argumenten tegen negationisten en revisionisten', betoogde hij. De vertaling van De vernietiging van de Europese Joden, uitgegeven door de Nederlandse uitgeverij Verbum, specialist in non-fictie over de Holocaust, is de meest complete uitgave die beschikbaar is, want nog aangevuld door de auteur tot vlak voor zijn dood. In deze bijgewerkte editie heeft Hilberg het ook over de gelijkenissen met de massamoord in Rwanda. Niemand kan vandaag de omvang of het verloop van de uitroeiing van de Europese Joden door nazi-Duitsland vatten, zonder de lectuur van dit boek. RAUL HILBERG, DE VERNIETIGING VAN DE EUROPESE JODEN, VERBUM. 3 DLN. SPECIALE VOORINTEKENPRIJS VAN 49 EURO. VANAF 1 JUNI, 69,50 EURO. DOOR RIK VAN CAUWELAERT