Eva Bal synthetiseert haar werk in ‘Bentekik’.

Op 3 oktober werd Eva Bal officieel in de adelstand verheven en kreeg ze de titel van barones. Voeg daar haar leeftijd aan toe – ze werd geboren in 1938 – en je komt uit bij de gedachte aan een leeslampje, een fotoboek met herinneringen en een goed glas wijn. Niet zo bij Eva Bal: haar titel ziet ze als een uitdaging om verder te blijven zoeken naar de geheimen van kinderen en van het theater. Dat zijn de drijfveren die haar als Nederlandse vanaf haar komst naar België in 1961 tot een van de markantste figuren van ons jeugdtheater hebben gemaakt.

Toen ze hier arriveerde op vraag van het ministerie van Cultuur met de opdracht om ‘nieuw bloed te brengen in het jeugdtheater’, ging ze onder de vleugels van haar toenmalige echtgenoot August Bal resoluut haar eigen weg. Ze werkte met volwassen acteurs, maar ook met kinderen en jongeren, die niet opgevoerd werden als aandoenlijke of grappige kneusjes, maar die voor vol aanzien werden. Achter hun speelsheid, spontaniteit of net timiditeit ging ze op zoek naar hun eigen stem, omdat ze ervan overtuigd was dat kinderen en jongeren een eigen artistiek gevoel in zich dragen.

Zo groeide een werking op twee manieren: ateliers waarin het jonge volkje op zoek kon gaan naar een persoonlijke stem en multidisciplinaire voorstellingen waarvoor kinderen en jongeren uit die ateliers geselecteerd werden. De ideeën en de beelden die het jonge grut aanbracht en die Eva Bal in haar hoofd had, confronteerde zij meestal met een auteur, een componist en een choreograaf. De voorstellingen ontstonden letterlijk door interactie, ook als ze van bestaand tekstmateriaal (zoals de dagboeken van Adrian Mole of Der kaukasische Kreidekreis) vertrok.

Aanvankelijk waren de voorstellingen een soort musicals. Generaties jongeren konden zichzelf erdoor ontdekken. Het feit dat oudgedienden als televisiemaker Nic Balthazar, actrice Lies Pauwels, muzikant Pieter-Jan De Smet, de Soulwaxbroers Dewaele of cineast Vincent Bal in zulke verschillende disciplines terechtkwamen, bewijst dat het verkeerd is om zomaar van een theaterschool te spreken.

Natuurlijk evolueerde Eva Bal mee met de tijd: het laagje vormingstheater, dat altijd al subtiel aangebracht was, ging er in de jaren tachtig af. Eva Bal maakte zuivere theatervoorstellingen en injecteerde ze dan weer met andere kunstvormen, in de hoop om zichzelf en het publiek te verrassen. Zeker door de oprichting van het kinderkunstencentrum De Kopergietery zes jaar geleden is er door haar toedoen in Gent een merkwaardige broedplaats ontstaan.

MEER DAN EEN MISDAADVERHAAL

Met de nieuwe voorstelling Bentekik lijkt Eva Bal thuisgekomen bij haar uitgangspunten. Opnieuw zit er tekst, muziek en dans in de voorstelling. Op het eerste gezicht is het een misdaadverhaal: een moeder wordt dood aangetroffen onder het balkon van haar huis. Werd ze geduwd of heeft ze gesprongen? Een politieman moet uitzoeken of de veertien- en zestienjarige dochters meer weten. Wie iets wil onderzoeken, denkt analytisch en probeert de situatie te vangen. Maar de werkelijkheid is minder fijnmazig en er zijn altijd mensen die door het net glippen.

In dit geval wordt het een metafoor voor jongeren die balanceren op de rand van het maatschappelijk aanvaarde: ze zijn niet crimineel of compleet verwaarloosd en ze gaan nog naar school, maar toch zijn ze in sterke mate aan hun lot overgelaten. ‘Hallo, bentekik, mag ik bij u komen slapen?’ klinkt het dan midden de nacht. Eva Bal verbaasde zich over de overlevingsdrang van de jongeren toen ze hun levensverhalen beluisterde. Dat en vooral het boek vol herinneringen, fantasieën en bedenkingen van Habiba Boukhatem, een meisje dat al betrokken was bij de voorstelling De tuin (1992), zetten haar ertoe aan om deze voorstelling te maken.

Met de formule van het misdaadverhaal koos Eva Bal een middel om de overdreven dramatiek te vermijden en om de toeschouwer toch ongenadig met zichzelf te confronteren, doordat hij verschillende waarheden en werkelijkheden naast elkaar gepresenteerd krijgt. Het licht en de muziek van Johan De Smet zorgen dan voor de overgangen van het verhaal, dat als een soort reconstructie wordt gepresenteerd, niet zonder humor trouwens. Voetstappen in de nacht (1997), een voorstelling waarin Eva Bal ook al verrassend flirtte met het misdaadgenre, was toch minder indringend dan Bentekik.

Dat heeft alles te maken met de authenticiteit van de onderliggende thematiek en met het knappe acteerwerk. Zo wordt terecht niet de vraag ‘Wie deed het?’ naar voren geschoven, maar wel ‘Hoe is het zo ver kunnen komen?’ Niet alleen veertienjarigen moeten daar immers over nadenken.

‘Bentekik’ van het Speeltheater is nog te zien tot en met 30 december. Tel. 09-266 11 44

Paul Demets

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content