Raf Willems
Raf Willems Voetbalschrijver en auteur van ruim 30 boeken over ‘de wereld van het voetbal’.

Radiojournalist Jos Bouveroux vindt dat we de stem van de eerbare, angstige burger ernstig moeten nemen. En als die het goede bestuur krijgt waar hij naar verlangt, verschrompelt het Vlaams Blok vanzelf tot een klein partijtje.

Jos Bouveroux leerde zijn volk de Wetstraat kennen. Tussen 1978 en 1996 voerde hij, met zijn warme radiostem, de Vlaming langs de knelpunten van de Belgische politiek. Sinds 1996 is hij hoofd van de radionieuwsdienst. Hij schreef in 1997 het fel opgemerkte boek Van Zwarte Zondag tot Zwarte Zondag. Daarin betoogde hij onder meer hoe de mondialisering van de economie en de toenemende duale samenleving een extra voedingsbodem vormden voor het succes van extreem-rechts. Toch schrok hij van het resultaat van de voorbije gemeenteraadsverkiezingen. Als remedie houdt hij een simpel pleidooi voor een goed bestuur, in combinatie met de invoering van de Hollandse debatcultuur in Vlaanderen. ‘Laat alle taboes sneuvelen. Zoek de kiezer van het Blok op en overtuig hem van het tegendeel.’

Bent u geschrokken van de verkiezingen?

Jos Bouveroux: Ja. Deze uitslag blijft langer aan mijn ribben plakken dan die van 24 november 1991, de eerste Zwarte Zondag. Dat was toen ook een schok, een slag in het gezicht. Nu stel ik mij de vraag: komt er dan nooit een einde aan?

Het Blok voerde een inhaaloperatie uit. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 1994 volgden de successen bij de parlementsverkiezingen in 1995 en 1999.

Mij is vooral bijgebleven de vraag waarom doodgewone fatsoenlijke, eerbare mensen op het Blok stemmen. Geen racisten, extremisten of separatisten. Ik kan er perfect mee leven dat 3 tot 5 procent van de Vlamingen xenofobe ideeën aankleeft of Vlaanderen onafhankelijk wil zien. Die onderstroom zal in elke samenleving bestaan. Ik heb er wel een probleem mee dat hardwerkende vaders en moeders, gezinshoofden, de stap naar het Blok zetten. Ik neem deze mensen ernstig, maar nogmaals: waarom?

Het voorbije decennium raakte het begrip ‘kloof tussen burger en politiek’ in zwang. Daarbij werd terecht de politicus met de vinger gewezen. Moeten we momenteel de rollen niet omdraaien? Is de burger blind geworden voor elk sociaal verantwoordelijkheidsbesef?

Bouveroux: Ik vrees dat men vandaag pas de rekening betaalt voor de individualisering van de jaren tachtig. Het individualisme grijpt geweldig om zich heen, dringt door tot alle lagen van de bevolking. Ten tweede stel ik de angst vast van vele mensen voor een te snel draaiende samenleving. Het wegebben van zekerheden. Ik toon graag begrip voor de eerbare, angstige burger. De bange, blanke man van Willem Vermandere bestaat echt. Je mag dat niet wegwuiven, of denigrerend benaderen. Je moet dat ernstig nemen.

Kunnen we niet beter duidelijk maken dat ons land een van de welvarendste en veiligste regio’s van de wereld is? En dat klagen en zeuren niet helpt? Mag de politiek van de burger niet vragen om zijn samenleving mee te verfraaien en de samenleving mee herop te bouwen?

Bouveroux: Verduidelijk de burger dat hij er belang bij heeft dat zijn samenleving goed draait. Doe dat met z’n allen! Politiek, justitie, onderwijs, media, kerken, sportbonden, bedrijfsleven… Bouw een nieuw sociaal weefsel op, volgens de noden van de tijd. Het oude is weggevallen. Ik haat een samenleving die door het internet wordt geregeerd en waar iedereen vanachter zijn pc gaat beslissen wat hij doet. Ik! Ik! Ik! Van e-government, krijg ik de kriebels. Ik zie veel liever dat mensen ’s avonds samenkomen in een zaal of op café om te beslissen over een probleem. Daarom: leve de barbecuecheques van Steve Stevaert. Een prachtig voorbeeld van hoe je een buurtgevoel kunt aanknopen en mensen samenbrengt. Dat is ook een les van 8 oktober. Weg uit de kleine kringetjes van gelijkgezinden. Weg met het gekibbel. Zoek naar samenhang!

Guy Verhofstadt lanceerde in de jaren tachtig als eerste op het politieke forum de aanval op de verzorgingsstaat. Hij hield neoliberale pleidooien voor de ontmanteling van de sociale zekerheid. In de jaren negentig fulmineerde hij tegen het maatschappelijk middenveld. Hij beïnvloedde daarmee een hele generatie studenten die vandaag aan de top staat van bedrijfsleven, politiek en justitie. Moet onze eerste minister niet even deemoedig voor de spiegel gaan staan? Baande hij daarmee niet de weg voor de individualistische maatschappij?

Bouveroux: Dat is gedeeltelijk juist. Gelukkig is de Verhofstadt van de actieve welvaartsstaat niet meer dezelfde als die van destijds. Politiek is een slingerbeweging. In de jaren tachtig stond het extreme liberalisme op tegen het verstikkende dirigisme van de overheid.

Vandaag moet je vaststellen dat mensen als Guy Verhofstadt en zelfs Luc Huyse anders praten over dat middenveld. Men heeft het kind met het badwater weggegooid. Men is te weinig selectief geweest. Je moet nu toch toegeven dat het middenveld vele goede kanten had. Het mag niet in de plaats komen van de politiek, daarin ben ik het volkomen eens met Guy Verhofstadt. Het middenveld heeft wel een onvervangbare rol te vervullen als samenlevingsopbouwinstrument. Dus pleit ik voor een ander en een beter middenveld.

Betalen we nu niet gedeeltelijk de prijs voor de neoliberale, globalistische visie op de wereldeconomie? Het ging een aantal burgers zeker voor de wind, maar tegelijk beleefden we het voorbije decennium de sociale drama’s van KS, Boel en Renault. Met grote weerslag op de dagelijkse levensomstandigheden in Limburg, het Waasland en Vlaams-Brabant. Dit deed de mensen bijzonder veel pijn. Het eerste wat ze schreeuwden, tot en met voor de televisiecamera’s, was dat ze voor het Vlaams Blok zouden stemmen.

Bouveroux: Guy Verhofstadt was inderdaad de vertolker van de geest van de jaren tachtig: Reagan, Thatcher, Verhofstadt. Het economisch liberalisme, deregulatie, ieder voor zich, snel rijk worden. De ene mens is een concurrent voor de andere. Noem maar op. Je kunt wat nu gebeurt niet losmaken van zijn economische achtergrond. Ook het wegvallen van de Muur speelde daarin een zeer belangrijke rol. De triomf van het kapitalisme. Het kapitalisme mag niet de fout begaan alles op winst, geld en concurrentie te zetten, want dan graaft het zijn eigen graf. Als het systeem niet slim is en zich ook niet richt op sociale en ecologische correcties, dan draait het dol.

Voelen veel mensen dat niet zo aan? Zij het dat ze het anders vertalen in het stemhokje?

Bouveroux: Ja. Dát maakt mensen bang. Zonder dat ze het kunnen benoemen. Iedereen voelt met zijn ellebogen aan dat we naar een nieuwe samenleving evolueren waarin kennis heel belangrijk is. Ze vrezen dat ze het beetje dat ze verworven hebben, kwijtspelen. Dat is ook de bange, blanke man: angst voor de toekomst. Vereenzaming. Niemand bekommert zich om ons.

Hebben de traditionele partijen niet verzuimd om opvolgers klaar te stomen voor figuren als Jef Sleeckx, Willy Kuijpers, Paula D’Hondt? Politici met de kracht van een overtuiging en met een luisterend en invoelend oor voor de bevolking?

Bouveroux: Ik mis in het parlement volkse figuren. Een doodgewone arbeider, een bediende, die echt te midden van de mensen staan. Er zijn te veel intellectuelen in de Wetstraat.

Technocraten en dossiervreters. Begaafde lui van studiediensten allerhande. Die tot in de perfectie hun dossiers onder de knie hebben, maar niet meer weten wat er leeft bij het volk en dus geen volks-streepje-vertegenwoordiger meer zijn. Dat is verkeerd. Vroeger stuurde de PS echte arbeiders en socialisten naar Brussel, die recht vanuit La Maison du Peuple kwamen. Prachtige typen. Het parlement is geen doorsnede meer van de bevolking. Jammer.

Dus: politici, keer terug naar de straten en de pleinen. Maar ook: verspreid een visie!

Bouveroux: Precies. Politici moeten kloten aan hun lijf hebben. Ze moeten ergens voor staan. Durven uitpakken met een gedachte. Ook al stoot dat mensen tegen het hoofd. Dus: met hun voeten tussen de mensen staan én een project hebben. Niet meer met zijn allen samenhokken in dat centrum.

De herverkavelingsoproepen vliegen ons weer om de oren. Dient de noodzaak zich toch niet hoogdringend aan voor een tegelijk volkse én intellectuele progressieve formatie rond VU, Agalev en SP? Met ruimte voor ACW en onafhankelijken. Rond een programma met sociale, democratische en ecologische waarden? Goed voor een electoraat van ruim 20 procent?

Bouveroux: Absoluut. Vraag is: hoe? Van bovenaf? Geloof ik niet in. Ofwel wordt, na een electorale ramp, een van de partijen van de kaart geveegd. Ofwel begin je aan de basis.

Dan verwijs ik nogmaals naar het voorbeeld van Stevaert in Hasselt met SPA. Dat kan het begin zijn, ik zeg wel kán, van een herverkaveling. Ik zie dat enkel gebeuren op middellange termijn. Partijen schaffen zichzelf niet af. Er zal na de parlementsverkiezingen van 2003 iets kunnen ontkiemen na een electorale big bang.

Ik denk dat er een electorale opdonder nodig is vooraleer een partij zich opheft. Je gaat altijd mensen hebben die doorgaan tot het bittere einde. Als er in Antwerpen één fractie zou ontstaan tussen SP en Agalev, dan zet men een stap in de goede richting. Hoewel ik meteen ook mijn twijfels uit. Militanten van Agalev en van de SP wonen in een wereld van verschil.

Dat geldt niet voor hun kiezers.

Bouveroux: Dat klopt. Je moet het dus zijn tijd gunnen. Dat zal een hindernissenoperatie zijn. De kiezers staan dichter bij elkaar dan kaderleden en militanten. Zonder enige twijfel. Die zijn ook met hun eigen toekomst bezig. Je ziet het voorbeeld aan Franstalige kant. Het vertrek van Gerard Deprez met zijn Mouvement du Citoyen heeft geleid tot de implosie van de PSC. Dan zijn er mogelijkheden.

Mogen we Agalev stilaan beschouwen als een verschijnsel van de jaren tachtig en negentig? Niet zo de ecologische problemen, maar wel: de groene partij op zich?

Bouveroux: Ik heb begrepen dat de grote groene doorbraak er niet is gekomen. Ik vrees dat Agalev aan zijn sociologisch plafond zit. De doorbraak van Ecolo hangt samen met het feit dat er geen protestpartij is in Wallonië en met de problemen van de PSC.

De CVP staat op een keerpunt. Wordt de partij nog ooit wat ze is geweest?

Bouveroux: De CVP zit slecht in haar vel. Het wordt tijd dat de vernieuwing zich doorzet, want de verkiezingen van 2003 staan voor de deur. In die zin dat je al volgend jaar met een geloofwaardig alternatief op de proppen moet komen en niet kan wachten tot enkele maanden voor de verkiezingen. De mensen moeten op tijd zien dat je met een nieuwe bezem keert. De CVP moet resoluut de kant van centrum-links kiezen. De rechterkant van het spectrum is zodanig ingenomen door VLD en Vlaams Blok dat daar geen mogelijkheden meer zijn. De CVP moet nu maar eens een knoop doorhakken. Ik zie sommige CVP’ers het heel goed doen, die echt te midden van de mensen staan. Dat zijn heel vaak ACW’ers. De CVP dient zich te beraden over haar profiel. Alleen een centrumlinkse koers kan een oplossing bieden. Ik denk dat mensen met het profiel van Johan Van Hecke weer op het voorplan moeten om de CVP zuurstof in te pompen. Met al mijn respect voor Stefaan De Clerck, de gebroeders Van Rompuy, Jean-Luc Dehaene – en ze weten dat ik hen zeer respecteer -, toch vrees ik dat zij niet de vernieuwing kunnen belichamen. Zijzelf weten dat ook.

Wil de CVP geloofwaardig zijn en toekomst hebben, dan dient ze de kaart te trekken van de christelijke waarden: naastenliefde en solidariteit. Bijgevolg en nogmaals: centrumlinks! Nieuw bloed! Nu! Of ze zijn er niet klaar voor in 2003.

Mist de VLD iemand van het genre Frits Bolkestein? De partijvoorzitter van de rechts-liberale VVD maaide in Nederland met stoere uitspraken over vluchtelingen en vreemdelingen het gras voor de voeten weg van de extreem-rechtse Centrumpartij. Moet Karel De Gucht het been stijf houden inzake het stemrecht voor migranten?

Bouveroux: De VLD zit in de moeilijkste positie. Als grootste regeringspartij je programma uitvoeren is niet eenvoudig. Dat klinkt paradoxaal. Om een kabinet op de been te brengen, dien je compromissen te sluiten waardoor de partij kwetsbaar wordt. Met name op haar rechtervleugel. Het Vlaams Blok schiet op één partij en dat is op de VLD. Moet ze daarom rechtser worden? Nee, alleen consequenter. Tot hier, en niet verder.

Dat maakt de nood aan herverkaveling nog groter. Des te versnipperder je landschap, des te groter de compromissen die je moet aangaan. Des te kwetsbaarder, des te vager je profiel. Moet Karel De Gucht de VLD doen opschuiven naar rechts, in de hoop het Blok in te dammen? Nee. Conservatiever dan het Blok kan je toch niet worden. Karel De Gucht kan wel een aantal voorwaarden verbinden aan het migrantenstemrecht. Je moet dat niet klakkeloos toestaan. Hij moet geloofwaardig blijven ten aanzien van zijn achterban. Anders krijg je een afstraffing.

Moeten de media zich ook niet bezinnen over de rol die ze spelen? Is een samenleving gediend met alsmaar meer spektakel? Een citaat van Peter Vandermeersch, hoofdredacteur van De Standaard, in het Nederlandse weekblad Elsevier: ‘Wij bepalen mee de sfeer waarin een partij als het Vlaams Blok kan gedijen. Populaire kranten als Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws hebben een verpletterende verantwoordelijkheid in het onveiligheidsgevoel dat de burger wordt aangepraat.’ Wordt de groei van het Vlaams Blok gestimuleerd door de eerste pagina’s van de populaire kranten? Of door commerciële televisiezenders zoals professor Marc Elchardus concludeerde na sociologisch onderzoek?

Bouveroux: Ik hou niet van een bepaald slag zogezegde progressieven die het spottend hebben over de ‘bange, blanke man’. So what? Mensen hebben meer dan één reden om schrik te hebben. Zeg wel dat wat het Blok voorstelt geen oplossing is. En schuif dan zelf een formule naar voren die iets ten goede doet voor die mensen. Dat zou nu toch moeten doorgedrongen zijn in de Wetstraat. Investeer dus vooral in een goed bestuur. Maak daar het wachtwoord van. De mensen moeten zien dat er iets voor hen gedaan wordt. Nu hebben ze het gevoel dat ze uit de boot vallen, dat voor hen niets gebeurt. Geef de bevolking het bewijs dat hun klachten wel ernstig worden behandeld. Neem zoveel als je kan de voedingsbodem weg, in plaats van agressief in te gaan tegen het Blok. Dan zal het verschrompelen tot een klein partijtje. Mijn dada van jaren luidt: een goed bestuur!

Meer wil de burger niet. Zijn belastinggeld moet met het oog op het algemeen belang worden uitbesteed. Dat is de les van 8 oktober. De media mogen op hun beurt rustig in eigen boezem kijken.

Ik roep op tot een debat. Wat denk je dat het meest impact heeft gehad op de verkiezingsresultaten? Het feit dat Frank Vanhecke deelneemt aan een televisiedebat of het feit dat populaire kranten jarenlang uitpakken met criminaliteit op de voorpagina’s? En suggereren dat Vlaanderen het onveiligste land ter wereld is? Dat druppelt door in de geesten. VTM, Het Laatste Nieuws-De Nieuwe Gazet, Gazet van Antwerpen, sommige regionale televisies, enzoverder. Ze bezondigen er zich alle aan. De media hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Een roeping, een missie, een opdracht. Niet alleen veel kijkers of lezers bereiken. Meer dan dat. Ik wil dat debat aangaan.

Vlaanderen heeft behoefte aan een debatcultuur op zijn Nederlands. Laten we ten gronde praten over veiligheid, criminaliteit, het verschil tussen Marokkanen en Turken, kansarmoede, de onzekere toekomst en de angst daarvoor. Problemen met groepen allochtone jongeren in steden? Ontken het niet, maar doe er iets aan. Verzwijg het niet.

Ik wou dat we wat meer Hollands protestantisme in onze genen hadden. Het is typisch katholiek om de problemen onder de mat te schuiven, ze te verdonkeremanen en ze achter de schermen snel-snel te regelen. Political correctness? Weg ermee! Het ijkpunt van het debat mag niet langer het milieu van progressieve intellectuelen zijn. Het cordon sanitaire? Oké. Hou het Blok van de macht. Hun mandatarissen vervalsen het debat. Het zijn demagogen. Laat ze links liggen. Ze produceren alleen slogantaal. Ze zijn niet eerlijk. Ga wel rond de tafel zitten met de kiezer van het Blok. Sluit je niet op in je eigen grote gelijk. Voer de dialoog. De VRT-radio wil daaraan meehelpen volgens onze decretale verplichting om te streven naar een democratische en verdraagzame samenleving. Daar zorg ik graag voor. En dan hoop ik dat Knack meewerkt.

We zullen het beleefd vragen aan de hoofdredactie.

Raf Willems

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content