‘De voorbije weken maakten de politieke partijen zich behoorlijk belachelijk door zich te verliezen in een opbod van belastingverlagingen. Ze zouden zich beter bezighouden met evoluties die de samenleving en de politiek sluipenderwijs maar diepgaand veranderen. Zeker nu we voor zowel Vlaamse en federale als Europese verkiezingen staan, want het gaat om uitdagingen die zich op die bestuursniveaus afspelen.

‘Er is dringend een publiek en open debat nodig over de grenzen tussen de economie en de staat. Door de liberalisering, de privatisering van publieke taken en de ontmanteling van het toezicht op het bankwezen heeft er de voorbije veertig, vijftig jaar een grote verschuiving plaatsgevonden. Zowat alle domeinen van de politiek en de democratie zijn in de greep van de marktlogica geraakt. Daar mogen we ons niet zomaar bij neerleggen, want telkens als het evenwicht tussen de markten en de staat wordt verstoord, krijgen we vanzelf miserie. Denk maar aan de communistische regimes, waar de slinger te veel doorschoot in de richting van de staat. Nu maken we bij ons het omgekeerde mee: de economie rukt te ver op, met als gevolg dat de staat te veel wordt uitgekleed. En in een uitgeklede staat kan de democratie niet overleven. In het marktdenken is er geen plaats voor de bescherming van democratische principes zoals het algemeen welzijn en solidariteit. Ook voor de economie zelf is het niet goed als de staat een hongerdieet wordt opgelegd. Vergeet niet dat zij de staat nodig heeft. In een wat ver verleden was dat voor het temmen van de arbeidersklasse, vandaag onder meer om concurrentievervalsing tegen te gaan.

‘Het is de hoogste tijd dat de overheid samen met het bedrijfsleven en de bevolking bekijkt hoever we op dat vlak willen gaan. Ik vind dat er een stop moet komen op de commercialisering van het geweldmonopolie: de politie, de gevangenissen, het leger. Dat is een instrument dat de staat niet uit handen mag geven. En toch kwam een West-Vlaamse politiecommissaris onlangs trots vertellen dat hij voor het eerst een privéfirma had ingeschakeld om alcoholcontroles te helpen uitvoeren. Dat lijkt misschien een kleinigheidje, maar het is door zulke kleine stappen te zetten dat we op den duur grenzen overschrijden.

Traag bioritme

‘Ook in de gaten te houden: de technologische ontwikkelingen die de staat verzwakken. Door de internetrevolutie is er een grote, gecommercialiseerde virtuele wereld ontstaan waar de politieke klasse amper greep op krijgt. Een staat werkt noodgedwongen met een eigen territorium, terwijl het internet overal en nergens is. Belastingen heffen is een hachelijke onderneming geworden doordat de ruimtelijke verankering van belastbare personen, goederen en diensten snel afneemt. Probeer maar eens de onlinelogementsite Airbnb te belasten, of de taxidienst Uber, die via de smartphone taxidiensten aanbiedt.

‘Een ander punt heeft met het bioritme van de democratie te maken. Haar klok tikt noodgedwongen traag en dat staat haaks op de cadans van haar onmiddellijke omgeving, waaronder het bankwezen en de klassieke en sociale media. Meer en meer brengen die de gebeurtenissen op het moment dat ze zich voordoen en dat veroorzaakt acute ademnood in de politiek. De high speed society ondermijnt de democratie zoals wij die vandaag kennen.

‘In plaats van die evoluties te ondergaan, zou men op de verschillende beleidsniveaus een coherente set van maatregelen moeten ontwikkelen. Want wat is het alternatief? Blijven toekijken? Als we ervoor willen zorgen dat de slagkracht van de democratie niet verder afbrokkelt, moeten we zoeken naar manieren om de invasie van de markt en de digitale evolutie beter te verwerken.

Tijd voor bewijs

‘Op het Vlaamse bestuursniveau zal de nieuwe regering het bewijs moeten leveren dat de voorbije zes staatshervormingen geen tijdverlies zijn geweest. We moeten uitzoeken of de mankracht en energie die we in de hervorming van de staat hebben gestopt – en dus niet in industriële vernieuwing of de voorbereiding op de vergrijzing – het allemaal waard zijn geweest. Zo zouden we ons kunnen afvragen of de besluitvorming over grote infrastructuurwerken nu sneller gaat dan vóór de overdracht van bevoegdheden aan de gemeenschappen en gewesten. Op basis van het Oosterweeldossier zou je denken van niet. Jean-Luc Dehaene schreef in zijn memoires: door de communautaire agenda hebben we in de jaren zeventig en tachtig enorm veel tijd verloren en het heeft ons jaren gekost om daar weer van te recupereren.’