In de bondsrepubliek blijft de vorming van de nieuwe regering voor problemen zorgen. Dat weet ook de Beierse minister-president Edmund Stoiber.
Superorganisator, workaholic, ‘koning van Beieren’. De woorden waarmee de Beierse minister-president Edmund Stoiber wordt beschreven, kun je positief of negatief interpreteren. Maar één ding staat vast: de man die in oktober nog de meest professionele politicus van de bondsrepubliek werd genoemd, heet nu een stokebrand die door zijn persoonlijke ambitie heel Duitsland in moeilijkheden brengt. Is hij dan zo belangrijk?
Reken maar. Edmund Stoiber (64) is het gezicht van de CSU, de Christlich-Soziale Union. Die partij is sinds 1957 onafgebroken aan de macht in de deelstaat Beieren, een zelfbewuste vrijstaat met eigen vlag en volkslied. Een rijke staat ook, met twaalf miljoen inwoners die vast geloven dat zij de perfecte combinatie hebben gevonden van modernisering en traditie, van laptops en lederhosen. En dat allemaal dankzij de CSU: in elke verkiezing behaalt de partij een volstrekte meerderheid. Ze levert vrijwel alle burgemeesters van de deelstaat en maakt dus haar (vrij vertaalde) leuze meer dan waar: ‘Waar men gaat langs Beierse wegen komt men de CSU tegen’.
Sinds 1988 – het jaar dat de échte koning van Beieren, Franz Josef Strauß, overleed – bepaalt Stoiber in de zuidelijke deelstaat de politiek. Of hij nu staatssecretaris voor Milieu was, ondervoorzitter van de partij of minister van Binnenlandse Zaken, hij besliste alles. In 1993 werd hij ook in naam de minister-president en sindsdien is zijn populariteit alleen maar gegroeid. Zijn strijd tegen de politieke voordeeltjes, maar ook zijn standpunten tegen de uitbreiding van Europa waren daar niet vreemd aan. Zijn overwinning op ‘Berlijn’, dat de kruisbeelden uit openbare gebouwen wilde weghalen, en zijn voorstel om een officiële feestdag van gebed en boete in te lassen, gingen recht naar het hart van de echte Beier.
Toch is het vreemd dat Stoiber zo populair is, want de jurist is een wat kille man die op bierfeesten water drinkt en niets van de Beierse Gemütlichkeit uitstraalt. Wel loopt hij overal te vertellen hoe geweldig Beieren is en supportert hij vurig voor Bayern München.
Én hij is een politiek overlever. Alle politieke schandalen waarin de CSU en haar zusterpartij CDU betrokken waren – privé-reizen op staatskosten, geschenken van BMW, gesjoemel met sociale woningbouw, illegale partijfinanciering, miskleunen bij de bestrijding van mond- en klauwzeer en varkenspest – allemaal gleden ze van hem af. Zijn 37-jarige huwelijk met Karin Rudolf, zijn kinderen en kleinkinderen, zijn katholieke geloof, maar ook zijn harde optreden tegen illegalen en rustverstoorders (hij stelde ooit voor alle burgers het recht te geven om als verklikker op te treden) maken hem bijzonder populair. En het gaat goed met Beieren. De werkloosheid is de laagste van Duitsland, de deelstaatbegroting is in evenwicht, in internationale tests scoort de Duitse schooljeugd slecht maar die van Beieren staat aan de top. Want die is ‘vlijtig, fatsoenlijk en gedisciplineerd’. Weliswaar hebben duizenden leraren, studenten en scholieren tegen Stoiber betoogd omdat hij op alles en nog wat bespaarde, maar ook dat heeft zijn populariteit niet geschaad. In september nog werd hij met 93 procent van de stemmen herverkozen tot partijvoorzitter.
Maar vandaag krijgt hij bakken kritiek over zich heen – nog net niet openlijk binnen de eigen partij. Vreemd toch, want Stoiber heeft alleen maar gezegd dat hij liever premier van Beieren is dan minister in de nieuwe regering van Angela Merkel (CDU). Alleen, en dat weet iedereen, zit daar meer achter.
De schaduwkanselier
En dat verhaal begint bij de verkiezingen van 2002. Iedereen was het er toen over eens dat het er enkel op aankwam de rood-groene coalitie van kanselier Gerhard Schröder te breken. Volgens de opiniepeilingen kon dat als de christen-democratische CDU/CSU een echt boegbeeld naar voren kon schuiven. Iemand die heel Duitsland kon verenigen, die symbool stond voor het beeld dat Duitsland van zichzelf heeft: hardwerkend, eerlijk, netjes. Voor Stoiber stond het vast dat hij de geknipte kandidaat-kanselier was. Daarmee zou een andere Beierse droom uitkomen, want de deelstaat leverde nog nooit een kanselier. Ja, de Beier Ludwig Erhard was kanselier van 1963 tot 1966, maar die was lid van de CDU.
Stoiber werd evenwel nipt verslagen door Schröder en in de CDU/CSU begon de ster van Angela Merkel, een Oost-Duitse die de stemmen uit de nieuwe deelstaten kon binnenhalen, snel te rijzen. Merkel en Stoiber kregen ook steeds meer ruzie. Tegelijk ging Stoiber zich gedragen als een schaduwkanselier. Hij maakte steeds meer buitenlandse reizen en ontving steeds meer buitenlandse politici.
Dan lokte kanselier Schröder in mei van dit jaar vervroegde verkiezingen uit. Stoiber zag zijn kans, kondigde in Beieren zelfs aan dat hij de volgende kanselier werd. Maar nu koos de CDU/CSU voor ‘die Angela’ als kandidaat-kanselier van de christen-democraten. En opnieuw zeiden opiniepeilers dat de CDU/CSU afstevende op een historische overwinning.
Tot Stoiber, de gehaaide politicus, begon te blunderen. Hij weigerde deel te nemen aan televisiedebatten. Hij verklaarde openlijk dat de ‘Ossi’s’ de verkiezingen niet mochten bepalen en haalde daarmee impliciet uit naar de Oost-Duitse Merkel. Hij viel uit tegen de uitbreiding van Europa waardoor Duitsland overspoeld zou worden met gelukszoekers die niet willen werken en alleen maar willen profiteren. Nog een sneer naar het vroegere Oost-Duitsland, dat inderdaad een last voor de staatsbegroting is.
De uitslag van de verkiezingen was een zware tegenvaller. CDU/CSU haalde niet de meerderheid, de CSU haalde zelfs maar evenveel stemmen als na de schandalen van 1998 toen Schröder aan de macht kon komen. De regeringsvorming beloofde heel moeilijk te worden.
Het was een publiek geheim dat Stoiber minister van Buitenlandse Zaken wilde worden, maar om de socialisten over de streep te halen, ging dat ministerie naar hen. Economische Zaken dan? Stoiber is slim genoeg om te weten dat daar geen eer te behalen valt. Besparingen overal, afbouw van het Rijnlandmodel, aanhoudende torenhoge werkloosheid… dat zal hem niet in een rechte lijn naar het volgende kanselierschap brengen. Dan bood zich de gedroomde kans aan: de socialistische SPD-voorzitter Franz Müntefering kreeg niet langer het vertrouwen in de partij en werd vervangen door de Oost-Duitse Andrea Nahles. Daarop verklaarde Stoiber dat de SPD minder betrouwbaar was geworden omdat haar linkervleugel de overhand kreeg. Hij wou niet in een coalitie stappen die hij al door intern gekibbel uiteen zag vallen. Maar hij verwoordde het eleganter: ‘In het belang van de Beierse deelstaat ga ik terug naar München.’ Daar waren de opvolgers, die zich al opgewarmd hadden, niet echt blij. Steeds meer kritiek komt er op de autoritaire, eigengereide manier waarop Stoiber zich gedraagt.
Wil hij echt de nummer één zijn in München? Vandaaruit kan hij het de federale regering knap lastig maken en aantonen dat het zonder hem niet gaat. Of is er een andere verklaring? In de afgelopen jaren heeft kanselier Schröder hem allerhande posten aangeboden: Duits president, voorzitter van de Europese Commissie, minister. Alles heeft hij afgewezen. Hij houdt niet van het stadsleven, zeggen zijn aanhangers. Hij voelt zich al niet echt thuis in München, laat staan in Berlijn. Zijn vrouw wil trouwens niet in Berlijn wonen.
‘Wij kunnen hem niet missen’, zeggen Stoibers bewonderaars in Beieren. Maar juist daar ligt het probleem. Stoiber is gehaaid genoeg om geen kroonprins te kweken, maar dat frustreert de jongeren. Die zetten bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen eigen partijtjes op en boekten hier en daar succes. Als dat verder gaat, loopt de CSU gevaar. Ook dat kan meespelen: als Stoiber toch naar Berlijn zou gaan, breekt binnen de CSU gegarandeerd de strijd om het voorzitterschap uit. Een verdeelde CSU, dat is het einde van het Beierse model. En dat wil Stoiber vast niet op zijn geweten hebben.
Misjoe Verleyen
Liever nummer één in München dan nummer twee in Berlijn.
