In Moskou is Boris Jeltsin buiten strijd. Alle grepen blijken goed voor de machthebbers in spe. Anatoly Tsjoebais ligt aan de leiding.

TERWIJL DE RUSSISCHE president Boris Jeltsin eindelijk sterk genoeg werd geacht om de hartoperatie te doorstaan die hij nodig heeft en dus, in het beste geval, klaar is om zeker voor twee maanden de macht uit handen te geven, gonst het Kremlin van de bedrijvigheid. Verschillende groepen en figuren zijn manoeuvres begonnen om de macht over te nemen, die Jeltsin los zou laten, en er voor eigen rekening mee voort te gaan. Wie niet druk bezig is zijn eigen pionnen uit te zetten in het onvoorspelbare politieke spel om de officiële staatsmacht in een ?presidentieel regime zonder president?, loopt er geruchten over te verspreiden. Complottheorieën gedijen traditioneel opperbest in Moskou (niet zonder reden overigens), en in dit seizoen springen ze als paddestoelen uit de grond. Men vertelt zelfs dat Jeltsin en de zeer populaire generaal Aleksandr Lebed onder één hoedje spelen, en dat het spectaculaire ontslag van Lebed van twee weken geleden maar een stukje van hun plan was. Zo ver gaan de meesten nochtans niet.

De tegenovergestelde versie lijkt waarschijnlijker. Die wil dat Jeltsin een grote stommiteit begaan heeft door Lebed de laan uit te sturen. Want wat had die Lebed nu helemaal gedaan ? Ruzie gemaakt met de leden van de impopulairste regering uit de recente Russische geschiedenis ; een einde gemaakt aan een moorddadige en diep verafschuwde oorlog in Tsjetsjenië ; en met zijn stemmen bij de presidentsverkiezingen Jeltsin aan een comfortabele meerderheid geholpen. In de volksmond begint de arme man Christus-achtige allures aan te nemen. Dat hij die allures in werkelijkheid ook heeft, valt sterk te betwijfelen. Maar dat zijn politieke terugkeer verzekerd wordt door zijn verwijdering, nu, van de krabbenmand in het Kremlin, is wel zeker.

De man die het voorlopig tegen hem gewonnen heeft, lijkt Anatoly Tsjoebais te zijn, door de Russen ?de rosse? genoemd. Hij is het hoofd van de presidentiële administratie, een voormalige vice-premier en, belangrijker dan dat, de ?vader? van de Russische privatiseringen. Tsjoebais gelooft, naar verluidt, rotsvast in de deugden van de markteconomie. Hem is dan ook toevertrouwd de markt in de Russische Federatie de vrije hand te geven in tegenstelling tot anderen, die ervan verdacht worden terug te zullen deinzen voor al te brutale ingrepen als de sociale situatie en de economische crisis in het land uit de hand lopen wat, naar men voorziet, voor binnenkort zal zijn.

Jeltsin, die volgens de grondwet de macht uit handen moet geven voor de tijd dat hij onbekwaam is om te regeren, heeft een aantal papieren ondertekend weliswaar met de uitdrukkelijke notie erin dat het allemaal maar geldig is zolang hij écht niet kan functioneren , en heeft een raad opgericht die zijn ambt dus voorlopig moet overnemen. Normaal moest premier Viktor Tsjernomyrdin de functie krijgen. Nu zit de premier wel in die raad, maar de voorzitter ervan is Tsjoebais. De twee sprekers van de Doema zitten er ook in, naar men zegt om de communisten koest te houden. Hoe lang die raad zal werken, blijft dus een open vraag. Maar tenzij Jeltsin plotseling zou verdwijnen, wat snelle verkiezingen zou veroorzaken, zou hij best voor een hele tijd het toneel kunnen worden, waar de machtsstrijd om het Kremlin zich toespitst. Ongeveer zoals indertijd het Secretariaat van het Centraal Comité.

DOCHTER.

Maar de raad is maar één element in het apparaat van Tsjoebais. Zijn tweede element, zeker zolang Jeltsin nog een zekere rol speelt, is mevrouw Tatyana Dyasjenko. De dochter van Boris Jeltsin, die tijdens de voorbije verkiezingscampagne in de schijnwerpers gebracht werd om haar vader, op zijn Amerikaans, meer luister bij te zetten, en die daar sindsdien niet meer weg wil. Tatyana Dyasjenko blijkt meer en meer het enige toegangskanaal tot de president te zijn. Anatoly Tsjoebais onderhoudt de beste relaties met haar.

Een derde element is de ?groep van Zeven?. Dat zijn zeven Russische tycoons, die samen ongeveer 50 procent van de economie controleren, en die, sinds de zakenliedenvergadering in Davos in januari, besloten hebben samen te spannen om de Russische politiek ?in goede banen? te houden. Een complot in feite, om de markt en het kapitalisme in Rusland gezond en onaangetast te houden in de troebele tijden die voor de deur staan. Hun keuze van Anatoly Tsjoebais als chef-staf van Jeltsin was dan ook zeer logisch. De neiging om alle grote beslissingen (de aanstelling van Lebed, het ontslag van Lebed, enzovoort) uit hun cirkel te zien ontstaan, is voorlopig wellicht overdreven. Nochtans wordt hun invloed, door mensen die niet tot hun kliek behoren, uiterst ernstig opgenomen.

Dat lijkt, alles samen, dus al wat op een machtsapparaat dat, indien het niet volgens alle reglementen kan functioneren, misschien dan maar wat aan ?bonapartisme? zou kunnen gaan doen. Maar staat dat apparaat wel zo sterk ? Tegenover zich heeft het zowat alle andere Russen, de slachtoffers van vorige hervormingen en privatiseringen, de aanhangers van de Communistische Partij én van Aleksandr Lebed, de arbeiders en ambtenaren met een gedevalueerd loon en met onbetaalde salarissen, de gepensioneerden en wat dies meer zij. En een leger dat in de grootste nood verkeert en al gedreigd heeft met ?de gepaste acties? als de lonen vorige week niet uitbetaald waren. En een van de eerste dingen die de nieuwe leiding zal moeten doen, is een manier uitvinden om de Russen hun belastingen te doen betalen. Anders gaat de staat failliet.

S.V.E.

Boris Jeltsin met de Amerikaanse dokter Debakey, die voor de hartoperatie van de president, advies geeft aan de Russische chirurgen.