Terwijl het syndicaal verzet tegen het Generatiepact stilaan plaatsmaakt voor overleg over de resterende ‘pijnpunten’ proberen SP.A en ABVV de brokken binnen de socialistische familie te lijmen.
Na een reeks van regionale initiatieven zetten de vakbonden deze week hun afwijzing van het ‘verfijnde’ Generatiepact nog eenmaal in de verf met gerichte werkonderbrekingen en stakingen in enkele sectoren. Die acties zijn allicht het meest te voelen in de warenhuizen en de non-profit.
Tegelijk zijn er vele aanwijzingen dat ACV, ABVV en ACLVB weg willen van de straat en in de komende maanden zullen proberen om in diverse onderhandelings- en overlegcircuits de aanpassingen van het Generatiepact nog meer op maat van hun eisen te brengen. De Nationale Arbeidsraad moet de lijst van zware beroepen vastleggen die brugpensioen voor 58 jaar toelaat. In het beheerscomité van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) zal de controle op de beschikbaarheid van bruggepensioneerden voor werk aan de orde zijn. Met de gewestelijke diensten voor arbeidsbemiddeling wordt de inzet van de tewerkstellingscellen bij bedrijfsherstructureringen besproken. En bij de gewestregeringen willen de vakbonden vooral de werkgelegenheid van jongeren aankaarten. In verband daarmee legden ACV en ABVV eind vorige week al een eisenbundel aan de top van de Vlaamse regering voor. Daarin vragen ze ook aandacht voor meer doordachte loopbaanmaatregelen, een ‘menselijke aanpak’ van oudere werklozen en gelijke kansen op werk voor allochtonen, laaggeschoolden en arbeidsgehandicapten.
Niet alleen de vakbonden willen landen in het conflict rond het Generatiepact. Ook de socialistische regeringspartijen – daartoe aangespoord door onrustbarende interne peilingen naar de kiesintenties – snakken naar het einde van de ’turbulente tijden’ met het ABVV.
Middenklasse
Zo greep PS-voorzitter Elio Di Rupo anderhalve week geleden andermaal naar argumenten over het einde van het sociaal overleg en een gesplitste sociale zekerheid om de FGTB, de Waalse vleugel van het ABVV, achter het Generatiepact te krijgen. Zonder veel succes evenwel, want in Luik hielden FGTB-militanten vorige week vrijdag na een betoging flink huis in de plaatselijke PS-lokalen.
SP.A-voorzitter Johan Vande Lanotte koos op hetzelfde moment een andere weg. Hij sloeg ‘de bladzijde om’, omdat volgens hem ‘het conflict rond het Generatiepact met de vakbond gewoon niet oplosbaar’ is. De SP.A voegde meteen de daad bij het woord door de aandacht en het publieke debat te verleggen naar andere, syndicaal gevoelige onderwerpen zoals de dienstencheques voor kinderopvang en het verlengen van beperkende maatregelen voor werknemers uit de nieuwe Oost-Europese lidstaten van de EU op de Belgische arbeidsmarkt.
‘De koerswending van Vande Lanotte is correct. Het heeft geen zin om de discussies met het ABVV te rekken. Ook hij beseft nu dat maatregelen met een emotionele lading niet uit te leggen zijn’, zo klinkt het bij de leiding van de SP.A. ‘Hij kan ook niet anders’, meent politicoloog Carl Devos van de Universiteit Gent. ‘Binnen Paars heeft Vande Lanotte geen ruimte meer om het Generatiepact nog meer te verzachten. Die vlam toch brandend houden vergroot de problemen alleen maar, terwijl de SP.A in de aanloop naar een ideologisch congres in maart en de gemeenteraadsverkiezingen in oktober volgend jaar beter niet overhoopligt met het ABVV.’
Tussen SP.A en ABVV zit er anders meer dan een haar in de boter. Toen het ABVV in februari dit jaar weliswaar nipt een nieuw loonakkoord afwees, ondanks de 252 miljoen euro die de regering daarvoor op tafel had gelegd, was het onbegrip bij de SP.A groot. Vooral de ‘corporatistische’ opstelling van de bediendecentrale BBTK werd op de korrel genomen. Op 1 mei, de socialistische feestdag van de arbeid, zat het er opnieuw bovenarms op toen het ABVV-voorstel aandrong op de invoering van een algemene sociale bijdrage voor de sociale zekerheid. ‘Komt niets van in huis’, reageerde toenmalig SP.A-voorzitter Steve Stevaert. Op dat moment moest het overleg tussen regering en sociale partners over het loopbaaneinde en de toekomst van de sociale zekerheid nog beginnen.
‘Op 1 mei ging de discussie over een belastingverhoging en zat de SP.A in de publieke opinie aan de goede kant. Maar door het geruzie over het Generatiepact is de indruk ontstaan dat de partij zich niet genoeg kan inleven in de zorgen van werknemers. Daardoor zit ze nu in de perceptie aan de slechte kant’, aldus een topman van de Vlaamse socialisten. Die proberen zich daaruit los te wringen met een rationele verklaring van het vakbondsverzet tegen het pact. ‘De combinatie van de onzekerheid van veel mensen, ook over hun eigen toekomst, en de eenzijdige communicatie van Paars over het symbool van het brugpensioen, was explosief genoeg om de achterban van de vakbonden kwaad te krijgen’, zo luidt het dan.
Maar volgens Devos, die ook hoofdredacteur is van Samenleving en Politiek (een ’tijdschrift voor democratisch socialisme’), en Tineke Boucké van de vakgroep Politieke Wetenschappen van de Universiteit Gent is dat ‘een ad-hocuitleg’ en is er structureel meer aan de hand. Boucké: ‘Met het discours over de Derde Weg is de SP.A meer naar het centrum opgeschoven en zich meer tot de middenklasse gaan richten. Het pragmatische krijgt daarbij voorrang op het ideologische. Hierdoor is de partij de voeling met haar oude linkse militanten kwijtgeraakt. Als de SP.A het nu veel heeft over consumenten en hun belangen tegenover machtige concerns, spreekt ze daarmee ook niet noodzakelijk arbeiders of haar klassieke achterban aan.’
Devos: ‘De verwijdering tussen het SP.A-electoraat en de ABVV-leden is al geruime tijd bezig. Veel socialisten zijn nog lid van de twee organisaties, maar het is ook duidelijk dat de SP.A niet meer de eerste arbeiderspartij is. Dat is, ondanks zijn rechts-liberaal programma, het Vlaams Belang. De SP.A kan niet anders dan meer op de middenklasse mikken. Intussen spreekt de partij niet langer hardop over de actieve welvaartsstaat met rechten en plichten, maar ze past het concept wel toe. Daarbij kan ze zich niet veroorloven om alleen oog te hebben voor het syndicale verhaal, maar ze kan wel hopen om de classe gardée van de arbeiders zoveel mogelijk mee te krijgen.’
‘Vande Lanotte spreekt nadrukkelijk mensen aan die progressief zijn en willen vernieuwen. Maar vernieuwing betekent ook flexibilisering, deregulering, meer nadruk op kennis, creativiteit, innovatie en kwaliteitsvolle productie. Dat klinkt in de oren van de vakbonden niet altijd even aangenaam. De intellectuele analyse van de SP.A over de transformatie van de economie en de verwijzingen naar de aanpak in de Scandinavische landen, waar mensen langer werken, is goed. Maar in het hoofd van veel mensen, die nu tussen 25 en 50 jaar in overdrive werken, is het ondenkbaar om dat tot op hoge leeftijd vol te houden. Die vragen zich af of politici wel weten wat er in de ondernemingen gebeurt. Dat ongenoegen is onderschat en het Generatiepact is een ontstekingsmechanisme geweest om dat duidelijk te maken.’
Schandalig
Dat mechanisme werd mee in gang gestoken door de dynamiek van onderhandelen over en actie voeren tegen dat pact. ‘Goede onderhandelingen moeten duidelijk en gestructureerd verlopen, en er mag geen deadline worden vastgelegd. Die twee voorwaarden zijn niet vervuld’, zegt de veel belaagde voorzitter van ABVV-Metaal, Herwig Jorissen. ‘Tijdens het hele proces zijn er vele lijvige documenten op tafel gekomen die niet alleen gingen over het loopbaaneinde, maar ook over jongerenwerkloosheid, sociale zekerheid en de uitkering. Voortdurend werd de inhoud ervan veranderd en aangepast. Onder tijdsdruk is het dan onmogelijk om de achterban goed te informeren en te raadplegen. Bovendien zijn enkele dwazen begonnen over het brugpensioen en de herstructurering van bedrijven. Wat het eerste betreft, kreeg ik aan de politici maar niet uitgelegd dat het doorkruisen van gemaakte afspraken daarover in bedrijven en sectoren de werknemers zekerheid over hun loopbaanverloop zou afpakken. En wat de bedrijfsherstructureringen en de beschikbaarheid van bruggepensioneerden betreft, is premier Guy Verhofstadt (VLD) erin geslaagd om zijn dada over Ford Genk door te drukken. Maar net in dat dossier zijn op enkele uitzonderingen na alle mensen in de gemaakte brugpensioenregeling vanaf 48 jaar teruggekomen toen ze voor nieuw werk bij Ford werden opgeroepen en is een duizendtal andere ontslagen werknemers op vrijwillige basis aan de slag gegaan via een tewerkstellingscel. Waarom moest de regering daar dan zo stoer over doen?’
Een gewestelijke ABVV-verantwoordelijke voorspelt dan ook dat de nieuwe maatregelen bij bedrijfsherstructureringen tot ‘veel scherpere sociale conflicten’ zullen leiden. ‘Men onderschat de psychologische vernedering en de emotionele wonden bij mensen die door herstructureringen en rationalisaties hun werk verliezen.’
Jorissen gaat prat op de expertise van zijn ABVV-centrale om hard actie te voeren en nog harder naar oplossingen te zoeken voor het tot staken komt, hij en ook andere centralevoorzitters begrijpen nog altijd niet waarom er niet meer onderhandelingstijd werd genomen. ‘In de aanloop naar de ABVV-staking van 7 oktober hebben we ministers gesmeekt om hun agenda om te gooien’, aldus Jorissen. ‘Hun enige antwoord was dat we maar moesten staken en dat het ABVV hoe dan ook de verliezer zou zijn. Dat was schandalig.’
Bijkomende ergernis bij het ABVV veroorzaakte de tactiek van Verhofstadt en zijn regering om nadrukkelijk onderhandelingen te voeren met ACV-voorzitter Luc Cortebeeck. ‘Allicht was het zijn ambitie om bij gebrek aan een nieuw Poupehan via het Generatiepact de rol van staatsman te vervullen’, klinkt het nu in SP.A-milieus. ‘Uiteindelijk heeft niet het ABVV, maar hij in het zand gebeten omdat hij ook de afkeer van christelijke vakbondsmensen voor de liberaal Verhofstadt onderschat heeft. Dit resulteert alvast in een merkwaardige paradox. Bij het ABVV zijn de algemeen voorzitter en secretaris van de vakbond niet de baas, maar delen de centralevoorzitters en hun achterban de lakens uit. Xavier Verboven kun je zodoende eigenlijk de gouverneur van het ABVV noemen. Maar terwijl sommigen bij de socialistische vakbond het meer gecentraliseerde werkingsmodel van het ACV willen kopiëren, nemen de centrales van de christelijke vakbond alsmaar meer hun autonomie op, en wordt Cortebeeck stilaan de Mia De Vits van het ACV.’
Niet met Steve
‘De SP.A heeft zich te snel laten opsluiten in de timing van de beleidsverklaring van Verhofstadt. De socialisten zaten in de tang, want de premier wilde de stijgende electorale aandelen van de liberalen niet meer uit handen geven en Vande Lanotte is daar blind ingetrapt’, zegt een ABVV-verantwoordelijke. ‘Als Steve SP.A-voorzitter was gebleven, zou het niet waar geweest zijn’, meent Jorissen.
Devos wil dat niet herhalen, maar wijst wel op de problemen van de voorzitterswissel. ‘Stevaert heeft een sterk beeld neergezet: niet het bouwjaar, maar de kilometerstand is belangrijk. Maar de socialisten hebben de kans gemist om dat beeld goed te benutten. Door het vertrek van Stevaert naar het provinciehuis in Limburg was er niemand meer om de flanken te dekken en zijn stempel te drukken op de communicatie. Naast de loopbaaneindemaatregelen, die toch geen bruuske ingrepen genoemd kunnen worden, zijn in het Generatiepact ook belangrijke afspraken gemaakt over de financiering van de sociale zekerheid en de welvaartsvastheid van de uitkeringen. Maar dat is onvoldoende uit de verf gekomen. Een verzachtende omstandigheid is dat Vande Lanotte nog als vice-premier het pact en ook de begroting over de streep moest halen. Wie in zulke moeilijke onderhandelingen is opgesloten, verliest het overzicht.’
‘Dat kan dan wel zo zijn, Vande Lanotte mag in elk geval ook een cursus diplomatie volgen’, klinkt het bij het ABVV. Het wordt de SP.A-voorzitter kwalijk genomen dat hij de vakbond in interviews tot ‘objectieve bondgenoot van de VLD’ uitriep en protesterende ABVV-militanten tijdens het partijcongres in Hasselt toeriep dat ze naar rechts lonkten door links de rug toe te keren. Omdat het in vele gevallen ook ging om SP.A-leden, kwam dat extra hard aan. ‘Een vakbond is geen abstractie. Een vakbond zijn de mensen in bedrijven. Hij tracht de grootste gemene deler van hun verzuchtingen en bekommernissen uit te drukken. Weet u, in de mijnen werden in een ver verleden kanaries gebruikt om de mijnwerkers te waarschuwen voor mijngas. Wel, de vakbondsmilitanten en -verantwoordelijken van het ABVV zijn kanaries met een rood hesje, die het ongenoegen van werknemers snel detecteren en daar lucht aan geven. Zo is het ook gegaan met de wijdverspreide onrust over het Generatiepact, maar men had dan wel op tijd moeten luisteren.’
‘Het pact heeft inderdaad felle emotionele reacties uitgelokt omdat werknemers hun loopbaanverloop en hun brugpensioenmogelijkheden heel persoonlijk beleven. Op vergaderingen doken plots vijf- tot zeshonderd mensen op, of vijf keer meer dan gewoonlijk. We moeten echter ook toegeven dat we daardoor de lat altijd hoger zijn gaan leggen en steeds minder ruimte aan de ratio hebben gegeven’, zegt Mil Kooyman, gewestelijk ABVV-secretaris in de regio Scheldeland.
Kooyman onthoudt ook iets anders van een bijeenkomst die hij begin deze week in zijn regio had met politici, bedrijfsleiders en vakbondsmensen. ‘SP.A-kamerfractieleider Dirk Van der Maelen legde er uit dat de Vlaamse socialisten op middellange termijn het Rijnlandmodel willen ruilen voor het Scandinavisch model. Dat zou betekenen dat de sociale zekerheid wordt gefinancierd met algemene middelen, dat er een ruim pakket van activerende maatregelen nodig is en dat de combinatie van werk en gezin veel gemakkelijker wordt gemaakt. Die SP.A-keuze vergt een enorme omslag in het denken van het ABVV. De Waalse vleugel bijvoorbeeld is vierkant tegen een financiering van het sociale systeem met algemene middelen omdat hij een splitsing vreest. En oudere werknemers staan erg sceptisch tegenover activerende maatregelen. Een belangrijke les is dat we de voorbije maanden en jaren niet gebruikt hebben om een groot debat te voeren over de keuze van zo’n sociaal-economisch model voor de toekomst en om pas nadien de aangepaste maatregelen te nemen. In plaats daarvan zijn nu een aantal concrete ingrepen in een pact gestopt en is iedereen elkaar daarover in de haren gevlogen.’
Door Patrick Martens
