Het proces tegen de voormalige Congolese vicepresident Jean-Pierre Bemba voor het Internationaal Strafhof in Den Haag neemt een vreemde wending. Volgens de Gentse advocaat Jean Flamme wil men Bemba voor de verkiezingen van 2016 neutraliseren.
In mei 2008 werd de Congolese politicus en zakenman Jean-Pierre Bemba in Brussel gearresteerd. De toenmalige procureur bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, de Argentijn Luis Moreno-Ocampo, liet hem aanhouden voor feiten die zich enkele jaren daarvoor in de Centraal-Afrikaanse Republiek hadden afgespeeld. Bemba was toen in het verdeelde Congo de facto baas in het noorden van zijn land. Hij werd vervolgens vicepresident in de Congolese overgangsregering, en behaalde in 2006 meer dan 20 procent van de stemmen bij presidentsverkiezingen die door Joseph Kabila werden gewonnen.
Maar in 2002 vroeg de toenmalige president van de Centraal-Afrikaanse Republiek, Ange-Félix Patassé, hem om steun om een opstand tegen zijn bewind de kop in te drukken. De troepen van Bemba zouden zich tijdens die interventie in het buurland schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Bemba wordt vervolgd omdat hij als bevelhebber verantwoordelijk wordt geacht voor de gruwelijke feiten die zijn soldaten hebben gepleegd. Zijn verdediging voert aan dat zijn troepen op dat moment niet onder zijn bevel stonden, maar onder dat van de Centraal-Afrikaanse generale staf.
De zaak tegen Bemba nam eind vorig jaar een vreemde wending. Op het moment dat het proces tegen de Congolese politicus op zijn eind liep, begon de nieuwe procureur bij het Strafhof, de Gambiaanse Fatou Bensouda, een nieuwe zaak tegen Jean-Pierre Bemba en zijn omgeving. Op 23 november werden enkelen van zijn advocaten gearresteerd en werd zijn kabinetschef in Kinshasa opgepakt en naar de gevangenis in Scheveningen overgebracht. Ze zouden getuigen hebben omgekocht en stukken vervalst. Samen met hen staat ook Bemba zelf weer terecht, als leider van een ‘criminele organisatie’.
De Belgische advocaat Jean Flamme vermoedt een dubbel politiek spel. Flamme verdedigt Jean-Jacques Kabongo, die deel uitmaakt van het verdedigingsteam van Bemba. Wellicht, denkt hij, begreep de procureur dat ze de aanklacht voor oorlogsmisdaden tegen Bemba niet voldoende hard kon maken en begon ze daarom een nieuwe zaak tegen hem, die hem ook politiek helemaal uitschakelt. Een Centraal-Afrikaanse generaal getuigde voor het hof dat de soldaten van Bemba op het moment van de feiten wel degelijk onder Centraal-Afrikaans bevel stonden, en dat Bemba bijgevolg niet als het hoofd van de commandoketen kan worden beschouwd. Flamme: ‘Daarmee stond de oorspronkelijke aanklacht op losse schroeven. In 2016 worden er in Congo verkiezingen gehouden. Als Bemba wordt vrijgesproken, kan hij die zeker winnen.’
Afgeluisterde telefoons
Jean Flamme stond in de jaren negentig mee aan de weg van de niet-gouvernementele organisatie Advocaten zonder Grenzen. Hij trad op voor het Rwandatribunaal in Arusha en schreef zich daarna in op de lijst van advocaten voor het Internationaal Strafhof. Dat was intussen in Den Haag geïnstalleerd om te oordelen over genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Hij verdedigde daar aanvankelijk de Congolese militieleider Thomas Lubanga, die de bedenkelijke eer genoot dat hij als eerste door de nieuwe internationale strafrechtbank werd aangeklaagd en veroordeeld. Lubanga werd beschuldigd van het gebruik van kindsoldaten en kreeg na een moeizaam proces veertien jaar cel.
Flamme nam al na een jaar uit protest ontslag als advocaat van Lubanga omdat er hem, naar zijn smaak, te veel stokken in het wiel werden gestoken. Maar hij leerde toen wel de Congolees Jean-Jacques Kabongo kennen, die hem als stagiair terzijde stond. Toen hij eind vorig jaar telefoon kreeg uit Den Haag, met de vraag om zich in de gevangenis van Scheveningen te melden, dacht hij aanvankelijk dat de vrouw van de voormalige Ivoriaanse president Laurent Gbagbo op haar beurt was opgepakt en dat ze hem wou spreken. Maar het was zijn vroegere stagiair Kabongo, die hem vroeg om hem te verdedigen nadat hij in de tweede zaak tegen Bemba was opgepakt.
Kabongo was bij het advocatenteam van Bemba betrokken als case manager. Hij trad als dusdanig niet op voor het hof, maar beheerde het dossier van de zaak voor de verdediging. Toch werd hij samen met hoofdadvocaat Aimé Kilolo gearresteerd. Bewijzen voor de samenzwering waarvan de Congolezen worden beschuldigd, meent de procureur te vinden in afgeluisterde telefoongesprekken. Jean Flamme vindt dat ongehoord. Zo was de procureur namelijk ook op de hoogte van de verdedigingsstrategie die tussen Bemba en zijn team werd besproken. ‘In een rechtsstaat moet een advocaat al van een zwaar misdrijf worden verdacht vooraleer de stafhouder van de balie toestemming geeft om zijn telefoon af te luisteren. In Den Haag is er geen balie en geen stafhouder, en bepaalt de griffie alles.’
Zijn cliënt houdt vol dat hij alleen contact had met de getuigen om ze over te dragen aan de diensten van de griffie, die er zich verder over bekommerden. Met de arrestatie van kabinetschef Fidèle Babala in Kinshasa werd de hele politieke beweging van Bemba onthoofd.
Flamme: ‘Er wordt Bemba verweten dat hij vanuit Den Haag conferentiegesprekken voerde met zijn achterban in Congo. Dat is, voor zover mij bekend, geen misdrijf. Mijn cliënt kan bewijzen dat hij het geld dat Babala uit Kinshasa stuurde – alles samen 12.000 dollar over een periode van twee, drie jaar – op de rekening van Bemba in de gevangenis heeft gestort. Van het gebruik van dat geld bestaat een inventaris. Het kan dus niet gebruikt zijn om getuigen gunstig te stemmen. Toen ik dat document opvroeg voor mijn verdediging, werd het me geweigerd. De procureur kreeg het enkele maanden later wel. Het is nu meegedeeld en bij het dossier gevoegd.’
‘Daarmee valt de beschuldiging van omkoping weg. Toch blijven die mensen in de gevangenis. Als de zaak weer voorkomt, zitten ze bijna een jaar in de cel, voor een misdrijf waarop maximaal vijf jaar staat. Het merkwaardige is dat de Britse medeadvocaten van Jean-Pierre Bemba niet werden gearresteerd. Zij zouden dus niet van het complot op de hoogte zijn geweest, terwijl ze meer contact hadden met Kinshasa en met de getuigen dan mijn cliënt.’
Voor Jean Flamme is het duidelijk de bedoeling om Bemba politiek uit te schakelen. Wie heeft daar belang bij? Met de ervaring die hij opdeed bij het Rwandatribunaal in Arusha kijkt Flamme in de richting van de Verenigde Staten. De VS erkennen het Internationaal Strafhof niet, maar ze beïnvloeden de werking van het hof via de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. ‘Ik ben niet de enige die het merkwaardig vindt dat het Strafhof alleen Afrikanen vervolgt die het niet met de Amerikanen kunnen vinden. Waarom wordt de Sudanees Omar Al-Bashir wel vervolgd en de Rwandees Paul Kagame of de Ugandees Yoweri Museveni niet? Bemba wordt trouwens ook niet vervolgd voor wat in Oost-Congo is gebeurd, want dan zou ook Joseph Kabila zelf moeten worden aangeklaagd. Daarover wordt door al die Congolezen in de gevangenis in Scheveningen druk gespeculeerd. Ik zeg hen soms: jullie zijn hier ondertussen met genoeg om een nieuwe politieke partij te beginnen.’
DOOR HUBERT VAN HUMBEECK
‘Is het niet merkwaardig dat het Strafhof alleen Afrikanen vervolgt die het niet met de Amerikanen kunnen vinden?’
