In de Kroonraad van Knack geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Willy Claes over de oorlog tegen Irak, het Belgische veto in de NAVO, de Amerikaanse begroting, de atoomdreiging in Noord-Korea, en het politieke afscheid van Vaclav Havel.
nMijnheer Claes, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell heeft de VN-Veiligheidsraad bewijzen of aanwijzingen gegeven over de aanmaak van massavernietigingswapens in Irak. Was zijn betoog overtuigend?
WILLY CLAES: Hij heeft alleszins punten gescoord bij de Amerikaanse publieke opinie. Dat blijkt ook uit verklaringen vanuit de Democratische Partij. Een oorlog lijkt nu onafwendbaar. De Amerikanen kunnen niet meer achteruit, anders zouden ze hun eigen ‘bewijzen’ negeren. Ik denk dat alleszins is aangetoond dat Irak een hele structuur op poten heeft gezet om de VN-inspecteurs te misleiden. Of dat voldoende reden is voor een oorlog is een andere vraag. Op het moment van dit gesprek geeft Saddam Hoessein weer de indruk zich inschikkelijker op te stellen. Hij lijkt bereid de U2-verkenningsvliegtuigen te dulden, meer documenten te overhandigen en de ondervraging van wetenschappers toe te staan, maar die toegevingen komen rijkelijk laat.
De komende dagen staat hoe dan ook de geloofwaardigheid van de Verenigde Naties op het spel, en het zal niet eenvoudig zijn om die te vrijwaren. Want ofwel geeft men Bush zijn zin en stemt men een tweede resolutie die geweld toestaat. Dan zal algemeen gezegd worden dat de Veiligheidsraad door de knieën is gegaan voor de Amerikaanse druk, en dat er koopjes zijn gesloten tussen de VS en de andere permanente leden. Ofwel komt er geen resolutie, en mag je er zeker van zijn dat de Amerikanen met de ‘coalition of the willing’ toch tot de actie overgaan, wat de geloofwaardigheid van de VN nog meer zou aantasten. Het tweede rapport van Hans Blix en Mohamed ElBaradei, op 14 februari, zou het officiële startsein voor de oorlog kunnen worden.
Ondertussen weet de EU niet welke kant ze uit moet.
CLAES: De EU slaat een steeds maller figuur en is verder dan ooit verwijderd van een geloofwaardig gemeenschappelijk buitenlands beleid. De Frans-Duitse as is op een pijnlijke manier gecounterd door de open brief pro-Bush van acht leden en kandidaat-leden van de EU. En het is nog erger geworden door een scherpe verklaring van tien Oost-Europese landen die zich vóór een militaire interventie hebben uitgesproken, met daarbij zeven toekomstige EU-leden. Voor sommigen dringt het besef nu pas door dat met de uitbreiding van de EU de Amerikanen meer dan ooit aan de Europese tafel zullen zitten. Als men dat had willen vermijden, had men niet mogen uitbreiden zonder instellingen en spelregels aan te passen. Als de unanimiteit niet wordt afgeschaft, kunnen we in de toekomst het ergste verwachten.
Minister van Defensie Donald Rumsfeld noemde de Frans-Duitse as het ‘oude Europa’. Had hij gelijk?
CLAES: Dat zou ik niet zeggen. Met zijn brutale uitspraak heeft hij wel de vinger op de wonde gelegd: Europa is hopeloos verdeeld en telkens het erop aankomt, spelen we niet mee. Maar in mijn ogen is het oude Europa het Europa dat nog redeneert in de sfeer van de Koude Oorlog. Het nieuwe Europa is er een waarin zich gedurende de laatste vijftig jaar een vredesfilosofie heeft ontwikkeld die pleit voor internationaal recht, samenwerking, diplomatie en arbitrage. Dat is prijzenswaardig, alleen vergeten we te gemakkelijk dat onze vrede voor een groot stuk verzekerd wordt door de Amerikanen. Het is in ex-Joegoslavië bewezen en we zien het ook weer in Noord-Korea, waar wel de Amerikanen interveniëren, maar waar Europa totaal afwezig is. Onze publieke opinie lijkt de nieuwe gevaren van de proliferatie van massavernietigingswapens en terrorisme te onderschatten. Wij schijnen niet te beseffen dat Europa even sterk bedreigd wordt als de VS.
België en Frankrijk stellen hun veto tegen NAVO-hulp aan Turkije. Is dat verstandig?
CLAES: De Fransen zijn in de militaire structuur van de NAVO altijd een buitenbeentje geweest. Maar voor ons land vrees ik dat we een brug te ver zijn gegaan en daar op langere termijn de gevolgen van zullen dragen. Ik heb respect voor de principes die aan deze beslissing ten grondslag liggen, maar die waren niet onverenigbaar met de NAVO-vraag om bescherming van Turkije. Zelfs Duitsland, dat zich radicaal tegen een oorlog heeft uitgesproken en dat om interne en externe redenen alle belang heeft bij het vasthouden van de band met Parijs, levert Patriot-raketten aan Turkije, bilateraal of via Nederland. België stond al onderaan de ladder wat betreft het nakomen van NAVO-verplichtingen, het blijft nu helemaal geïsoleerd achter. Niet alleen in de NAVO, maar ook in de EU, waar op Frankrijk na alle NAVO-leden aan een andere koord trekken. Bittere bedenking daarbij is dat België wel met Frankrijk en Duitsland oppositie mag maken in de NAVO, maar blijkbaar niet wordt ingelicht als die twee een alternatief voorstel voor de VN fabriceren. Of dat Mirageplan een kans van slagen heeft, is trouwens hoogst twijfelachtig. Saddam Hoessein laat zich niet zó makkelijk opzijschuiven.
Zullen Frankrijk en Duitsland in de VN hun kar moeten keren?
CLAES: Ik geloof niet dat Jacques Chirac ook in de Veiligheidsraad zijn veto zal gebruiken. Hij kan zich niet de luxe veroorloven om aan de kant te blijven staan als de Amerikanen met een coalitie in hun zog daadwerkelijk aanvallen. Anders zal hij ook buitenspel staan wanneer nadien een nieuwe verdeling van politieke en economische invloeden in het Midden-Oosten plaatsvindt. Frankrijk en Duitsland hebben na de verklaring van Blix op 14 februari nog een kans om zonder al te veel gezichtsverlies een bocht te maken.
President George W. Bush heeft een forse stijging van het defensiebudget doorgevoerd, maar zijn begroting vertoont wel een tekort van 300 miljard dollar.
CLAES: De VS geven nu al één miljard dollar per dag uit aan defensie, en daar komt nog 4,2 procent bij. Als je de wereldranglijst van defensiebudgetten bekijkt, geven de Amerikanen in hun eentje meer uit dan de op hen volgende twaalf landen samen. Dat geeft een idee over hun militaire suprematie. Het is een illustratie van wat Robert Kagan beweert: je krijgt inderdaad de indruk dat de Amerikanen op Mars leven en de Europeanen op Venus. Wij zien problemen, zij zien bedreigingen. Wij spreken over internationaal recht en onderhandelingen, zij over het gebruik van macht.
Wat opvalt, is dat de conservatief Bush op een vrij onbeschaamde manier opnieuw opteert voor een keynesiaanse politiek. Na zijn verkiezing heeft hij een forse belastinghervorming doorgevoerd, en na elf september heeft hij niet geaarzeld om één procent van het Amerikaanse bnp supplementair in de Amerikaanse economie in te spuiten. En niet alleen in de getroffen gebieden als New York of de getroffen sectoren als de luchtvaart en het verzekeringswezen. Met zijn nieuwe begroting heeft hij overduidelijk gekozen voor een politiek van deficit spending, die in Europa de voorbije jaren zo zeer bekritiseerd is.
Ik zeg niet dat we het voorbeeld van Bush moeten volgen, maar wat me stoort is dat er in het Europese economische beleid geen lijn meer te ontdekken valt. Er is zelfs grote verdeeldheid over welke punten van het stabiliteitspact men wel of niet moet toepassen. Het pact is door de voorzitter van de Europese Commissie zelfs een dwaasheid genoemd. Duitsland probeert zich te houden aan een strikte interpretatie, namelijk besparen om het begrotingstekort niet te laten stijgen. Frankrijk daarentegen heeft duidelijk andere prioriteiten. En de Commissie probeert voorzichtig een andere interpretatie aan het stabiliteitspact te geven. Ze zou minder de nadruk willen leggen op de jaarlijkse tekorten dan wel op de schulden op middellange termijn, en ze zou land per land rekening willen houden met de natuur van de uitgaven. Daar zijn misschien valabele argumenten voor, maar het probleem is dat Europa nu ook al geen economische strategie meer heeft. Dat kun je van Bush niet zeggen.
Noord-Korea heeft de kerncentrale van Yongbyon heropgestart, is uit het non-proliferatieverdrag gestapt, heeft gebroken met het Internationaal Atoomagentschap (IAEA), en dreigt zelfs met een ‘pre-emptive strike’.
CLAES: Wat gebeurt in Noord-Korea is een voorbeeld van nucleaire chantage. Hier door een dictatoriaal regime, maar het kan net zo goed door internationale criminele groepen. Ik verwijs naar het boekje ‘L’Economie de l’apocalypse’, dat enkele jaren geleden gepubliceerd werd door Jacques Attali, de medewerker van François Mitterrand die in 1995 in opdracht van de VN een verslag heeft gemaakt over het proliferatiegevaar. Hij schrijft dat een paar gevallen van nucleaire chantage bekend zijn, ‘waarvan sommige met succes bekroond’. Ik heb nooit van Attali vernomen wat en wie hij precies bedoelde, maar als het waar is wat hij schreef, is dat onrustwekkend.
Dergelijke bedreigingen kun je niet met militair geweld bestrijden, al zijn er in de VS minderheidsgroepen die het tegendeel beweren. De hele internationale gemeenschap moet zich verenigen rond een strategie die langs de ene kant de dialoog ontwikkelt, en langs de andere kant druk uitoefent via politieke en economische samenwerking. Dat lijkt mij ook de gepaste werkwijze tegenover Noord-Korea.
De wereldgemeenschap moet zich meer concentreren op de ontwapening. De nucleaire club is al lang niet meer die van de vijf permanente Veiligheidsraadleden, maar ook die van Pakistan, India, Israël en Noord-Korea. En na de val van de Sovjet-Unie zijn we geconfronteerd met een bijna vrije circulatie van nucleaire grondstoffen en knowhow. De nucleaire proliferatie is volop aan de gang, en zelfs een supermacht als de VS slaagt er niet in dat fenomeen onder controle te houden. Dat geldt des te meer voor de biologische en chemische wapens. Want voor atoomwapens is er het non-proliferatieverdrag en de controle door het IAEA, ook al is dat alleen bevoegd voor landen die het verdrag geratificeerd hebben. Maar inzake chemische en biologische wapens is er in de verdragen van 1972 en 1993 niet eens in een controleorgaan voorzien. Binnen de VN moeten de grote machten, hopelijk deze keer ook Europa, dringend nieuwe initiatieven nemen om dit gevaar te bezweren.
In Praag heeft Vaclav Havel afscheid genomen van de politiek. Hoe beoordeelt u zijn dertien jaar presidentschap?
CLAES: Ik heb hem een paar keer ontmoet en ik vind Havel een van de meest ontroerende symbolen van het geweldloos verzet tegen de dictatuur. Ik las onlangs een huldebijdrage van de Poolse stichters van Solidarnosc, die blijkbaar tijdens de Koude Oorlog aan de grens regelmatig ontmoetingen hadden met Havel en zijn vrienden van Charta 77. Havel is het bewijs dat een kunstenaar over geëigende middelen beschikt om de strijd met de macht aan te gaan. Het is niet zonder reden dat in de hele geschiedenis machthebbers zich altijd wantrouwig hebben opgesteld tegenover kunstenaars. Ofwel namen ze hen dicht bij zich om ze ‘dood te knuffelen’, ofwel legden ze hen via censuur of broodroof het zwijgen op. De kunstenaar Havel is erin geslaagd de communistische machthebbers op de knieën te krijgen. Zijn grote ontgoocheling was de splitsing van Tsjecho-Slowakije. Hij was voor alles een man die ver vooruitkeek en die inzag dat in het planetair dorp waarin wij leven vooral de internationale samenwerking en verstandhouding naar een betere wereld moeten leiden. In die optiek vond hij het uiteenvallen van zijn eigen land een drama. Wat mij doet besluiten dat Havel een goede Belg zou zijn.
Koen Meulenaere
willy claes: ‘havel is het bewijs dat een kunstenaar de strijd met de macht kan aangaan.’
