Ex-president Karadzic en generaal Mladic zijn beschuldigd van oorlogsmisdaden. En alle partijen mogen deelnemen aan de ver- kiezingen. Dat wijzigt wel de constellatie.

DE IRONIE van de geschiedenis wil dat leider Radovan Karadzic van de volksserviërs in Bosnië zich nu in dezelfde positie bevindt als Sarajevo, dat hij vier jaar liet belegeren. Hij wordt beschermd door eigen mensen volgens de Montenegrijnse president Momir Bulatovic een lijfwacht van zo’n vijfhonderd man en is omsingeld door een leger. In zijn geval : de internationale vredesmacht Ifor, die patrouilleert om zijn hoofdkwartier Pale.

De Ifor-bevelhebber, de Amerikaanse generaal Leighton Smith, meldde geen ?opdracht te hebben om Karadzic lastig te vallen?. Maar toch kan Karadzic zich niet ongehinderd bewegen in de Republika Srpska, de volksservische entiteit in Bosnië.

De internationale gemeenschap sluit een net rondom hem. Eind juni tekende hij een besluit, waarbij hij al zijn bevoegdheden als president van de Republika Srpska overdroeg aan zijn vice-presidente Biljana Plavsic. Op 5 juli moesten de verkiezingslijsten ingediend zijn voor de stembusgang van midden september in Bosnië-Hercegovina en hij kwam niet voor op de lijst van zijn Servische Democratische Partij (SDS). Op 11 juli vaardigde het Joegoslavië-Tribunaal in Den Haag een internationaal aanhoudingsbevel uit tegen hem en zijn generaal Ratko Mladic. Beiden zijn beschuldigd van oorlogsmisdaden.

KAT EN MUIS.

Hoewel Karadzic meestal geen interviews geeft aan buitenlandse journalisten, maakte hij een uitzondering voor het Amerikaanse televisiestation CBS. Voor de camera verklaarde hij dat er geen massagraven bestonden en dat zijn Serviërs zich niet schuldig hadden gemaakt aan oorlogsmisdaden. De dag erna riep de VN-verantwoordelijke voor de wederopbouw van Bosnië, Carl Bildt, hem op om in Den Haag dan maar zijn onschuld te bewijzen. In een toespraak tot vertegenwordigers van de 33 landen die soldaten leveren aan Ifor, verklaarde Bildt hoe de internationale gemeenschap tegenover Karadzic staat : ?We zijn getuige van het oude kat-en-muis-spelletje. De kat wint het altijd. Het is wel duidelijk dat wij de kat zijn en Karadzic de muis is.?

De internationale gemeenschap lijkt inderdaad de eerste ronde tegen de volksservische aanvoerder te hebben gewonnen. Hij is geen kandidaat meer bij de verkiezingen en kan geen enkele officiële functie bekleden. Wel bleef hij voorzitter van de Servische Democratische Partij. En dat verwekte hevige reacties van de andere politieke partijen in Bosnië en verdeeldheid bij de westerse bondgenoten.

Een reeks misverstanden vond zijn oorsprong in de verklaring van Bildt dat ?het partijvoorzitterschap geen openbaar ambt is.? Een dag later zei diens assistent, de Duitse ambassadeur Michael Steiner, dat partijvoorzitters in elk geval een openbaar ambt bekleden. Vertegenwoordigers van vijf politieke partijen in Bosnië vroegen het kiescomité van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) om de SDS te schrappen. Aan de verkiezingen van 14 september mogen immers alleen partijen deelnemen die zich houden aan het vredesverdag van Dayton. Een formatie met een voorzitter die verdacht wordt van oorlogsmisdaden kan niet voldoen aan alle voorwaarden van dat akkoord. Dat voorziet immers in medewerking aan het uitleveren van oorlogsmisdadigers.

De verwarring werd nog groter toen de Amerikaanse ambassadeur Frowick, vorzitter van de OSVE-missie in Bosnië, verklaarde dat hij ?zijn best zou doen? om de SDS te diskwalificeren. Op een OSVE-zitting in Stockholm vroeg hij de aanwezigen wat ze zouden doen als ?mensen die in Nürnberg berecht werden partijvoorzitter zouden zijn geweest bij de eerstvolgende Duitse democratische verkiezingen.?

De Duitse buitenlandminister Klaus Kinkel steunde de Amerikaanse opvatting dat de SDS moest geschrapt worden. Maar de Russen vonden, bij monde van hun woordvoerder Grygory Karasin, ?dat Karadzic voorzitter is van de SDS, niet betekent dat er een wettige of politieke grond bestaat om de partij te diskwalificeren.?

De hete aardappel werd doorgeschoven naar een spoedbijeenkomst van de ondertussen half vergeten Contactgroep voor Bosnië (Verenigde Staten, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland). En zij besloot vrij onverwacht dat alle partijen konden deelnemen aan het plebisciet.

WEER SANCTIES ?

De beslissing heeft een belangrijke politieke consequentie. Verkiezingen zonder de SDS zouden wettig zijn, maar de legitimiteit van de nieuw verkozenen zou in dat geval maar dunnetjes uitvallen. Het zou de stabiliteit in de Servische Republiek en in heel Bosnië-Hercegovina zeker niet ten goede komen. In het bijzonder als Mladic en Karadzic tegen 14 september, of later, niet voor hun rechters staan in Den Haag.

Het neutraliseren van de SDS zou het linkse blok bij de verkiezingen ook verstevigen. Dat blok bestaat uit een tal van de Socialistische Partij van president Slobodan Milosevic van Servië en een tal van Verenigd Joegoslavisch Links, de partij van Milosevic’ vrouw. Bij het niet opkomen van de SDS zou de Republika Srpska gewoon aan Milosevic worden overgedragen. Een hereniging met Servië, of (Nieuw-)Joegoslavië zou zo worden gewettigd via democratische verkiezingen.

Na de beschuldiging door het Joegoslavië-Tribunaal en het uitvaardigen van een internationaal arrestatiebevel kan de uitlevering (of niet-uitlevering) van Karadzic en Mladic belangrijke gevolgen hebben voor de Republika Srpska en Joegoslavië. Woordvoerder Nick Burns van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken herhaalde al dat de Verenigde Staten de gedachte niet hebben opgegegeven om weer economische sancties in te stellen. De VS moeten nog wel bepalen welke omstandigheden sancties kunnen uitlokken.

The New York Times schreef dat Karadzic en Mladic oppakken beter was dan een hele bevolking straffen. De krant dacht daarbij allicht aan de komende presidentsverkiezingen in de VS. Als de Amerikaanse president Bill Clinton weer sancties afkondigt, kan zijn Republikeinse rivaal voor het presidentschap, Bob Dole, argumenteren dat Clinton geen vrede kon stichten in Bosnië.

Blijft echter de praktische vraag : wie kan Karadzic en Mladic arresteren ? Leighton Smith acht het mogelijk de politieke leider te pakken, maar voor generaal Mladic ligt dat moeilijker. Buitenlandse journalisten speculeren er zelfs op dat Ifor Mladic met rust laat, omdat zijn aanwezigheid borg staat voor orde en rust in het Bosnisch-Servische leger.

MAATSTAF.

De internationale gemeenschap heeft eindelijk begrepen dat Milosevic Karadzic niet kan en vooral niet wil arresteren. Het gevangenzetten van Karadzic zou de president van Servië immers meer nadelen dan voordelen opleveren. Er bestaat natuurlijk een kans toe dat Karadzic zelf naar Den Haag gaat, in de vaste overtuiging onschuldig te zijn. En mogelijk krijgt Ifor toch het bevel hem te arresteren. In de wandelgangen, in Belgrado en Sarajevo, luidt het dat het probleem-Karadzic eind juli opgelost zal zijn. Net op tijd om de verkiezingscampagne in Bosnië-Hercegovina relatief normaal te laten verlopen.

De beschuldiging van het Joegoslavië-Tribunaal en de bewijzen tegen Mladic en Karadzic maakten wel indruk. Zelfs degenen binnen de Servische oppositie die Karadzic steunden, geloven nu dat hij zich volledig moet terugtrekken, in het belang van het volk. Behalve een kleine groep intellectuelen in Belgrado durft niemand publiekelijk zijn arrestatie en uitlevering verdedigen. Mocht hij onder dwang naar Den Haag worden gestuurd, dan zal dat op weinig verzet stoten.

Het Tribunaal daar achtte het bewezen dat Karadzic en Mladic van oorlogsmisdaden wisten en de ?etnische schoonmaak? concreet steunden. Een getuige zei dat Mladic aanwezig was bij de executies in en om de voormalige Moslim-enclave Srebrenica. Er was geen enkele reden om aan te nemen dat Karadzic niet op de hoogte zou zijn geweest van massale executies.

De openbare aanklager in Den Haag, Marc Harmon, besloot zijn aanklacht met : ?Het Hof wijst de opvatting van collectieve schuld (van het Servische volk) af.? Hij meldde ook dat slechts een deel van de bewijzen op de openbare zitting naar voren was gebracht, omdat de volledige aanklacht en alle getuigenissen alleen nuttig waren voor de twee die zich nu aan rechtspraak onttrekken.

Karadzic en Mladic voor hun rechters brengen wordt een maatstaf voor de ethiek van de Republika Srspka, en dus van heel Joegoslavië. President Milosevic van Servië moet dat voor ogen houden, als hij zijn reputatie van spilfiguur in het Bosnische vredesproces wil behouden.

Aan de andere kant weet hij dat, met Mladic en Karadzic in de beklaagdenbank, onvermijdelijk licht zal vallen op zijn rol in de Bosnische oorlog. Daarom blijft hij herhalen dat iedereen in principe moet terechtstaan voor begane misdaden, maar alleen voor een plaatselijke rechtbank. Ook levert hij de drie beschuldigde officieren van het voormalige Joegoslavische leger (JNA) niet uit aan Den Haag. Daardoor scoort hij op het thuisfront, waar zijn charisma serieus beschadigd is.

Het aanslepen van de onzekerheid over de processen tegen Karadzic en Mladic speelt in het belang van Milosevic. Want na de arrestatie van de twee en na de Bosnische verkiezingen schuift een ander netelig punt hoog op de internationale agenda. De kwestie-Kosovo of het lot van een Servische provincie met een separatistisch gestemde, volksalbanese meerderheid.

Branislav Milosevic

Experts van het Joegoslavië-Tribunaal aan het werk in een massagraf bij Srebrenica, in Oost-Bosnië. Volksserviërs veroverden er vorig jaar een Moslim-enclave.

Vice-presidente Biljana Plavsic (foto) van de Servische Republiek in Bosnië, een ijzeren vrouw, nam het presidentschap over van Radovan Karadzic.