In de Kroonraad van Knack geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Karel Van Miert over de naschokken van de oorlog in Irak, de positie van Tony Blair, de mini-EU-defensietop in Brussel, de ‘road map’ voor Israël, en de Europese Conventie.
nMijnheer Van Miert, George W. Bush heeft de oorlog in Irak afgesloten. De VS en hun bondgenoten hebben gezegevierd.
KAREL VAN MIERT: Ik ben nog altijd verbolgen over die oorlog. De officiële reden was eerst de strijd tegen het terrorisme, maar men heeft nooit kunnen aantonen dat er een band was tussen Irak en het internationale terrorisme of Al-Qaeda. Integendeel, de meeste terroristen komen uit Saudi-Arabië, een bondgenoot van de Amerikanen. Daarna moest men zogezegd optreden tegen de dreiging van massavernietigingswapens, maar die heeft men nog steeds niet gevonden en ze zijn ook niet gebruikt, hoewel gevreesd werd dat Saddam Hoessein dat zou doen als de strijd in zijn nadeel uitdraaide. Tot slot ging het over het installeren van de democratie in Irak, maar ik merk dat ze al op ongewapende manifestanten schieten, dat is niet bepaald een kenmerk van een democratie.
De Amerikanen hadden gedacht dat ze als bevrijders met bloemen zouden worden verwelkomd, maar dat is absoluut niet het geval. De grote meerderheid van de bevolking wil de Amerikanen niet en hoopt dat ze zo snel mogelijk verdwijnen. Ze hebben de infrastructuur kapotgebombardeerd en de bestuursinstellingen van de kaart geveegd, het zal bijzonder moeilijk zijn om beide weer op te bouwen. Je ziet ook dat het religieus fundamentalisme de kop opsteekt, wat te verwachten was, en dat vooral religieuze leiders de macht in handen aan het nemen zijn. Er is weinig sympathie voor de Iraakse bannelingen die de Amerikanen in hun bagage hebben meegebracht. Irak heeft een lange periode van instabiliteit voor de boeg.
Is het verdwijnen van Saddam dan geen goede zaak?
VAN MIERT: Wat mij betreft, mogen dat soort dictators overal verdwijnen, maar voor de manier waarop en de motivatie waarom heb ik minder begrip. De hele Arabische wereld voelt zich vernederd door het Amerikaanse optreden. Het anti-amerikanisme is fors aangewakkerd en wordt nog eens vergroot door de eenzijdige manier waarop de VS nu ook weer het Palestijnse vraagstuk aanpakken.
De Amerikanen gebruiken het militaire overwicht dat ze in Irak hebben gedemonstreerd om andere landen in de regio onder druk te zetten, onder meer Syrië.
VAN MIERT: We moeten afwachten waartoe dat in de praktijk leidt. In Afghanistan hebben de buitenlandse troepen dankzij een soortgelijk Amerikaans optreden Kabul onder controle, maar in de rest van het land vermogen ze niets tegen de plaatselijke clans. Datzelfde kan zich in Irak voordoen. Men spreekt in dat verband over imperial overstretch. In de entourage van Bush zitten mensen die vinden dat de Amerikanen de hele wereld de les mogen lezen, ook al maken ze minder dan vijf procent van de wereldbevolking uit. Op langere termijn zal blijken dat dat een fatale misrekening is.
De populariteit van Tony Blair leek door de snelle afloop van de oorlog hersteld. Maar in de gemeenteraadsverkiezingen van vorige week heeft Labour een zware nederlaag geleden.
VAN MIERT: Dat is misschien een onrechtstreeks gevolg van de Irak-oorlog, omdat Blair zijn binnenlandse problemen verwaarloost. Hij probeert als onderaannemer van de Amerikanen aan wereldpolitiek te doen. Een recent interview met hem in The Financial Times laat daarover geen twijfel. Een interview dat overigens bol staat van sofismen en hypocrisie. Je moet het maar doen om Frankrijk de oorzaak van de Irak-oorlog te noemen, terwijl Bush al lang voor er sprake was van een Frans veto de beslissing had genomen om aan te vallen. Voor Blair zijn de VS de onbetwistbare leiders van de wereld, en de wereld doet er beter aan dat leiderschap niet al te zeer ter discussie te stellen. De Europese landen moeten volgens hem partners zijn van de VS, maar hoe kun je ‘partner’ zijn van een supermacht die unilateraal optreedt en beslist, en alleen slaafse volgelingen wil? Het is zielig om te zien hoe gretig de Aznars en consorten het plaatsje innemen dat de Amerikanen hen in de schaduw van Bush toewijzen.
Het gaat zo ver dat niet alleen de Amerikanen maar ook de Britten vinden dat wie hen niet gedwee volgt daarvan de gevolgen moet dragen. Dat blijkt uit verklaringen van zowel Colin Powell als Jack Straw. Frankrijk moet gestraft worden en Duitsland, het grootste land in Europa, een tijdje geïgnoreerd. Met de Russen regelen ze het wel, die boezemen hen toch wat meer angst in. De houding van de VS en Groot-Brittannië is de arrogantie van de macht ten top. Wie niet met hen is, is tegen hen, en zal daarvoor boeten. Het democratisch recht van bondgenoten om van mening te verschillen bestaat niet meer. Net zomin als het recht om rekening te houden met de eigen publieke opinie. In de VS wordt het hele buitenlandse beleid volledig op de publieke opinie afgestemd, maar anderen mogen dat niet of ze zijn anti-Amerikaans. In de Angelsaksische pers en het Angelsaksische politieke betoog zijn Frankrijk, Duitsland en België gedemoniseerd.
Blair wil Groot-Brittannië door de Amerikanen laten erkennen als de nummer twee in de wereld, en als de spreekbuis van Europa. Dat is een illusie, maar Bush laat hem graag in de waan omdat het de Europese Unie verzwakt. Men moet stekeblind zijn om niet te zien dat dat voor de Amerikanen de onderliggende bedoeling is. Ze willen de EU wel als een geprivilegieerde, maar altijd ook als een ondergeschikte partner. Alleen in domeinen waar de EU als zelfstandige entiteit kan optreden, zoals handelspolitiek en concurrentiebeleid, is Europa een gelijkwaardige speler. De Amerikanen willen die domeinen tot een minimum beperken, en het is duidelijk dat ze niet willen dat de EU een militaire macht zou vormen.
Kan Groot-Brittannië nog functioneren in de EU?
VAN MIERT: Irak zou voor Blair een Pyrrusoverwinning kunnen zijn. De kloof tussen Engeland en Frankrijk is nog veel breder geworden dan ze al was, en ik denk niet dat Parijs erg happig zal zijn om Londen tot de eurozone toe te laten. Zolang dat niet het geval is, kan Groot-Brittannië zeker geen aanspraak maken op het leiderschap van de EU.
Op initiatief van Guy Verhofstadt hebben Frankrijk, Duitsland, Luxemburg en België in Brussel gesprekken gevoerd over de uitbouw van een Europese defensie. Vergroot dat de verdeeldheid in de EU?
VAN MIERT: Niet noodzakelijk. En hoe dan ook feliciteer ik Verhofstadt met zijn initiatief, dat blijk geeft van een consequente houding en aanknoopt bij de positieve rol die België ook bij het ontstaan van de EGKS en de EEG heeft gespeeld. Toen is men met zes begonnen omdat de Britten niet wilden meedoen, en zelfs alles hebben gedaan om het project kapot te krijgen. Ook toen werd aan Frankrijk, Duitsland en België verweten dat ze Europa wilden verdelen. Landen die iets proberen te verenigen, zijn in de ogen van de Britten vaak verdelers. Zij zelf doen dan niet mee, tot ze merken dat het initiatief lukt en dan proberen ze alsnog op de wagen te springen. Het is niet dankzij maar ondanks de Britten dat Europa staat waar het staat.
Het initiatief van Verhofstadt is een eerste stap om binnen de NAVO van Europa een sterkere partner van de VS te maken. De EU geeft veel minder uit aan defensie dan de VS, maar als we al zouden beginnen met de aangewende middelen samen te voegen en op elkaar af te stemmen, zou de efficiëntie en de kracht van de Europese defensie aanzienlijk worden verhoogd. De kritiek binnen de EU op het initiatief van Verhofstadt is hypocriet. Enerzijds zegt men: er is te weinig samenwerking tussen de Europese lidstaten en hun militaire macht stelt niets voor. Dat klopt, maar als men daaraan iets wil doen, wordt er met scherp geschoten. De realiteit is dat de Amerikanen maar al te graag het enige sterke NAVO-land willen zijn. Zo kunnen ze het NAVO-instrument gebruiken of niet gebruiken naargelang het hen past.
In Palestina hebben de VS Yasser Arafat gekortwiekt door een regering onder leiding van Mahmoed Abbas op de sporen te zetten. En ze dringen, samen met Rusland, de VN en de EU een ‘road map’ op, een stappenplan om van Israël en Palestina twee vreedzaam samenlevende staten te maken.
VAN MIERT: Ik vrees dat het daarvoor te laat is. Het zijn trouwens de Amerikanen die voor vertraging hebben gezorgd omdat ze eerst de kwestie Irak wilden afwerken. Ondertussen heeft men Israël eenzijdig zijn gang laten gaan. De nederzettingen zijn verder uitgebreid, Israël is alle VN-resoluties blijven negeren, en het mag de massavernietigingswapens hebben waarvoor net half Irak is verwoest. Dat voedt de gewelddadige ressentimenten in het Midden-Oosten. Met Abbas droppen de Amerikanen iemand die naar hun smaak als gesprekspartner kan fungeren, en het eerste wat Israël doet, is met een nieuwe moordende raid uitpakken, waardoor de wankele geloofwaardigheid van Abbas bij de Palestijnse bevolking met- een wordt aangetast. De meeste Israëli’s willen van die road map niet weten.
Het zal wel spoedig blijken dat de enige die met een zekere legitimiteit namens de Palestijnen kan spreken nog altijd Yasser Arafat is. Het was dan ook niet erg verstandig om zijn hoofdkwartier en zijn institutionele infrastructuur te vernielen. Als het de Amerikanen ernst is zullen ze Israël op zijn plaats moeten zetten, maar of ze die moed hebben, betwijfel ik. Vergeet niet dat de VS stilaan weer in de pre-electorale periode terechtkomen, en het is dan dat de joodse lobby graag laat voelen hoe machtig hij is.
De Europese Conventie nadert het einde van haar werkzaamheden. De voorstellen van voorzitter Valéry Giscard d’Estaing blijven voor groot ongenoegen zorgen.
VAN MIERT: Giscard volgt een veel te Frans geïnspireerd spoor, wat niet zijn taak als voorzitter is. Dat men het roterende voorzitterschap van de EU wil aanpassen, en dat voor een efficiënte werking van de Europese Raad een vorm van permanent voorzitterschap nodig is, valt te verdedigen. Maar Giscard wil van die Raad een Europese regering maken, ten nadele van de Commissie en het Europees parlement. Hij wil de twee instellingen aantasten die de motor zijn geweest van de Europese ontwikkeling. Zeker in een uitgebreide unie heb je net versterkte gemeenschappelijke instellingen nodig, maar de grote landen sturen aan op meer intergouvernementalisme met een groter gewicht voor hen. De Irakcrisis heeft aangetoond hoe faliekant die redenering is. De Europese Raad moet impulsen geven, omdat daar nu eenmaal de topmensen van de nationale politiek samen zitten, maar er is geen reden om de andere instellingen uit te hollen.
Je kan de EU enkel vooruit krijgen en politiek gewicht in de wereld geven via de communautaire methode. Het is in de Europese bestuursorganen zelf dat de besluitvorming moet gebeuren, en er moeten mensen worden gemachtigd om namens de EU te spreken. Initiatieven als dat van Verhofstadt over de gezamenlijke defensiemacht zijn nuttig om beweging in een dossier te krijgen, maar eigenlijk moet die dynamiek vanuit de Europese instellingen zelf komen, met kleine en grote landen samen aan de tafel. Anders is het gevaar groot dat je per dossier een ander clubje krijgt en dat er een permanente verdeeldheid wordt geëtaleerd.
Bent u pessimistisch wat betreft de resultaten van de Conventie?
VAN MIERT: Ik heb altijd gedacht dat de Conventie een goed werkstuk zou afleveren, en ik heb de hoop niet helemaal opgegeven. Maar het begint er toch benard uit te zien.
Koen Meulenaere
karel van miert: ‘men moet stekeblind zijn om niet te zien dat de vs de eu willen verzwakken.’
