EU-gezant Alexander Kwasniewski over het massaprotest in Kiev, de vastberadenheid van Rusland en de fouten van Europa.

De gewezen Poolse president Alexander Kwasniewski (59) onderhandelde met Oekraïne over een associatieverdrag met de EU. Eind november liep dat op de klippen. Sindsdien houden honderdduizenden pro-Europeanen het centrum van Kiev bezet.

Alexander Kwasniewski: Een meerderheid van de Oekraïners is voor toenadering tot de EU, 15 tot 20 procent is tegen, de rest heeft geen mening. De beslissing van president Viktor Janoekovitsj om Brussel wandelen te sturen, kwam als een verrassing. Hij gaf zijn volk daar geen verklaring voor, kennelijk in de overtuiging dat de mensen het niet belangrijk zouden vinden.

Geloofde men in Brussel echt dat Rusland zou laten begaan?

Kwasniewski: Ik herinner me nog dat Janoekovitsj in het parlement zei dat de integratie met Europa prioritair was, dat ook de modernisering van de economie slechts in nauw overleg met Europa kon gebeuren. Iedereen in het parlement was voor, behalve de communisten. Er bestond geen reden om hem niet te geloven, maar plotseling veranderde hij van mening.

Omdat Rusland geen goederen uit Oekraïne meer in het land toeliet? Zo’n reactie had de EU blijkbaar niet verwacht.

Kwasniewski: Ja, Brussel was naïef. Uit Poetins oogpunt is Oekraïne een zeer belangrijke factor. Als het zijn doel is om een eigen Euro-Aziatische unie op te bouwen, kan hij niet zonder Oekraïne. Het Westen onderschat de Russische vastberadenheid, en ook wat zich in Kiev afspeelt.

Had de EU dan gedacht dat Kiev niet meer van zijn prowesterse koers zou afwijken?

Kwasniewski: Oekraïne is geen ideaal land en zal dat nog lange tijd niet zijn. Maar we moeten in staat zijn het voor onze waarden te winnen. Als we dat niet doen, zal Kiev het Russische en het Wit-Russische model volgen. Oekraïne stond honderden jaren sterk onder de invloed van Rusland. De mensen hebben het communisme in een zeer brutale vorm meegemaakt. Alleen een Europese strategie helpt Oekraïne uit de crisis. Gelukkig heeft het land een levendig maatschappelijk middenveld, dat in de EU wil.

De vrijlating eisen van Joelija Timosjenko stelde een probleem omdat het gezichtsverlies betekende voor Janoekovitsj. Een ander probleem was de 610 miljoen euro steun die Europa bood. Een belachelijk bedrag, toch?

Kwasniewski: Ja, Oekraïne heeft bliksemsnel hulp nodig. Er waren gesprekken met het IMF, maar dat stelde bikkelharde voorwaarden – zo moesten de zwaar gesubsidieerde gasprijzen opgetrokken worden. Kort voor de verkiezingen is dat politieke zelfmoord. De EU had moeten nadenken over steunmaatregelen op de korte termijn en had zachtere oplossingen moeten afdwingen van het IMF. Dat gebeurt helaas nu pas.

Nam de EU het associatieverdrag niet au sérieux?

Kwasniewski: Toch wel, iedereen wilde het echt. De centrale zwakte van dit document is dat we nergens het lidmaatschap in het vooruitzicht stellen, omdat Europa het daar niet over eens is.

Waarvoor heeft de EU Oekraïne nodig, een lappendeken met reusachtige sociale verschillen, zonder gemeenschappelijk nationaal belang?

Kwasniewski: Solidariteit is het fundament van Europa. Als we dat in vraag stellen, maken we geen kans. Waartoe nationaal egoïsme leiden kan, weten we in Europa maar al te goed. We moeten bij het voornemen blijven om de oostelijke landen in de baan van onze waarden te brengen.

© Der Spiegel