De Amerikaanse schrijver Gore Vidal woont al jaren in Italië. Een gesprek met hem over de toenemende onvrijheid in de Verenigde Staten en het trieste lot van de enig overgebleven supermacht.

G ore Vidal is het liberale enfant terrible van de Amerikaanse letteren. Hij schreef meer dan twintig historische en satirische romans, tal van essays, toneel, memoires, en maakte draaiboeken. Vidal (73) geldt als het levende geheugen van de Verenigde Staten. Politiek kreeg hij met de paplepel mee. Hij groeide op in politiek Washington. Zijn oom was senator, vice-president Al Gore behoort, net als Jackie Kennedy, tot zijn familie.

Hoe zat u naar de poging tot afzetting van president Bill Clinton te kijken? Als naar een komedie? Of een tragedie?

Gore Vidal: Ik zie graag in alles een komedie, en meestal lukt dat ook. Maar dit proces was iets vreselijks. Het Congres beschuldigde Bill Clinton van alles en nog wat en de burgers waren niet eens geïnteresseerd. Twee op drie Amerikanen steunden de president.

Leven politici in een andere wereld dan de gewone man?

Vidal: Er is geen enkele band tussen hen. Geloof niet dat onze regering ook maar enigszins representatief is. De senatoren vertegenwoordigen Corporate America, niet de gewone mensen.

Parlementsleden varen toch op opiniepeilingen?

Vidal: Alleen die over Clinton negeerden ze volmaakt. Blijkbaar houden ze liever rekening met ideologen zoals de vroegere drugsbestrijder William Bennett, een professioneel volksverleider die voor elke tv-camera meteen over “kleine Monica” stond te jammeren als was Lewinsky een vijfjarige kleuter met vlechtjes en een beugelbekkie die door een pederast was aangevallen. In werkelijkheid is Lewinsky een vrolijke meid die achter de president aanzat. En dan vraagt Bennett zich handenwringend af waarom de kiezers niet verontwaardigd zijn.

Is Bill Clinton dan representatief voor het Amerikaanse volk?

Vidal: Clinton is een babyboomer en behoort tot de generatie van mei ’68. Dat maakt hem al honderd keer meer representatief dan de 74-jarige Henry Hyde, die als een uit de hemel neergedaalde patriarch het proces tegen de president voorzat.

En zelfs Hyde moest toegeven dat ook hij even van het rechte pad was afgedwaald.

Vidal: Och, als het over seks gaat, is iedereen te pakken. Maar Hyde had een mooi excuus. Hij was toen 45, het ging om een jeugdzonde. Kan het nog belachelijker?

Wellicht wordt Clinton straks een held die het opnam tegen de moralistische draken?

Vidal: Maar hij nam het niet op tegen die draken! Dat is wat ik hem verwijt. Toen de affaire losbarstte, had hij kunnen zeggen: kom over vier jaar nog eens terug. Tot het einde van mijn mandaat ben ik president en kan ik niet onder ede verhoord worden, tenzij over staatszaken.

Hadden ze hem dan met rust gelaten?

Vidal: Dat ligt grondwettelijk moeilijk, maar dan ging de discussie tenminste over de wet, en alles is beter dan wat we nu meemaakten. Nu konden ze hem op meineed pakken. En een eed is in Amerika heilig; het is een van de pijlers van ons staatsbestel. Door die meineed geraakte Clinton tussen de kaken van onze justitie. En die justitie is – na de Chinese – de ergste ter wereld.

Liegen maakte van een seksverhaal een staatszaak. Had Clinton misschien beter alles toegegeven en gezegd: “Ja, ik had een affaire met Lewinsky, maar dat gaat niemand aan”?

Vidal: Dat was één manier geweest, maar dat is tegen zijn natuur. Er bestaan doortrapte leugenaars en vriendelijke opscheppers. Clinton is een opschepper. Van het soort dat iedereen begroet met: “God, jij ziet er almaar jonger uit.” Dat soort onzin welt spontaan in hem op. Hij ziet dat niet als liegen. Zo praat een politicus uit het zuiden. De opschepper kan dus met een gerust hart zeggen: “Ik had in mijn leven alleen seks met mijn vrouw – afgezien van een paar andere vrouwen.”

Hoe gaat Clinton de geschiedenis in?

Vidal: U lijkt ervan uit te gaan dat de Verenigde Staten over vijftig of honderd jaar nog een rol spelen. Ik heb daar mijn twijfels over.

De VS is de enig overgebleven supermacht. Die gaat toch niet zomaar onder?

Vidal: Ons schoolsysteem is rotslecht, de meeste mensen in onze samenleving zijn niet of slecht opgeleid. We hebben geen algemene ziekteverzekering, we kennen geen verplicht pensioenstelsel, we hebben letterlijk niets wat een beschaafd land moet hebben. We beschikken alleen over een gigantisch wapenarsenaal.

De economie boomt, de werkloosheid is nooit lager geweest, Clinton kondigt aan dat er in de volgende vijftien jaar een overschot zal zijn op het staatsbudget.

Vidal: En dat geeft hij gelijk aan wapens uit. Sinds de Koude Oorlog begon, hebben we meer dan vijf miljard dollar uitgegeven aan bewapening. Er is geen ruimte voor andere uitgaven. We gaan gebukt onder een last waarvan niemand ons bevrijden kan. Op den duur komen de VS terecht ergens tussen Argentinië en Brazilië. Dan krijgen de Amerikaanse presidenten dezelfde rang als de Braziliaanse: ze zijn er wel, maar niemand kent hen, want ze spelen toch niet mee.

Waarom haten de conservatieven de president zo erg?

Vidal: Sinds tweehonderd jaar – en naar ik vrees de volgende tweehonderd jaar – worden blanke Amerikanen gedreven door hun haat tegen de zwarten. Verder zijn ze nergens bang voor. De armen haten de rijken niet, ze zijn er alleen jaloers op. De rijken zijn niet bang voor de armen, ze trekken zich gewoon in zwaar bewaakte enclaves terug. Maar arm en rijk haten de zwarten.

En Clinton, de man uit een arm, vaderloos gezin uit het Amerikaanse zuiden, de saxofoonspeler en vrouwenheld, is dan voor veel Amerikanen een Afro-Amerikaan?

Vidal: Er is zelfs al gefluisterd dat tussen Clintons voorvaderen ergens een zwarte opduikt. Veel belangrijker is dat hij partij kiest voor de zwarten. Een van mijn meest griezelige jeugdherinneringen is de woede van het establishment in Washington tegen de Roosevelts. Vooral tegen Eleanor Roosevelt, want die had voor het eerst zwarten in het Witte Huis uitgenodigd.

De vervolging van Clinton is dus zoiets als een klassenstrijd op zijn Amerikaans?

Vidal: Het establishment is gewoon kwaad omdat zo’n klein sluw baasje uit het zuiden het hoogste ambt in het land veroverde. De grootste mythe is die van de VS als klassenloze maatschappij.

Clintons seksuele strapatsen, de twijfel aan zijn karakter, die spelen toch een rol? Of zijn het maar middelen die het doel heiligen?

Vidal: Nooit in de geschiedenis toonden de mensen enige interesse voor het seksleven van hun presidenten. Vrijwel geen enkele president nam het nauw met de huwelijkstrouw. Politici en journalisten wisten perfect hoe Jack Kennedy wild ravotte. Daarover werd niet gesproken, niet omdat de mensen toen veel vriendelijker waren, maar omdat de meesten bang waren. Wie met slijk begon te gooien, besefte dat de smurrie op hem kon belanden.

Is Clinton sympathieker omdat hij een arme zondaar is in plaats van een zelfgenoegzaam farizeeër?

Vidal: Uit een opiniepeiling bleek dat 91 procent van de Amerikanen toegeven dat ze regelmatig liegen. Dat volk moet geen presidenten waarin het zich niet herkent. Toen Jimmy Carter beloofde dat hij het Amerikaanse volk nooit zou beliegen, zei Idaho-senator Frank Church: “Die man verloochent de essentie van de politiek.”

Toch is het niet te geloven dat een man, die zijn hele leven vocht om president te worden, dat ambt op het spel zette voor een lolletje met een stagiaire.

Vidal: Seks in het Oval Office is wat tactloos natuurlijk, maar ik ben ervan overtuigd dat Clinton zich meer dan gerust voelde.

Twee maanden nadat de Kennedy’s in het Witte Huis waren getrokken, vroeg ik Jackie – we hadden dezelfde stiefvader – of ze zich al wat thuisvoelde. En tot mijn verrassing zei ze: “Het is verschrikkelijk. Ik ben hier nooit alleen.” Daaraan moest ik denken toen Clinton zei dat hij nooit alleen was geweest met Lewinsky. Dat was ook zo, want één deur werd bewaakt door zijn secretaresse Betty Currie, de andere door een agent van de Secret Service. Terwijl er de hele tijd mensen heen en weer liepen.

Dat maakt het nog erger.

Vidal: Die mensen zijn goed gescreend en houden hun mond. Zelfs als ze erbij gestaan hadden, hoefde Clinton niet echt bang te zijn voor een onthulling. Kennedy dolde een keer met twee prostituees in een hotelkamer in New York, terwijl zijn lijfwacht hem zocht.

Geloofde Hillary Clinton dat haar echtgenoot de hele tijd bewaakt werd?

Vidal: Ik weet niet wat ze dacht en hoe ze reageerde. Die twee doen me denken aan Franklin en Eleanor Roosevelt, ook een politiek echtpaar. Die werkten samen als twee collega’s.

Een manager, een militair, een hoogleraar: die worden in de VS ontslagen als ze doen waarvan Clinton beschuldigd wordt.

Vidal: Momentje: zelfs Kenneth Starr beschuldigt de president niet van seksueel wangedrag. Iedereen kon toch zien hoe vrouwen reageerden als de president een kamer binnenkwam? Die leken ineens hun verstand kwijt, ze vrijden hem letterlijk op.

Clinton als slachtoffer?

Vidal: Monica Lewinsky heeft hem toch belaagd? Daarom juist vind ik het zo verbazend dat er geen echt gevrij was. Dat is in het zuiden nu echt belangrijk: geen penetratie, geen seks. Clinton gelooft dat blijkbaar zelf. Volgens zijn normen heeft hij wat gestoeid. In de door Linda Tripp heimelijk opgenomen gesprekken, beklaagt Monica zich trouwens dat hij geen échte seks met haar wilde.

Dus wist hij wat op het spel stond.

Vidal: Wie weet waarom Clinton deed wat hij deed? Veel mensen vinden het spannend op de rand van een afgrond te staan. Er wordt gezegd dat Clinton zich snel verveelt, dat hij enkel in crisissituaties goed functioneert. Hij zal nooit toegeven. Hij zal zelfs geen blaam accepteren of bekennen dat hij iets verkeerds deed.

Hij beseft toch dat de speciale aanklager Kenneth Starr hem nog voor de rechter kan slepen, zelfs terwijl hij president is?

Vidal: Die Starr hoort thuis in een psychiatrische instelling. Starr is een precedent in de Amerikaanse geschiedenis. Nooit voorheen kreeg één man zoveel macht, zoveel geld en zoveel tijd te zijner beschikking. Starr heeft bij zijn onderzoek zoveel wetten overtreden, dat hij zelf voor een rechtbank gebracht moet worden. Ik zou hem voor hoogverraad willen aanklagen, want hij probeert de uitkomst van een democratische verkiezing te annuleren. Zoiets heet een staatsgreep.

Zijn de vervolgingen en het meedogenloze snuffelen in het privé-leven van de president ook een teken dat de burgerlijke vrijheden in de VS niet meer van belang zijn?

Vidal: De basisrechten worden bestendig aangetast. Onze gevangenissen zijn gruwelijk. Overal wordt informatie over iedereen verzameld. Dertig miljoen werknemers worden elektronisch bewaakt, elk jaar worden miljoenen telefoongesprekken afgeluisterd. Tegen 2004 wil het ministerie van Financiën een databank aanleggen over elke belastingbetaler: wie wat verdient, wie welke kredietkaarten heeft, wat daarmee wordt betaald.

Waarom laten de Amerikanen toe dat die staat hen zo bewaakt?

Vidal: Omdat de bewaking verklaard wordt door de oorlog tegen drugs en de oorlog tegen het terrorisme. De termen alleen al wijzen op een volstrekte militarisering van maatschappij en politiek. Veiligheid is een obsessie geworden.

Hoe loopt dat dan af?

Vidal: Straks hebben we wellicht een Pentagoncomité voor openbare orde. Het is trouwens bijna zover. In de VS zitten mensen levenslang in de gevangenis, alleen omdat ze drie keer met hasj gepakt werden.

De VS hebben een lange democratische traditie. Politiek extremisme heeft nooit veel succes gehad.

Vidal: Elke Amerikaan hààt de staat. Sinds Eisenhower stond het gevecht tegen Washington in het programma van elke presidentskandidaat. Of die nu Democraat of Republikein was, dat deed niets terzake: de vijand woonde in Washington. Jammer genoeg vergeten ze dat zo gauw ze zelf in Washington zitten.

En het volk reageert amper.

Vidal: Het geweld neemt toe. De bereidheid geweld te gebruiken, neemt toe. De bommenlegger van Oklahoma, de paranoïde miljonairs uit de Mid-West, de fanatieke sekteleden en de mensen die brutaal weigeren belasting te betalen, ze hebben één kenmerk gemeen. Ze willen onder de staatscontrole uit, een eenvoudig leven in de bergen en de bossen gaan leiden. De staat vervolgt hen. De frustratie over en de argwaan tegen de staat die vooral in de Mid-West leefde, hebben de meerderheid van de middenstand aangetast. De middenklasse is nog niet verarmd, maar heel erg onzeker.

Wordt er oorlog gevoerd om de ziel van het Amerikaanse volk?

Vidal: De Koude Oorlog werd door een andere oorlog vervangen. Om de gevaarlijke Russen te bestrijden, hebben we een supermacht opgebouwd. De Russen bleken nog gevaarlijker dan we dachten: ze hebben ons van onze vijand beroofd. Dat is een ongelooflijk narcistisch affront. Dus pakken we nu het volk aan.

De Verenigde Staten hebben toch nog een paar schurken over: Saddam Hoessein, Khadafi.

Vidal: Daar is toch geen lol aan! Die zitten in een andere gewichtsklasse. Het brengt meer op om de vijand in eigen land te zoeken.

Waarom delen Amerikanen de hele wereld zo manicheïstisch in: de good guys tegen de bad ones?

Vidal: Dat ligt aan ons rechtssysteem, dat volstrekt antagonisme predikt. Er staan twee partijen lijnrecht tegenover elkaar. De openbare aanklagers treden vandaag op zoals de Gestapo indertijd. Ze bedreigen getuigen, ze breken in huizen in, ze sluiten mensen op, ze pakken zelfs de moeder van de verdachten op om ze onder druk te zetten. Zo gauw ze geloven dat ze de waarheid op het spoor zijn, schrikken ze nergens voor terug. Dat is gevaarlijk.

Wordt het beter als Al Gore, Clinton opvolgt?

Vidal: Niemand zal het verschil zien. Dezelfde mensen, de economische zwaargewichten, blijven aan de macht. De werkgevers willen geen grote veranderingen, die willen geen belasting betalen en dus willen ze geen staatsuitgaven, zeker niet in de sociale sector. De zwaargewichten sturen hun mensen naar het Congres. Zij betalen de verkiezingsstrijd, zij financieren Gore zoals ze Clinton financierden. Ik zou graag zien dat Hillary Clinton president werd.

Overleeft haar huwelijk het presidentschap van haar man?

Vidal: Ik ben zo tegen elke vorm van het huwelijk dat ik het haar al voor haar trouwen totaal afgeraden had. Maar naar mij wordt toch niet geluisterd.

Copyright Knack/Der Spiegel