Nederland is weer eens in de ban van Oranje. Op de sprookjesdatum 02-02-02 vindt in Amsterdam Het Huwelijk plaats tussen kroonprins Willem-Alexander en de intussen al waanzinnig populaire Maxima Zorreguieta. De republikein Hans van den Bergh wacht vol vertrouwen op andere tijden.

Zaterdag aanstaande gaat het luchtruim boven Amsterdam voor een paar uur dicht. Niet uit vrees voor aanslagen, deze keer, maar ter ere van het huwelijk van kroonprins Willem-Alexander. Die geeft op 02-02-02 in de Beurs van Berlage (en daarna nogmaals in de Nieuwe Kerk) het jawoord aan zijn Argentijnse schone, Maxima Zorreguieta. De spoorwegen hebben extra treinen ingelegd. De politie heeft meer dan zesduizend agenten paraat. De televisie heeft vijfhonderd personeelsleden opgetrommeld. De stad Amsterdam betaalt meer dan 2,72 miljoen euro voor het huwelijksfeest. De Oranje-fans schaffen zich bij Blokker vlaggen, glazen, mokken, pennen, puzzels, servetten en drop met de beeltenis van het koninklijke paar erop aan. Of wachten ongeduldig op de eerste speciale euromunt (tien euro) die de Nederlandse staat bij deze heuglijke gebeurtenis uitgeeft .

Aanvankelijk was niet heel Nederland enthousiast over de partnerkeuze van de kroonprins: zij is de dochter van Jorge Zorreguieta, minister van Landbouw in de regering-Videla, onder wier terreurbewind eind jaren zeventig, begin jaren tachtig tienduizenden Argentijnen ‘verdwenen’ zijn. Maar Maxima verklaarde aan het Nederlandse volk ’te betreuren’ dat haar vader ‘zijn best had gedaan in een verkeerde tijd’. Minister-president Wim Kok kreeg vader Zorreguieta zo ver dat hij zich bereid toonde afwezig te blijven op de huwelijksplechtigheid. Voor het Nederlandse parlement was dit ruim voldoende om goedkeuring te geven aan het koninklijk huwelijk. En de charmante, extraverte, zelfs flamboyante Argentijnse wist zelf in een mum van tijd de harten van de Nederlanders voor zich te winnen. Ze kwam, ze zag, en ze overwon, schrijven de Nederlandse kranten. Nog voor ze Willem-Alexander het jawoord heeft gegeven, is Maxima al veruit het populairste lid van het Huis van Oranje geworden.

Slecht nieuws dus voor de republikeinse beweging in Nederland. De stille hoop van sommige Republikeinen dat de zaak-Zorreguieta de Nederlandse monarchie schade zou berokkenen, is vervlogen. Veel protestacties hoeven er zaterdag in Amsterdam niet te worden verwacht. Het land is weer in de ban van Oranje. ‘Toegegeven, we zitten in de verdediging. Maar er komen wel weer andere tijden’, zegt Hans van den Bergh, hoogleraar-emeritus in de neerlandistiek zelfverzekerd. ‘Trouwens, het is opvallend hoe weinig Nederlanders bijgedragen hebben voor het nationaal geschenk aan het paar. Weet u, de tijd staat aan onze kant.’

Van den Bergh is geëngageerd republikein. Hij is lid van het ernstige, intellectuele Republikeinse Genootschap én van het actievere, ludieke Nieuw Republikeins Genootschap. Hij schreef in 1989, toen kritiek op de monarchie naar zijn zeggen nog absoluut niet bon ton was, een eerste boekje over de republikeinse gedachte. En binnenkort publiceert hij samen met Pierre Vinken het Klein Republikeins Handboek. Doelstelling van de auteurs: in de aanloop naar de parlementsverkiezingen een ernstige discussie over zin en onzin van de monarchie op gang brengen.

‘Waarom ik republikein ben? Dat heeft alles met democratische principes te maken’, stelt Van den Bergh. ‘Het Nederlandse staatsbestel gaat niet uit van de volkssoevereiniteit. Wij hebben nog altijd een soort middeleeuws hiërarchisch systeem, waarbij het gezag zeg maar van God afstraalt op de koning , die dan regeert bij de gratie Gods.’

Nederland is een democratische rechtstaat. De grondwet…

Hans van den Bergh: Het koningshuis is strijdig met onze grondwet. Daarin staat dat iedereen tot iedere functie benoembaar moet zijn. Dat is dus niet het geval. En artikel 1, het zogenaamde anti-discriminatiebeginsel, stelt dat je niemand mag bevoordelen of benadelen op grond van afkomst of ras of geloof. Nou, één familie wordt hier op grond van afkomst zeer sterk bevoorrecht. Er zijn mensen die daar nogal luchthartig over doen, maar inbreuk op twee artikelen van de grondwet, dat vind ik toch wel tamelijk ernstig. Bovendien moeten in een democratie alle mensen die macht hebben, worden verkozen en voortdurend worden gecontroleerd. De koningin heeft heel veel macht, officieel, officieus en tersluiks. Maar door het geheim van het paleis van Noordeinde ( wat in België de ‘colloque singulier’ wordt genoemd: de inhoud van overleg met het staatshoofd wordt nooit bekendgemaakt; nvdr.) krijg je daar als burger nooit zicht op. De koningin kan achter de schermen ontzaglijk veel invloed uitoefenen zonder daarover ooit verantwoording te moeten afleggen. De lijst van dingen die door de koningin zijn geregeld en bedisseld, is lang.

Een voorbeeld?

Van den Bergh: Je hebt grote en kleine dingen. Bij Den Haag heb je bijvoorbeeld een oud militair vliegveld, Valkenburg, dat helemaal geen dienst meer doet. De gemeenten op wier grondgebied het ligt, willen het opheffen. Dan kan er op die plek woningbouw komen. Maar de koningin kan op dat vliegveld lekker dichtbij huis opstijgen en landen, zo hoeft ze niet onder gewone mensen naar Schiphol. Dus is verordonneerd dat het Valkenburg moet openblijven. Je moet niet vragen wat zoiets kost. Nou, dit is toevallig naar buiten gekomen, maar dat soort dingen gebeurt aan de lopende band. Het grootste deel van de ijsberg krijg je nooit te zien.

De koningin heeft ook politieke macht.

Van den Bergh: Inderdaad. Bij de coalitievorming kan de koningin een formateur aanwijzen en daarmee een ongelooflijk belangrijke richting geven aan het beleid. Eens per vier jaar kan de gewone staatsburger duidelijk maken wat-ie wil, maar de invloed die wij met ons allen in het stemhokje hebben, is kleiner dan de invloed van die ene Mevrouw. Ik begrijp niet dat de grote meerderheid van het volk, en met name ook de intellectuelen, dat zonder moeite accepteren.

Men zou van het koningschap, naar Scandinavisch voorbeeld, ook een zuivere lintjeknipfunctie kunnen maken.

Van den Bergh: Nou, dat moet in ieder geval gebeuren. Thom De Graaf, de fractievoorzitter van D66, heeft daar al een aanzet toe gegeven. Maar zijn initiatief is volledig terzijde geworpen. De koningin wil dat niet. Ook Willem-Alexander heeft al gezegd dat hij voor een leeg koningschap niets voelt. Terwijl dat nu misschien nog het enige is waarvoor hij geschikt is. Diplomatieke gaven heeft-ie niet, politiek inzicht al evenmin. Hij heeft er absoluut geen feeling voor dat dit ambt een volstrekt neutrale houding vergt, waarin je absoluut geen uiting geeft aan je eigen gevoelens. Een ceremonieel koningschap zou nog het beste bij hem passen. Hij is van nature iemand die zich graag in het openbaar vertoont, een biertje drinkt, hardloopt in een marathon, en dat soort dingen. Kortom, het Zweeds model zou al een hele verbetering zijn. Maar op den duur is het koningschap als dusdanig een onhoudbaar systeem.

Heeft de zaak-Zorreguieta u bijzonder gesterkt in uw republikeinse gevoelens? De vader van de bruid blijft beweren dat hij niets wist van de verdwijningen en de terreur.

Van den Bergh: Die man is ontzettend onbeschaamd natuurlijk. Proberen vol te houden dat je het niet geweten hebt, terwijl je in de regering zat en terwijl verder iedere Argentijn het wel wist! Dat die man niet deugt, staat vast. Maar je kunt Maxima niet euvel duiden wat haar vader heeft gedaan. En dat zij haar vader trouw blijft, nou goed, dat siert haar in zekere zin nog wel. Ik ben geneigd Maxima en Willem-Alexander te zien als twee jonge mensen die een kans moeten krijgen. Als ze van elkaar houden, moeten ze met elkaar trouwen. Maar ze hebben meer kansen op geluk binnen een republiek dan in de functie die voor hen klaarligt. Alleen al uit menselijke overwegingen zou de monarchie moeten worden afgeschaft.

Zorreguieta hoeft zich niet voor de Nederlandse rechter te verantwoorden wegens medeplichtigheid aan mensenrechtenschendingen?

Van den Bergh: O, dat zou ik prachtig vinden. Maar het zal niet makkelijk zijn. Het systeem van de monarchie brengt een geweldige rechtsongelijkheid mee. Neem nu het verkeersongeluk dat Maxima heeft veroorzaakt. Men is niet tot vervolging overgegaan op grond van allerhande leugens van het openbaar ministerie. Het proces-verbaal werd onder pseudoniem opgemaakt, de auto werd onder een ander kentekennummer opgeschreven. Zo zie je hoe het hele apparaat van een modern land beïnvloed wordt door dit onzinnige ouderwetse systeem. En het gebeurt ook in belangrijker dossiers. In de Lockheedaffaire (waarbij prins Bernhard van corruptie werd verdacht, nvdr.) wilde justitie echt wel tot een strafrechtelijke vervolging overgaan. Maar Juliana zei dat ze dan zou aftreden. Meteen ging iedereen om.

Hebben de vorsten van Oranje met hun handel en wandel uw republikeinse gevoelens beïnvloed?

Van den Bergh: We hebben tot nu toe zes Oranjes op de troon gehad en de ene was nog erger dan de andere. De drie Willems van de vorige eeuw waren alledrie verschrikkelijke potentaten die de grootste moeite hadden om met een parlement samen te werken. Ook Wilhelmina was voortdurend bezig de grenzen van haar constitutionele mogelijkheden af te tasten. Volstrekt onmogelijk was ze. De Tweede Wereldoorlog heeft haar gered: ze werd een soort symbool van het verzet tegen de Duitsers. Ik heb nooit begrepen wat er nu zo moedig aan was om in een veilige Londense villa radiotoespraakjes in te spreken. Enfin, daarna kwam Juliana. Dat was op zichzelf nog wel een goeiig iemand, maar een intellectuele was ze niet. Zij heeft de ene fout na de andere gemaakt: de Greet-Hofmansaffaire, het Lockheedschandaal… En Beatrix ten slotte, dat is bekend, is een verschrikkelijk harde werkster die zich met alles bemoeit waarmee ze zich niet zou moeten bemoeien.

U vindt de monarchie een onverantwoord dure aangelegenheid.

Van den Bergh: Het Nederlandse volk betaalt ongelooflijke bedragen. Precies weet ik het niet uit mijn hoofd, maar dat loopt toch algauw in de richting van tientallen miljoenen euro’s. Het salaris van de koningin is, als ik me goed herinner, 37 keer hoger dan dat van de president van de Verenigde Staten. Dat is toch te gek voor woorden! En daarbij krijgt haar hele familie ook nog een salaris. De koninklijke familie betaalt bovendien geen belastingen en geen successierechten. En dankzij een handige zet van Juliana betalen wij het onderhoud van alle paleizen en koninklijke domeinen, maar behouden de Oranjes er het eeuwige gebruiksrecht op. En dat terwijl ze tot de allervermogendste families ter wereld behoren. Volgens onze schatting bedraagt het vermogen van het Huis van Oranje tussen de 20 en de 40 miljard euro.

Al uw kritiek ten spijt blijft de populariteit van het koningshuis volgens de peilingen tussen de 90 en de 95 procent schommelen.

Van den Bergh:. Ik zeg altijd: in hele erge dictaturen is de aanhang meestal 99 procent. Maar de tijd werkt in ons voordeel. 160 jaar geleden was alleen Zwitserland een republiek. Nu is minder dan tien procent van alle staten ter wereld nog een koninkrijk. De monarchie zal vanzelf ophouden te bestaan omdat ze niet meer van deze tijd is.

Hoe snel ziet u dat gebeuren?

Van den Bergh: Dat kan redelijk vlug zijn. Maatschappelijke ontwikkelingen gaan altijd veel sneller dan de mensen denken. Twintig jaar geleden verwachtte men ook niet dat de kerken nu leeggelopen zouden zijn. Een hoogleraar schreef onlangs dat Beatrix over een paar jaar maar moest aftreden, Willem-Alexander zou dan nog tot 2015 koning kunnen zijn. Dan hebben de Oranjes net twee eeuwen volgemaakt. Dat is wel mooi geweest.

Sommigen van uw republikeinse medestanders mikken na 02-02-02 op 10-10-10.

Van den Bergh: Dat is ook een leuke. Het is best mogelijk dat het zo snel zal gaan, hoor. Je ziet nu al dat de jongerenafdelingen van bijna alle partijen in Nederland republikeins zijn. Onder meer de enorme toevloed van allochtonen, die helemaal niets hebben met de koningin, draagt bij tot een mentaliteitswijziging onder de bevolking. Ook de integratie van Europa bevordert het verdwijnen van de monarchie. Maar we zullen een brede volksbeweging tot stand moeten weten te brengen. Op de politieke elite hoeven we niet te rekenen. Die blijft zeer vatbaar voor hermelijnkoorts: een bezoekje aan de koningin is nooit slecht voor je carrière.

Wat doet u op 02-02-02?

Van den Bergh: Gewoon werken. Maar ik ga mijn vrouw televisie laten kijken.

Christine Albers

‘We hebben tot nu toe zes Oranjes gehad en de ene was nog erger dan de andere.’

‘Alleen al uit menselijke overwegingen zou de monarchie moeten worden afgeschaft.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content