“This Book LIKE A BOOK”: een expositie van Joëlle Tuerlinckx in het toekomstige SMAK.

De laatste in een reeks van drie publiekspresentaties – bezorgd door Bart De Baere in het voorstadium van het Stedelijk Museum van Actuele Kunst (SMAK) – vult de ruimte die als opslagplaats voor de werken zal dienen. Inspelend op die toekomstige functie, stockeert Joëlle Tuerlinckx (40) hier zoveel van haar materialen en ideeën, dat een mens er vooreerst duizelig van wordt.

Verloren in de onmetelijkheid is een papieren vaantje. Het gaf de richting aan, waar het toen gebeurde: Exposiçao, zomer ’98 in Lissabon. En er is de op een muur geschilderde, roze gestippelde pijl in het pre-SMAK, die de goede weg naar de huidige expositie “This Book LIKE A BOOK” wijst. Stippellijn en vaantje betekenen ook: dit is geen kant-en-klare tentoonstelling van zware kunstwerken, dit is één uit vele mogelijke schikkingen van voorwerpen in de ruimte. De betekenis en de waarde van de afzonderlijke voorwerpen is relatief. (In Rotterdam bood Joëlle Tuerlinckx eens enkele in glas verpakte objecten te koop aan volgens de officiële goudprijs van de dag. In Aachen (’94) liet ze een vergulde bol van 30 gram, plus gratis papierverpakking, veilen.)

In zijn Musée d’Art Moderne Département des Aigles, Section des Figures (Düsseldorf 1972) voorzag Marcel Broodthaers de meer dan driehonderd afbeeldingen van de arend, symbool van macht, van het opschrift: Ceci n’est pas un objet. Hij noemde die formule een 0-figuur. Een museum zonder kunstwerken! Het was dan een plaats voor het ideologische onderzoek naar de iconografie van de adelaar. Weinigen zullen in Tuerlinckx’ plasticinebollen, stukjes papier of kleurvellen, ook kunstwerken herkennen. Ze bevatten al hun eigen ontkenning. Het zijn op hun manier 0-figuren.

Niettemin staat hier en daar in kapitalen OBJET opgeschreven, opdat we op momenten en op plaatsen waar we het misschien niet verwachten, aan de voorwerpelijkheid van de dingen zouden herinnerd worden, niet in het minst van de mentale dingen. Een gedachte kan evengoed een voorwerp uitmaken als een muur. En van een werkelijke muur, die van de opslag- of tentoonstellingsruimte bijvoorbeeld, kan te verstaan gegeven worden dat we er hem eigenlijk niet bij horen te denken, dat hij slechts een toevallige materiële limiet is: het opschrift MUR, voorzien van een dubbele doorhaling, is een beeld dat op de muur geprojecteerd wordt. “Art has no limits”, dat is wellicht het mooiste credo wat de conceptuele kunst – die eeuwige vogelverschrikker – heeft opgeleverd, kunst is een cosa mentale.

HET BASISBOEK

Het zinnelijkste, ja tastbaarste voorwerp is in rode letters op een wit vaantje geschreven: OBJET BELGIQUE, opduikend in de video “Exposition Lisbonne Images” (Archive, Brussel 1998). Er zit iets geweldig paradoxaals in de onderneming. Het uit duizenden fragmenten opgebouwde geheel is in zijn globaliteit even ordentelijk in kleurrijke, open en gevarieerde geometrische eenheden geschikt als een stad van de betreurde Aldo van Eyck. Maar als we ons blindstaren op een enkel deeltje of een detail, of als we proberen slordig en snel van het een op het ander over te springen, in de hoop er de code van te doorbreken, dan is de betekenis ervan voor onze ogen al vervluchtigd.

Het waarom wordt bij geduldig kijken vanzelf duidelijk: Joëlle Tuerlinckx weeft, stikt of naait een kleed van tijd. Het is de sequentiële ordening van materiële fragmenten die, gelezen in parallel met het immateriële verloop van de tijd, de hoogste voldoening geeft. Ook de dagboeken van Hanne Darboven, partituren van de tijd, en de date paintings van On Kawara, bespelen dit terrein.

Soms laat de kunstenaar ook het verloop van het daglicht in haar ruimtelijk werk meespelen (“Fascinerende Facetten van Vlaanderen” in Lissabon) maar dit keer niet. In het SMAK zijn er alleen projectoren en spots die in de grotendeels duistere ruimte bepaalde werkgroepen aan een fel, immobiel licht exposeren.

Het centrale beeld in Gent is het boek, op menigvuldige manieren uitgelegd. Het boek, vooreerst een balk van bepaalde afmetingen, een bepaald gewicht en een bepaalde kleur, kan worden gebruikt om als een gesloten geometrische vorm zijn plaats in een minimalistisch sculpturaal geheel in te nemen. Wanneer het een aantal opeenvolgende bladzijden in telkens een andere kleur telt, kan het volgens een bepaald ritme door een zachte hand langzaam worden doorbladerd: van nabij gefilmd door een videocamera, wordt het oog ondergedompeld in zones van trillende kleur, telkens een andere: is het nog een boek, of een schilderij, een film, een visuele beeldenreeks?

In het basisboek, uitgegeven naar aanleiding van de tentoonstelling, staat het oeuvre van Joëlle Tuerlinckx tot op vandaag in verschillende categorieën: een kleurenlijst, een catalogilijst, een materialenlijst, een collectielijst, een tijdstabel (de verschenen boeken, publicaties) en een “B.O.O.K. listing” met de 106 voorziene volumes van een magnum opus waarvan het basisboek het 0-volume is.

Omdat het SMAK zijn krachten bundelde met het Fonds Régional d’Art Contemporain Champagne-Ardenne, zullen de honderd delen tegen april voltooid zijn, wanneer Joëlle Tuerlinckx haar project in Reims zal voorstellen. Wat klaar is, ligt – het lijken wel echte boeken, bestemd om gelezen te worden – kriskras verstrooid op een tafeltje in de zaal als in de wachtkamer van de dokter… Het zijn de persoonlijke archiefboeken van de kunstenaar, geklasseerd op thema. Witte en roze kaftjes (een soort meisjesachtig privé-karakter suggererend), de rug in zwarte kleefband, gefotokopieerde bladzijden. Echt iets om in de bureaukast te bewaren, maar Joëlle Tuerlinckx gooit het allemaal in het publiek.

CIJFERREEKSEN

Bij het af en toe opkijken tijdens de lectuur, krijgen de omringende beelden en projecties, schaduwen, corridors, roze schijven, kleuren, cijferreeksen, plots het karakter van een interludium, een zee van tijd, een ruimte tussenin… Manmoedig probeert de kunstenares voor elk fenomeen het passende frame te vinden. Bij een object kan het lukken, hoewel het absurde karakter van de onderneming snel duidelijk wordt – wat voor Tuerlinckx wis en zeker de grote verleidelijkheid van het hele project uitmaakt. Maar hoe verhoudt een seconde zich tot het grotere geheel van de aflopende tijd? Als een zorgvuldig omgeslagen pagina in een nooit eindigend boek? Slechts één ding is zeker: telkens opnieuw moeten we vanaf 0 beginnen.

Het idee om meer dan honderd boeken te laten bloeien mag wat megalomaan lijken, het beoogt geen wereldliteratuur te produceren. De interesses van de kunstenaar zijn veel alledaagser, net zo alledaags als het werkelijke leven en bedrijf van een kunstenaar eruit moeten zien, achter de schermen. In zo’n Phone & Adress Book (vol.33) zit algauw een hoop gegevens over de haar omringende vrienden, critici en verzamelaars, zonder al te private details weliswaar. Uit het Aujourd’hui Book (vol. 62) valt op te maken welke nobele en banale dagtaken een conceptuele kunstenaar moet zien te klaren – heel voor de hand liggend vaak, soms minder: “filmer les culs/seins/fesses…”

Het meest geheimzinnige boek heeft de mooiste titel en de meeste delen: A Theory of Walking/eine Theorie des Gehens (vol. 79 tot en met 83). Het raakt dan ook de poëtische kern van haar kunst: de meetbaarheid van onze voorzichtige stappen in de tijd (als een voortbouwen op het werk van leermeester Stanley Brouwn), het punctueren van onze levenspaden, zonder de hoop van klein Duimpje om ooit de enige juiste weg terug te vinden. Wie ooit in Joëlle Tuerlinckx’ voetstappen treedt, belandt in een labyrint van elkaar rakende, overlappende, kruisende, tegensprekende systemen waar nooit nog een touw aan vast te knopen valt, ondanks de nadrukkelijk meetkundige klaarte.

“This Book LIKE A BOOK”, tot 7.2. in het SMAK, Citadelpark Gent. Elke dag behalve op ma. open van 9 u.30 tot 17 u. Vanaf 7.2 “Nouveaux projets DD” in het Museum Dhont-Daenens Deurle.

Jan Braet