Het Russische leger bevindt zich in zo’n crisistoestand dat de strijdkrachten een gevaar zijn voor de staat. De waarschuwing komt niet van politieke heethoofden maar staat, volgens het Russische dagblad Sevodnja, in een alarmnota van de generale staf gericht aan het Kremlin. Niet dat er een rebellie dreigt, maar hongerige soldaten en officieren hebben het te druk met overleven om nog langer het land te verdedigen.
Kolonel Sergej Zjigoelin was nog geen veertig, een voorbeeldige militair en wetenschapper. Hij zou in de komende weken zijn doctorsbul krijgen. Zjigoelin schoot zich een kogel door het hoofd toen hij vernam dat hij zijn eenkamerflatje moest afstaan aan een officier met een hogere graad. De legerleiding stelde hem voor zijn ouders voor de rechtbank te dagen om ze te verplichten hun flat met hem en zijn gezin te delen. Toen Zjigoelin begraven werd, was er zelfs geen treurmars. Zijn eigen compagnie heeft geen muziekkapel en geld om een andere te laten overkomen was er niet.
In de Russische pers zijn verhalen over moord en zelfmoord van officieren en soldaten schering en inslag. Het aantal zelfmoorden in het Russische leger is een militair geheim, maar in Moskou alleen werden vorig jaar negen gevallen gemeld van officieren die de hand aan zichzelf sloegen, dit jaar vijf. De vorige minister van Defensie Igor Rodjonov zei dat in 1995 vijfhonderd officieren zelfmoord hebben gepleegd wegens de ondraaglijke levensomstandigheden waarin ze moeten leven. Het Comité van Soldatenmoeders schatte het totale aantal soldaten en officieren dat in 1995 de dood heeft gevonden door zelfmoord of mishandeling door officieren op niet minder dan vijfduizend. De toestand is er de laatste paar jaar niet op verbeterd, wel integendeel.
VOEDSELPAKKETTEN OM TE OVERLEVEN
De financiële toestand in veel gezinnen van officieren is hopeloos. Het ministerie van Financiën heeft nu de lonen van juni en juli uitbetaald in roebels die sinds de devaluatie nauwelijks nog een derde van hun vroegere waarde hebben. Voor al de rest blijft er geen rooie duit over: niet voor militaire training, niet voor brandstof, niet voor uniformen, geneeskunde en noem maar op. De meeste soldaten dragen nog uniformen uit de sovjettijd, sommigen krijgen nog de zandkleurige battledress uit de tijd van de oorlog in Afghanistan. De woningnood onder officieren is ontstellend.
In een willekeurige kazerne – in het stadje Solnjetsjnogorsk in de provincie Moskou – leven de officieren in een kommunalka, een woonkazerne waar elk gezin over achttien vierkante meter beschikt. Sanitair is gemeenschappelijk, een gemeenschappelijke keuken is er zelfs niet: in de gang staat voor elke kamer één elektrisch fornuis.
Luitenant Andrej Asovaljoek is commandant van een artilleriebatterij. Hij is getrouwd en heeft een dochtertje van twee. Andrej heeft onlangs twee maanden salaris gekregen: juni en juli, samen 1600 roebel, ongeveer 4500 frank. Ter aanvulling van het loon krijgt het gezin een voedselpakket: een stuk kool, vlees in blik, tomatenpuree en twee kilo suiker. Andrej en zijn vrouw hebben een lapje grond waar ze aardappels kweken. Als de daklozen niet met de oogst gaan lopen, kunnen ze op die manier de winter doorkomen.
GEKKEN BEWAKEN DE KERNWAPENS
De psychologische en pedagogische dienst van het leger waarschuwt voor meer zelfmoorden, diefstallen van wapens en andere misdaden in de kazernes, gepleegd door wanhopige officieren en soldaten. Het recentste en meest afschrikwekkende voorbeeld is dat van de negentienjarige matroos Alexander Kyzminy die een paar maanden geleden in de vlootbasis van Moermansk acht van zijn kameraden gijzelde en zonder duidelijke aanleiding vermoordde. Kyzminy verschanste zich daarna in de neus van een atoomduikboot en hield daar 24 uur de hele stad en de legertop in angstige spanning. Daarna pleegde hij – volgens het leger – zelfmoord.
De duikboot van Kyzminy was een Sneeuwluipaard van de Akoela 1-klasse. De legerleiding probeerde de bevolking gerust te stellen met de mededeling dat de Sneeuwluipaard geen kernwapens aan boord heeft. Maar de duikboot heeft een kleine kerncentrale als krachtbron. De regionale directeur van de binnenlandse veiligheidsdienst FSB zei achteraf dat “het land aan de rand van een nucleaire catastrofe stond. Als de matroos zijn bedreiging had uitgevoerd en de munitie aan boord had opgeblazen, dan hadden we een tweede Tsjernobyl gehad.”
Alexander Kyzminy werd verondersteld tot een elitekorps te behoren. Het leger selecteert zorgvuldig de manschappen die in eenheden met kernwapens dienen. Zo luidt de theorie. Maar onlangs werden twintig soldaten die toegang hebben tot het uitgebreide Russische kernwapenarsenaal ontslagen uit de dienst wegens “mentale ongeschiktheid”.
De geestelijke en mentale gezondheid van de Russische rekruten is een afspiegeling van een maatschappij in crisis. Bij de vorige lichting moesten vierduizend jonge mannen die tot de dienst waren toegelaten, behandeld worden in militaire hospitalen voor ze aan hun militaire opleiding konen beginnen. Het jaar daarvoor moesten 680 soldaten weer naar huis worden gestuurd: ze waren ondanks ernstige lichamelijke of psychische gebreken goedgekeurd. Het aantal misdaden in het leger steeg in 1997 het sterkst in de Strategische-Raketteneenheden, waar soldaten en officieren de silo’s bewaken van intercontinentale kernraketten.
ELKE PROVINCIE ZIJN KERNARSENAAL
De veiligheid van de kernwapens in Rusland is een voortdurende bron van kommer en kwel. Igor Rodjonov, de toenmalige minister van Defensie sloeg twee jaar geleden al alarm: de financiële toestand van het leger was zo dramatisch dat het onderhoud van de kernwapens zwaar onder de norm bleef en dat de veiligheid niet langer kon worden gegarandeerd. De kreten van de minister werden afgedaan als “paniek en “chantage” om meer geld voor het leger te krijgen. Rodjonovs opvolger Igor Sergejev houdt een laag profiel en kon daardoor de verschillende kabinetswissels overleven. Maar alles wijst erop dat de toestand intussen nog verder is verslechterd. Het Russische radarsysteem dat moet waarschuwen voor binnenkomende raketten is verouderd en door het uiteenvallen van de Sovjet-Unie gedeeltelijk ontmanteld. Toen Noord-Korea onlangs een ballistische raket lanceerde die in de Japanse Zee terechtkwam, niet ver van de Russische grens in het Verre Oosten, was dat het Russische waarschuwingssysteem totaal ontgaan. Erger is dat volgens westerse analisten ook het omgekeerde kan gebeuren: een vals alarm dat een automatische lancering in werking stelt ter vergelding van een “inkomende raket”.
De officieren en soldaten die in de militaire nucleaire centra werken, vormen geen uitzondering op de algemene regel. Ook zij lijden honger en vragen zich af hoe ze de komende winter zullen overleven. In het voormalige supergeheime Arzamas 16, nu bekend onder de naam Sarov, stonden de eerste Russische kernraketten op de tekentafel. Nu liggen de productielijnen stil. Ljoedmila Zoejkova, een bibliothecaresse, kwam in september met een buslading werknemers uit Sarov in Moskou protesteren: “Alles is aan het vergaan”, zei ze. “We hebben zelfs geen geld om schriften te kopen voor onze kinderen die naar de eerste klas moeten.”
Generaal Alexander Lebed, de gouverneur van de Siberische provincie Krasnojarsk dreigde er in een open brief aan het Kremlin onlangs mee de basis Oezjoer-4 in zijn provincie rechtstreeks “onder zijn jurisdictie te plaatsen”. Op Oezjoer-4 zijn intercontinentale ballistische raketten gestationeerd. Het personeel was al vijf maanden niet betaald en voor Lebed zijn brief schreef, had hij vrouwen en familieleden van de militairen ontvangen die uit protest hun mannen beletten naar het werk te gaan. “We zijn niet rijk, hier in Krasnojarsk”, schreef de generaal, “maar we zouden geld kunnen krijgen voor de nucleaire informatie die hier ligt opgestapeld en we zouden de rest van de wereld heel wat hoofdbrekens kunnen bezorgen net als India of Pakistan.”
HELP U ZELF, ZEGT DE MINISTER
De huidige minister van defensie Igor Sergejev heeft lessen getrokken uit wat zijn voorganger overkomen is. Te hard klagen en de alarmbel luiden irriteert het Kremlin. Dus riep Sergejev de commandanten op zelf de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor de voeding van hun soldaten en “bijkomende bronnen van bevoorrading voor de winter” te zoeken. Dat betekent dat soldaten bossen en velden worden ingestuurd op zoek naar bessen, paddestoelen en andere voorraden. In de streek van Moskou alleen worden twaalfduizend soldaten als goedkope werkkrachten uitgeleend aan kolchozen en andere landbouwbedrijven om de aardappeloogst binnen te halen in ruil voor vlees en brood. De omstandigheden waarin de soldaten werken, tarten elke beschrijving: ze krijgen nauwelijks te eten en slapen vaak in onverwarmde lokalen of in tenten. De twintigjarige soldaat Viktor Smirnov stierf op een aardappelveld in de buurt van Moskou aan een longontsteking – zijn officieren hadden niet in de gaten dat hij doodziek was en ze lieten hem de hele dag in een tent “rusten”.’s Avonds was Viktor Smirnov dood.
Sommige commandanten interpreteren het bevel tot “zelfhulp” van de minister van Defensie op een heel eigen manier. Begin oktober onderschepten de douanediensten in de stad Khasan in het Verre Oosten van Rusland een transport van vijf Mi-8T-helikopters op weg naar Noord-Korea. De toestellen droegen identificatienummers waaruit bleek dat ze eigendom waren van het Russische leger. Ze waren volgestouwd met wapens en andere militaire uitrusting.
Uit het onderzoek bleek dat de helikopters ter waarde van 300.000 dollar per stuk (tien miljoen frank) aan de Noord-Koreanen waren aangeboden voor 700.000 frank per stuk. Kort daarvoor meldde Itar-Tass dat uit een munitiedepot van de Russische Stille-Oceaanvloot duizenden stuks munitie en granaten en zes granaatwerpers waren gestolen. Kortom, Russische soldaten stelen machinepistolen en granaten, officieren stelen helikopters en verkopen ze aan regimes als dat van Noord-Korea.
Het ministerie van Defensie wil blijkbaar van de nood een deugd maken en de diefstal legaliseren. Het stelt een aantal maatregelen voor waardoor het leger zelf “geld kan verdienen”. Met andere woorden, het Russische leger wil het Chinese model volgen en in zaken gaan. Officieren worden internationale wapenhandelaars. In het beste geval kopen ze met het geld van raketten en kanonnen eten voor de soldaten. In de meeste gevallen worden ze er zelf beter van. Alles is te koop: van een kalasjnikov machinegeweer tot een intercontinentale raket. Voor de internationale gemeenschap is het een beangstigend perspectief dat landen als Noord-Korea, Irak, Iran en Libië zich op die manier zowat alles kunnen aanschaffen wat er aan militair speelgoed op de markt is. Nog beangstigender is dat ook terroristen geïnteresseerd zijn. Osama Bin Laden, de Saudische miljardair die, naar wordt aangenomen, verantwoordelijk was voor de bomaanslagen op de Amerikaanse ambassades in Tanzania en Kenia in augustus, heeft een indrukwekkend boodschappenlijstje. Volgens sommige geruchten zou hij al nucleair materiaal hebben gevonden in de republieken van Centraal-Azië. Maar zelfs zonder kernwapens kunnen groepen als die van Bin Laden in de Russische arsenalen genoeg raketten, mortieren en explosieven vinden om overal ter wereld dood en vernieling te zaaien.
JOHAN DEPOORTERE
