‘Les Naufragés du Batavia’: een elegant boekje van Simon Leys.
Simon Leys: ‘Les Naufragés du Batavia’, Arléa, Parijs, 128 blz., euro 15.
Simon Leys, de Belgische schrijver-sinoloog die in zijn jeugd het lef had om eigenhandig en alleen het maoïsme aan te pakken en zijn aanhangers belachelijk te maken, is een man van wild uiteenlopende interessen. Zijn liefde voor literatuur en schilderkunst was bekend. Maar voor het zeilen? Wie dat wilde, kon het weten – maar nu is het officieel, met de verschijning van Les Naufragés du Batavia. Dat kleine, elegante boekje bevat het titelessay over het VOC-schip Batavia en als toemaatje het 45 jaar oude relaas van een wekenlange reis als hulp of ‘passagier’ op de Prosper , een van de laatste Bretoense zeilboten voor de tonijnvangst. Drie maanden later zat de auteur ervan op een Chinese universiteit. Prosper is een bijna uniek te noemen en zeker tot nadenken stemmende tekst uit een al vergeten wereld.
Het essay Les Naufragés du Batavia is ‘een boek dat niet geschreven werd’. De Batavia was de trots van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, en verging in 1629 op de koraalriffen van de Houtman Abrolhosarchipel, tachtig kilometer ten westen van Australië. Na de schipbreuk maakten de overlevenden een reeks raadselachtige ontwikkelingen mee. Achttien jaar lang, schrijft Simon Leys, plande hij daarover het definitieve boek, verzamelde alles, bezocht de plaats van de schipbreuk, dook in archieven, en toen was het definitieve boek daar ineens, geschreven door een ander. Leys restte niets anders dan in een kort essay – minder dan 70 bladzijden – de aspecten te belichten die hem het meest interesseerden. Dat is enerzijds het standpunt van de zeeman: waarom is de Batavia vergaan? Anderzijds dat van de socioloog die altijd al een zwak had voor collectieve waanzin: wat hebben die overlevenden elkaar aangedaan, meegesleept door een godsdienstwaanzinnige crimineel in een niet helemaal op tijd onderbroken dodendans?
Beknopt en kristalhelder kunnen schrijven zoals Simon Leys, het zou een vakgezegde zo niet spreekwoord moeten zijn. Na deze luttele bladzijden weet ik niet wat de gek van de Houtman Abrolhosarchipel voor ogen stond behalve zich meester maken van alle geld en alle vrouwen – Leys wil het ook niet weten, denk ik. Maar ik weet wel waarom de Batavia vergaan is, waarom er zoveel van die schepen vergingen. En dát is pas echt een verbazingwekkend en onthutsend verhaal.
Sus van Elzen
